چه اعمالی انجام دهیم که حتی پس از مرگ هم پاداش بگیریم؟

خداوند پاداش کسانی که ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند، متّقین، ابرار، مقرّبان و … را بهتر از آن چه انجام دهند، می‌دهد. نعمت، آمرزش، بهشت و نعمت‌های آن، رضوان خداوند و … پاداش‌های الهی هستند و خداوند بهترین پاداش و بهترین پاداش دهنده است.

خداوند بهترین پاداش و بهترین فرجام است (کهف/۴۴). سرانجام نیکو (آل‌عمران/۱۴)، پاداش نیکو (آل‌عمران/۱۹۵) و پاداشِ عظیم نزد خداست (انفال/۲۸؛ توبه/۲۲؛ تغابن/۱۵). هرکس در برابر آن چه به دست آورده است، جزا داده شود و به آن‌ها ستم نمی‌شود (جاثیه/۲۲). آیا پاداش نیکی غیر از نیکی است (الرّحمن/۶۰)؟ خداوند به اندازه ذرّه‌ای ستم نمی‌کند. اگر کار نیکی باشد آن را دو چندان می‌کند و از نزد خود پاداشی عظیم می‌بخشد (نساء/۴۰). برای کسانی که در این دنیا نیکی کنند، نیکی خواهد بود (زمر/۱۰). خداوند به آنان که نیکی کرده‌اند بهترین پاداش را می‌دهد (نجم/۳۱). هر که کار نیکی کسب کند، برای او در آن پاداشی نیک بیفزاید (شوری/۲۳). بهتر از آن (قصص/۸۴؛ نمل/۸۹)، ده برابر آن، پاداش خواهد داشت (انعام/۱۶۰) و از هراس آن روز ایمن است (نمل/۸۹). خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند (توبه/۱۲۰). برای کسانی که کار نیکو کرده‌اند، پاداش نیکوتر و افزونِ ِبر آن است. چهره‌های آن‌ها را غبار و ذلّتی نمی‌پوشاند. اینان اهل بهشت هستند و در آن جاودانه خواهند بود (یونس/۲۶).

هر که پاداش دنیا را بخواهد، پاداش دنیا و آخرت نزد خداوند است (نساء/۱۳۴). هر که آخرت را بخواهد، نهایت کوشش را برای آن بکند و مومن باشد از کوشش آنان سپاسگزاری خواهد شد (اسراء/۱۹). هر که پاداش این دنیا را بخواهد، خداوند از آن به او می‌دهد و هر که پاداش آخرت را بخواهد از آن به او می‌دهد (آل‌عمران/۱۴۵). هر که کشت آخرت را بخواهد به کشت او می‌افزاید و هر که کشت این دنیا را بخواهد به او می‌دهد و در آخرت برای او نصیبی نیست (شوری/۲۰). هر که پاکی پیشه کند تنها برای خود پاکیزگی می‌جوید (فاطر/۱۸). هر که میزان اعمال او سنگین باشد، در زندگی خوشی خواهد بود (قارعه/۶-۷). هر که به آن چه با خدا عهد بسته وفا کند به زودی خدا پاداش عظیم به او می‌بخشد (فتح/۱۰).

هر که از بدی درگذرد و نیکوکاری کند، پاداش او بر خداوند است (شوری/۴۰).

اگر آنان [جن و انس]بر راه حق پایداری ورزند، خداوند آنان را از آب فراوان سیراب می‌کند (جن/۱۶). نیکی‌های ماندگار نزد پروردگارت از نظر پاداش، امید و سرانجام خوش‌تر است (کهف/۴۶؛ مریم/۷۶).

خداوند می‌فرماید: بر آنم قیامت را پوشیده دارم تا هر کس در برابر تلاشی که می‌کند، جزا یابد (طه/۱۵). سعی و کوشش هر کس به زودی دیده خواهد شد و سپس هر چه تمامتر او را پاداش دهند (نجم/۴۰،۴۱) و به آن چه انجام می‌دادید، جزا می‌بینید و به هیچ کس ستم نخواهد شد (غافر/۱۷؛ جاثیه/۲۸؛ یس/۵۴). آن روز پاداش شما به طور کامل داده می‌شود پس هر که را از آتش دوزخ دور دارند و به بهشت در آورند به راستی کامیاب شده است (آل‌عمران/۱۸۵). کسانی که از پیش، از جانب خداوند به آنان وعدۀ نیکو داده شده است از جهنم دور داشته خواهند شد (انبیاء/۱۰۱). در آن روز چهره‌هایی شاد، از کوشش خود خشنود، در بهشت برین و … هستند (غاشیه/۸-۱۲). خداوند به فرمان خود به سوی آمرزش و بهشت می‌خواند (بقره/۲۲۱). برای رسیدن به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن، چون آسمان و زمین است، بشتابید و بر یکدیگر سبقت گیرید (آل‌عمران/۱۳۳؛ حدید/۲۱).

