به گزارش روزپلاس؛ در دوره قاجار و پیش از آن سفر حج آنقدر سختی داشت که خیلیها یکبار هم نمیتوانستند بروند؛ راه، دور بود و شرایط اقلیمی مسیر نامساعد و امنیت راه کم و سفر بسیار طولانی و پرخطر بود و رفت و برگشت بسته به اینکه از کدام مسیر باشد حدود ۵ ماه و گاهی بیش از ۶ ماه طول میکشید و خیلیها برای چنین شرایطی استطاعت جسمی نداشتند و چنین بود که هر سال در مکه حجگزاران ایرانی کم بودند و در نتیجه در سراسر ایران حاجی کم بود.
شرایط سفر حج هم بنا به روایت «میرزا محمدحسین فراهانی» در سفرنامهاش که به «سفرنامه مکه فراهانی» مشهور است، اینگونه بود: «حجاج ایرانی، اینها همهساله از ۸۰۰۰ الی۱۰۰۰ نفر[یکهزار تا ۸هزار نفر] به مکه میآیند... در این سال [۱۲۶۴ شمسی] از ایران به مکه معظمه، سه هزار و کسری آمده بودند؛ به این معنا [که] هشتصد نفر از راه شام آمد که پنجاه نفر از آنها از تشنگی و باد سام[باد سموم، باد گرم و خشک، گرمازدگی] مرده بودند و قریب یکصد نفر هم از راه جَبَل با لباس مبدل آمدند و یک هزار و دویست نفر از راه بوشهر و بندرعباس و بغداد آمده و از جده وارد شده، یک هزار و کسری هم از راه استانبول آمدند و از جده و یَنبُع[شهری نزدیک مدینه منوره] وارد شدند».
پس معلوم شد که عدهای در سفر حج جان به جانان تسلیم میکردند و البته یک نکته هم معلوم نشد؛ «راه جَبَل با لباس مبدل»!
گاهی راه حج بسته میشد
عربستان امروزی تا اواخر دوره قاجار بخشی از امپراتوری عثمانی بود تا اینکه در جنگ جهانی اول حکومت عثمانی شکست خورد و سرزمین بزرگش تجزیه شد و کلی کشور عربی جدید روی نقشه خاورمیانه پدید آمد. معلوم است روابط ایرانی و عثمانی هم همیشه گرم و صمیمی نبود و گاهی راه حج بسته میشد و طول میکشید تا دوباره روابط حسنه شود یا قرارداد صلحی یا توافقی امضاء شود و راه باز شود. البته در بسیاری از قراردادهای میان ایران و عثمانی در دورههای مختلف تاریخی به موضوع حج و امنیت زائران توجه شده و معمولاً بندهایی از قراردادها به این موضوع اختصاص یافته است.
این روی کاغذ بود، اما در عمل امور مربوط به حج را به حاکمان محلی سپرده بودند که از عهده امنیت راهها برنمیآمدند و شگفت آنکه در سراسر مسیرهای منتهی به مکه معظمه اعراب بیاباننشینی هم بودند که به غارت و حتی کشتار زائران میپرداختند؛ بهویژه ایرانیها که عجم مینامیدند و شیعیان. و اینگونه بود که ایرانیها بهویژه در مسیر جَبَل که به «طریق جبل» مشهور بود با لباس مبدل سفر میکردند.
در مسیر جَبَل چه خبر بود؟
جَبَل یا «جَبَل شَمَر» نام حکومتی محلی بود که توسط «آلرشید» اداره میشد و بر نجد و مناطق شمالی عربستان سلطه داشت و داستانش این بود: «این دولت بهنوعی حافظ این منطقه بوده و خود تشکیلات خاصی برای همراهی مسافران داشته و هزینه آن را نیز از ایشان دریافت میکردهاند. با این حال، اعراب بدوی آن نواحی و گاهی نیروهای دولتی آلرشید به کاروان حجاج حمله کرده و به قتل و غارت آنان میپرداختند».
