فضل‌الله رضا که بود؟ چرا مرگ او یک داغ است؟

پرفسور فضل لله رضا، دانشمند ایران در حوزه مهندسی برق و ریاضیات که رئیس پیشین دانشگاه تهران و سفیر سابق ایران در یونسکو و کانادا بود در ۱۰۵ سالگی درگذشت.

نبوغ و استعداد فراوان او در کنار کوشش و تلاش گسترده علمی باعث شد تا سال‌ها در عرصه علم و فناوری جهانی به نقش آفرینی بپردازد و از پایه گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان شود. این دانشمند برجسته در کانادا اقامت داشت و از سال ۵۷ استاد دانشگاه در مونترال بود.

وی فرزند «شیخ اسدالله رضا» (روحانی و مالک) و از نبیرگان امیر «هدایت‌الله‌خان فومنی» در سال ۱۲۹۳ خورشیدی در رشت به دنیا آمد. نام خانوادگی اش منسوب به حاجی آقا رضاست که از مجتهدین عالیقدر گیلان بوده است. او برادر دکتر عنایت‌الله رضا است. وی تحصیلات خود را در رشت وتهران گذراند و هم زمان صرف ونحو عربی و بخشی از علوم قدیمی را از استادان وقت آموخت و با آثار برجسته فرهنگ ایرانی مانند گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و... آشنا شد.

او لیسانس خود را در رشته مهندسی برق از دانشگاه تهران گرفت. پروفسور رضا از نوجوانی با شعر، ادب، فلسفه، حکمت، عرفان و ریاضی آشنایی پیدا کرد. او در ۲۵ سالگی کتاب‌های «راز آفرینش»، «هندسه‌ی علمی» و «رادیو به زبان ساده» را به رشته تحریر در آورد. در تابستان سال ۱۳۲۳ خورشیدی یعنی در اواخر جنگ جهانی دوم برای تکمیل تحصیلات راهی آمریکا شد. در سال ۱۳۲۴ مدرک فوق لیسانس را از دانشگاه کلمبیا در آمریکا و دکترای خود را در رشته مهندسی برق از دانشگاه مؤسسه تکنولوژی نیویورک (دانشگاه نیویورک فعلی) دریافت کرد. وی پس از محمدعلی مجتهدی به عنوان دومین رئیس دانشگاه صنعتی آریامهر (صنعتی شریف) انتخاب شد.

طی سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۴ عضو گروه مهندسی برق دانشکده مهندسی دانشگاه کاتولیک آمریکا و سپس دانشگاه‌ام آی تی در بوستون آمریکا بود و بین سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷ در گروه مهندسی دانشگاه سیراکیوز در ایالت نیویورک عضویت داشت. پروفسور رضا در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۳ استاد مهمان در دانشگاه‌های مرکزی سوییس، کپنهاک دانمارک و دانشگاه کلرادو در بولدر آمریکا و پاریس بوده‌است.

پروفسور رضا از سال ۱۳۵۷ تاکنون استاد دانشگاه‌های کنکوردیا در مونترئال در کبک کانادا و دانشگاه مک‌گیل مونترئال است. او همچنین رییس افتخاری کنفرانس مهندسی برق ایران، استاد افتخاری دانشگاه تربیت مدرس، رییس انجمن علمی ایرانیان در آمریکای شمالی، رییس گسترش زبان و ادب فارسی و مشاور و همکار فعال مؤسسات علمی و ادبی فراوانی بوده‌است.

پروفسور رضا یکی از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان است و تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ظرفیت شنون و ارسال حداکثر اطلاعات در کانال‌های مخابراتی نویزدار، نظریه اطلاعات و فرایند‌های تصادفی، سیستم‌های خطی آنالیز عمومی، نظریه سیستم‌ها و مدارها، نظریه کنترل سیستم‌های پویا، فضا‌های خطی، انتقال و تلفات انرژی در شبکه‌های n دهانه‌ای انجام داده‌است. او همچنین معتقد است که نباید سنت‌های ملی و دینی را آسان از دست داد و در وضع کنونی جهان، خردگرایی به تنهایی نمی‌تواند جوامع جهان سوم را با جهش یک روزه به رده اول اقتصاد و تکنولوژی برساند.

رضا دلبستگی خاصی به فرهنگ و تمدن ایرانی داشت چنان که آرزوی قلبی خود را خدمت گذاری رایگان برای بهره روی از مغز‌های جوانان ایرانی می‌دانست تا آن‌ها خود را باور کنند و آنچه را که خود دارند از بیگانگان تمنا نکنند. او با وجود اینکه در سال‌های پایانی عمر خود در خارج از کشور به سر می‌برد، اما به مناسبت‌های گوناگون و در مراسم‌های مختلف در کشور حاضر می‌شد و سخنرانی داشت.

این اندیشمند ایرانی گفته است: در چنین روزگاری اگر بخواهیم روی کره زمین قومی به نام ایرانی وجود زنده و پایدار داشته باشد، باید فرهنگ سنتی آن قوم را پیوسته پاسداری کنیم. مهمترین عاملی که قوم ایرانی را از دیگر اقوام برجسته می‌سازد، فرهنگ ملی ایران است.

اگر امروز از یکی از کهکشان‌های دور دست با ما تماس بگیرند و بخواهند که به شتاب یک روز، فقط دو کتاب نمونه که معرف شخصیت ملی ما باشد برایشان بفرستیم، بنده گمان می‌کنم شاهنامه فردوسی و مثنوی جلال الدین رومی را می‌توان اختیار کرد. اگر جای چانه باقی بود، بوستان و گلستان را هم به آن پیوست کنیم.

پرفسور رضا معتقد بود: جوان ایرانی باید واقعیت‌ها را ببینید. جوانان باید با خرد مانوس شوند. آن‌ها یک عرصه باز دارند و آن اشراف به معارف ایرانی و جهانی است. جوانان ما باید اعتماد به نفس پیدا کنند و خودباخته نباشند و بدانند که ما وارث یک میراث فرهنگی و علمی بسیار غنی هستیم.

پرفسور رضا تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ظرفیت ارسال حداکثر اطلاعات در کانال‌های مخابراتی نویزدار، نظریه اطلاعات و فرایند‌های تصادفی، سیستم‌های خطی آنالیز عمومی و. انجام داده است.

او همچنین علاقه و اهتمام جدی به زبان فارسی داشت چنان که معتقد بود بنیاد زبان فارسی و گفت و شنود و نگارش به آن را باید روز به روز استوارتر کنیم و اعتقاد داشت که در این راه باید از روش‌های علم و ابراز تکنولوژی بیشتر بهره بریم و می‌گفت: اگر حدود ۱۵ زبان زنده دنیا را سابقه ممتاز فرهنگی دارند برگزینیم، زبان فارسی در میان آن‌ها خواهد بود.

روحش شاد و یادش گرامی.

آثار علمی:

تحلیل شبکه‌های برق

تئوری اطلاعات

فضاهای خطی

برگ بی برگی

حدیث آرزومندی

مهجوری و مشتاقی

پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی

دیده‌ها و اندیشه‌ها

نگاهی به شاهنامه

محمد اقبال

هندسه عملی و علمی