پاداشی که بعد از مرگ هم ادامه دارد

ممکن است آثارى از انسان باقى بماند که برکات یا عواقب سوء آن تا سال‌هاى متمادى و حتى تا دامنه قیامت به او برسد.

برخی اعمال نتایجی دارند که نه تنها تا پایان عمر بلکه تا قیامت نیز همراه با آن فرد است. حجت‌الاسلام مکارم شیرازی در جلد ۲۶ تفسیر نمونه ذیل آیات ۶ تا ۱۲ سوره مبارکه «انفطار» به آثاری که از انسان باقی می‌ماند، اشاره کرده است که در ادامه می‌خوانیم؛ ممکن است آثارى از انسان باقى بماند که برکات یا عواقب سوء آن تا سال‌هاى متمادى و حتى تا دامنه قیامت به او برسد.

چنان که در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) مى‌خوانیم:

«بعد از مرگ انسان پرونده اعمال او بسته مى‌شود، و اجر و پاداشى به او نمى‌رسد مگر از سه طریق: بنا‌ها و اشیاء مفیدى که براى استفاده مردم از خود به یادگار گذارده، و بعد از او جریان خود را طى مى‌کند، و سنت هدایتگرى که آن را به وجود آورده، و بعد از مرگ او به آن عمل مى‌شود، و فرزند صالحى که براى او استغفار مى‌کند».

در روایت دیگرى، این امور ۶ چیز شمرده شده که به حال مؤمنان بعد از موتشان مفید است: فرزند صالح، قرآنى که آن را تلاوت مى‌کند، چاهى که حفر کرده، درختى که غرس نموده، تهیه آب، و سنت حسنه‌اى که بعد از او باقى مى‌ماند و مورد توجه قرار مى گیرد.

در بعضى از روایات، روى علم و دانشى که از انسان در میان مردم نیز مى‌ماند تکیه شده است. مخصوصاً در مورد سنت نیک و بد، روایات متعددى داریم که به مردم هشدار مى‌دهد، مراقب باشند که بر اثر اعمال آن‌ها چگونه سنتى در میان مردم باقى مى‌ماند.

مرحوم «طبرسى» در ذیل آیات مورد بحث، حدیثى به این مضمون نقل مى‌کند که: روزى شخصى در محضر پیامبر (صلى الله علیه وآله) برخاست و از مردم تقاضاى کمک کرد، همگى خاموش شدند، در این موقع یکى از اصحاب چیزى به سائل داد، بقیه نیز از او پیروى کرده و به مرد فقیر کمک مى‌کردند، پیغمبر (صلى الله علیه وآله) فرمود:

«کسى که سنت نیکى بگذارد و دیگران به او اقتدا کنند پاداش خود را دارد، و همانند پاداش کسانى که از او پیروى کرده‌اند، بى‌آن که از اجر آن‌ها کاسته شود، و کسى که سنت بدى بگذارد و از آن پیروى کنند، گناه خود را دارد و همانند گناهان کسانى که از او پیروى کرده‌اند، بى‌آن که از گناهان آن‌ها چیزى کاسته شود»، در اینجا بود که «حذیفه» یکى از یاران پیامبر (صلى الله علیه وآله) آیه «عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ» را تلاوت کرد.

امیر مؤمنان على (علیه السلام) نیز مى‌فرماید:

«چگونه خواهید بود آنگاه که همه امور پایان پذیرد، قبر‌ها زیر و رو شود، و همه شما در عرصه محشر حاضر شوید، آنجا است که هر کس هر عملى را قبلاً انجام داده مى‌آزماید، و همگى به سوى خداوند که مولا و سرپرست حقیقى آن‌ها است باز مى‌گردند، و کسانى را که به دروغ همتاى او قرار دادند از خاطر آن‌ها مى‌رود».

این آیات و روایات، ابعاد مسئولیت انسان را در برابر اعمالش از دیدگاه اسلام منعکس مى‌کند و نشان مى‌دهد: تا چه حد هر انسانى در مقابل اعمال خویش مسئول است، تا آنجا که ممکن است بعد از گذشتن هزاران سال آثارش براى او پاداشى نیک بیافریند، یا وزر و لعن و گناه به بار آورد.