امام جواد (ع) برای تبیین جایگاه امامت در دوران خود چه کرد؟

زاهدی با اشاره به اینکه مسئله امامت از همان روز‌های اول بعثت پیامبر (ص) مطرح بوده، اظهار کرد: پیامبر در شرایط مختلفی به تشریح و تبیین جایگاه امامت و اهل‌بیت علیهم السلام پرداخت؛ آنان را هم‌ردیف قرآن قرار داد و تمسک و اطاعت، محبت و دوستی آنان را بر همگان واجب شمرد. پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، گروهی در سقیفه به عنوان اولین کانون اختلاف بین مسلمانان جمع شدند و قبل از آنکه حضرت علی علیه‌السلام در منصب خلافت و امامت قرار بگیرد، آن حضرت را از صحنه سیاست و مرکز تصمیم‌گیری در اداره امور جامعه اسلامی، دور نگه داشتند. پس از آن خلفا در مدت ۲۵ سال خلافت خود، برای تغییر و تحریف عقاید اسلامی به‌ویژه مسئله امامت، با فشار‌های اقتصادی بر خاندان اهل‌بیت و جداسازی بین قرآن و تفسیر پیامبر و نیز منع از بیان فضیلت و مناقب حضرت علی علیه‌السلام از هیچ اقدامی فروگذار نکردند و توانستند تا حدود زیادی در تضعیف جایگاه امامت موفق شوند. از دوران امام علی علیه السلام و پس از آن تا عصر امام جواد علیه‌السلام فصل جدیدی برای تبیین اندیشه امامت برای ائمه علیهم السلام ایجاد شد و امامان توانستند با اقامه برهان و استدلال در مقابل مذاهب کلامی و نحله‌های فکریِ نافی امامت و نیز روشنگری و هدایت گری شیعیان، جامعه شیعی را از افتادن در شک و تردید نسبت به جایگاه امامت برهانند. در دوران امام جواد علیه السلام نیز همان مبارزه‌طلبی و بیان اندیشه صحیح از جایگاه امامت ادامه پیدا کرد و خدمات فرهنگی بزرگی در این حوزه به جامعه شیعی عرضه شد.

این کارشناس مذهبی، با ذکر این سوال که چگونه می شود انسانی در خردسالی به امامت برسد، حال آنکه دوران شکوفایی رشد و عقل در مردان، به طور معمول از پانزده سالگی شروع و در چهل سالگی به تکامل می‌رسد، گفت: نظر به اینکه این مسئله در مورد امامان علیهم السلام نخستین بار در مورد حضرت جواد علیه السلام رخ داد، در آن عصر، از جنجالی‌ترین مسائل روز بود. حضرت رضا علیه السلام قبل از امامت امام جواد علیه السلام به بیان پاسخ این سؤال می‌پرداختند و با روشن گری و آگاهی بخشی، اذهان را روشن می‌ساختند. معتزله به‌ عنوان جریان کلامی حاکم در عصر امام جواد علیه‌السلام، چون همه مسائل دینى را به عقل خویش عرضه مى‌نمودند و آنچه را عقلشان به صراحت تأیید مى ‏کرد، مى ‏پذیرفتند؛ از این‌ رو مقام امامت در سنین کودکی را، چون با عقل ظاهر بین آنان سازگار نبود قابل‌پذیرش نمی‌دانستند. در نتیجه تلاش می‌کردند تا با طرح پرسش‏ هاى دشوار و پیچیده علاوه بر شکست امام جواد علیه‌السلام در میدان رقابت علمى، جامعه شیعی را نیز دچار تشویش در حوزه امامت کنند. امام نیز برای جلوگیری از نشر چنین اندیشه‌های غلطی با احتجاج و پاسخ‏ هاى قاطع و استدلال‏ هاى قوى توانست هرگونه تردید و شکی را در مورد امامت خویش از بین ببرد و اصل امامت را تثبیت نماید و نشان دهد که برخوردارى از منصب الهى در خردسالى مشکلى ندارد.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: امام جواد علیه‌السلام در بیان تفسیر صحیح از جایگاه امامت با استناد به آیات قرآنی و سخنان پیامبر اکرم (ص)، امام را به اذن خداوند به عنوان محور اصلی و چرخاننده نظام هستی قرار داد. خداوند متعال پس از خلقت عالم، اطاعت و پیروی از آن‌ها را بر همگان واجب نمود و امورشان را به دست اهل بیت سپرد. امام جواد علیه السلام در فرازی، حلال یا حرام کردن برخی امور توسط ایشان را به اذن خدا دانسته و در پایان می‌فرمایند: «کسانى که جلوتر بروند (افراط نمایند) منحرف شده ‏اند و کسانى که عقب بمانند (تفریط کنند) پایمال و ضایع خواهند شد. تنها راه نجات همراهى با اهل‌بیت علیهم السلام است و تو نیز باید همین راه را طى کنى.» در روایتی دیگر آن حضرت با استناد به سوره قدر تداوم امامت را تا پایان دنیا ضروری و بقای دنیا و تقدیرات آن را تنها با حضور امامان دوازده گانه ممکن می‌داند.

حجت الاسلام و المسلمین زاهدی تصریح کرد: علم امام‏ از جمله مسائلى بود که به خاطر کمى سنّ حضرت جواد علیه السلام سخت مورد شبهه و پرسش قرار گرفته بود. البته این مسئله تنها در دوران امام جواد علیه السلام مطرح نبوده بلکه در همان دوران حیات ائمه علیهم‌السلام از طرف معاندان و مخالفان دستگاه امامت و ولایت مطرح می‌شد. آن حضرت براى تبیین این مسئله و رفع شبهات، مناظرات متعددى برگزار کرد و سخنان روشنگرى ارائه نمود. امام علیه‌السلام در روایات مختلفی علم امامت را محصول تعلیم یا تعلم ندانست بلکه آن را علمی لدنی از ناحیه خداوند دانست که از دوران کودکی تا پایان امر امامت به همراه امام هر عصری خواهد بود و امام می تواند به‌وسیله آن از تمام اسرار عالم و گذشته، حال و آینده خبردار شود. در روایتی دیگر از امام جواد علیه‌السلام بخشی از دایره گسترده این علم به تصویر کشیده شده و کمترین نوع علم امام را آگاهی از مقدرات و ظواهر این عالم مانند مقدار حجم رود‌ها و دریا‌ها و ... دانست، که البته این تعریف از علم در پاسخ به سؤال یکی از محبان آن حضرت تبیین شد. مناظره امام جواد علیه السلام با یحیی بن اکثم؛ فقیه بزرگ اهل سنت در حالی که در سن خردسالی بود، نیز حاکی از علم لدنی آن امام علیه السلام می‌باشد که از محدوده علم بشری خارج است.

حجت الاسلام زاهدی در پایان خاطرنشان کرد: امام جواد علیه‌السلام در تبیین اندیشه امامت نقش بسزایی را در آن برهه از زمان ایفا نمودند. آن حضرت در مقابل تردید و شک شیعیان نسبت به امامت آن حضرت در کودکی و نیز ترویج شبهات توسط مذاهب کلامی و نحله‌های فکری ایستاده و با اقامه برهان و استدلال و نیز احتجاج در مقابل آنان از جایگاه امامت دفاع نموده و امامت کودکان را بدون اشکال دانست. آن حضرت در تبیین جایگاه امامت، علم امام و ترویج اندیشه مهدویت نیز تأثیر بسزایی داشته است و توانست شیعیان را نسبت به این سه اصل محوری آگاه کند و از تردید و شک نجات دهد.