درباره مسیر جبل، «میرزا عبدالغفار نجمالدوله» روایت مفصلی دارد. وی مهندس و ریاضیدان و نقشهبردار دوره ناصری بود و در سفرنامهاش نوشته است: «رسم امیر جبل این است که همهساله قبل از موسم حج، شخصی را... میفرستد به نجف اشرف تا در پنجم ذیقعده حجاج را حرکت دهد و در چهارم ذیحجه وارد مکه معظمه نماید. و نظر به آنکه از میان عشایر مختلفه وحشیتر از خودشان، باید به سلامت عبور دهد و به همگی تعارفات بدهد[رشوه بدهد] از هر نفر شترسوار... مبلغ پانزده تومان تخمینا میگیرد و اعراب را مطلقا نصف میگیرد و پیادگان حجاج از قدیم معاف بودهاند... ولی بر سر این قراردادها نمیایستد...
همهساله پیادگان بیچاره را دستدرازی میکنند... [کارگزار امیر جبل] در هر منزل[استراحتگاه مسیر] جمعی از پیادگان را... میطلبید و حکم میداد چند نفر از اعراب... با چماقهای قوی بر سر هر نفر میریختند و آن مظلوم را بیمحابا آن قدر میزدند که گاه میمرد! و آنچه ممکن بود از درهم و دینار وصول میکردند و حاجی جواد حملهدار[سردسته کاروان حج]، پسر حاجی عابد، تبعه دولت ایران در زیر چماق... شهید شد».
فتوای تحریم مسیر جَبَل و عاقبت کار
مشکلات راه جبل بیش از اینها بود و به حدی بود که در برخی از سالها علمای ایران سفر حج از آن مسیر را حرام اعلام میکردند؛ از جمله «شیخ فضلالله نوری» که در سفر حج از راه جبل بازگشته بود و حکم به تحریم این مسیر داد: «رفتن در این صحراهای موحشه[ترسناک، هولناک] و این بیابانهای بیپایان با این اعراب خونخوار و دشمنان بیشمار، عقلا و شرعا غیر جائز و حرام است». این حکم با این توضیح بود که: «آلرشید در سنوات سابقه[سالهای گذشته] در مقام حفظ حاج[حجاج] برآمده با استعداد تمام حمل حاج مینمودند... حال خود امیر خائن[شده است] و ابدا در مقام حفظ و حراست حاج نیست. خدای میداند که چه قدر از حاج، امسال از بیحفظی[بیمراقبتی و ناامنی] تلف شدند».
علاوهبر آن «ملا محمد فاضل شربیانی» از مراجع عظام نیز چنین حکم داد: «بالصراحه میگویم که حرام است از وجوه عدیده [بهدلایل مختلف]، بهمرتبهای که[تا حدی که] اگر راه، منحصر به همین راه جبل باشد تکلیف حج ساقط است، شخص واجبالحج نمیشود».
عاقبتِ کار نیز چنین روایت شده است: «حکومت آلرشید انواع هتکحرمت و اذیت بهعمل میآوردند، تا علامه کبیر زعیم شهید شیخ فضلالله نوری مشرف شدند و در راه به ایشان از انواع ایذاء و اذیت رسید. بعد از مراجعت آنچه دیده بودند به حضرت آیةالله شربیانی اخبار نمودند[خبر دادند]. پس حکم صادر شد به تحریم طریق مذکور و علمای عصر نیز به ایشان تأسی کردند تا آنکه شر آلرشید زایل و از امارت نازل گشتند[حکومتشان از بین رفت]».
ماجرای دشواریهای مسیر حج در سفرنامههای متعددی در دوره قاجار آمده و اتفاقات عجیب و غریبی روایت شده است. در اشعار شاعران این دوره و پیش از آن نیز به مصائب سفر حج از مسیرهای ناامن اشارات مفصلی شده است و در میان اشعار، از همه مشهورتر نزد مردمان قدیم اینکه:
چه خوش بُد[بود] کعبه گر رفتن نمیداشت
چو رفتن داشت برگشتن نمیداشت
ویدیو/ منظور پس از مخالفت با واردات خودرو: نظرم درباره واردات خودرو نظر شخصی بود/ مکلف به اجرای قانون هستیم
تصویری باورنکردنی از پسر هادی چوپان/ فیگور مشابه گرگ ایرانی و فرزندش
تصاویر مظنونین حمله تروریستی در مسکو منتشر شد
ابطحی مجروح شد/ سارقین ناکام ماندند+ عکس
عکس/ پست اینستاگرام کنفدراسیون فوتبال آسیا به مناسبت آغاز سال نو
عکس/ کفشهای مرموز بایدن
عکس/ لوگوی گوگل برای نوروز ۱۴۰۳
عکس/ رئیسی با عباس قادری خواننده قدیمی دیدار کرد
مردی که ۷۰ سال با یک ریه آهنی زندگی کرد، درگذشت
عکس/ لحظۀ ترکیدن نارنجک دستساز در دست یک جوان
تصویری جدید از سید حسن نصرالله
انتشار تصاویر فوتوشاپی کیت میدلتون/ همسر ولیعهد انگلیس عذرخواهی کرد
تصویر آخرین حضور آیتالله جنتی درمجلس خبرگان
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
عکس/ کاشت نهال توسط رهبر انقلاب در روز درختکاری
عکس/ ملاقات امیر تتلو با مادر و خواهرش در حاشیه اولین جلسه دادگاه
عکس/ سیدحسن خمینی در حسینیۀ جماران رای خود را به صندوق انداخت
آیت الله مدرسی یزدی و طحان نظیف رای خود را به صندوق انداختند/ عکس
عکس/ محمدباقر قالیباف رأی خود را به صندوق انداخت
عکس/ آيتالله احمد جنتی رأی خود را به صندوق انداخت
ویدئو/ دو توصیه مهم حضرت آقا به مردم
عروس با کلاه ارتشی/ گزارش تصویری از ازدواج دانشجویی در دانشگاه افسری
عکس/ فرمانده مهدی برروی دیوارنگاره میدان انقلاب تهران
عکس/ دیدار غمانگیز فردوسیپور و جواد خیابانی/ عادل همکار قدیمی را فراموش نکرد
ببینید/بیانات رهبر انقلاب پس از کاشت نهال در روز درختکاری
عکس/ حضور حاج اسماعیل قاآنی در راهپیمایی ۲۲ بهمن
نمایش سامانه موشکی زمین به زمین «قیام» در حاشیه راهپیمایی ۲۲ بهمن
عکس / چهره درهم بایدن و هریس پس از حمله به پایگاه آمریکا در اردن
دیوارنگاره جدید میدان انقلاب/ عکس
عکس/ حضور شیخ زکزاکی در حرم حضرت معصومه(س)
عکسی از کارگردانی جواد عزتی در فیلم تمساح خونی
موشکهای سپاه دیشب با هشتگ کاپشن صورتی شلیک شد/ عکس
عکس/ جدیدترین دیوارنگاره میدان فلسطین با عنوان "تابوتهایتان را آماده کنید"
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای حمایت از تیم ملّی ایران/ عکس
عکسی دیده نشده از غلامرضا تختی در کربلا
رونمایی از نامه قدیمی غلامرضا تختی/عکس
پیکر دختر کاپشن صورتی با گوشواره قلبی در حمله تروریستی دیروز/ عکس
دیوارنگاره تهدیدآمیز میدان ولیعصر رونمایی شد / عکس
تصویری از دیدار «شهید صالح العاروری» با رئیس جمهور در ۳۰ خرداد ۱۴۰۲
آخرین تصویر ثبت شده از حاج قاسم سلیمانی قبل از شهادت
سردار سلیمانی و مادرش روی دیوارنگاره میدان ولیعصر + عکس
دیدار رئیسی با خانواده سردار شهید سید رضی موسوی
خوش و بش فردوسی پور و تاج در مراسم تشییع ملیکا محمدی/ عکس
عکسی از پدر محمدرضا گلزار در شب عروسی اش!
ایلان ماسک با لباس مخصوص ژاپنیها/ عکس
۳ کیلو پیچ و مهره در شکم یک بیمار اهوازی! +عکس
عکسی خاص از دیدار رئیسی از جزیره آشوراده
با پیگیری سازمان منطقه آزاد انجام شد؛ شرکت "غدیر" پروژههای ناتمام خود در کیش را تمام میکند
فرمانده کل سپاه در مراسم عزاداری ایام فاطمیه/ عکس
تصاویر ۱۱ شهید پاسگاه راسک
تصاویر/ لباسهای مولانا بعد از مرمت در قونیه
پوتین در اتوبان همت تهران!
اولين تصوير از تتلو در خاک ایران پس از بازداشت
عکس کمتر دیده شده از رهبر معظم انقلاب در مترو تهران
زوج هالیوودی در مسجد ابوظبی/ واکنشها به حجاب رزی هانتینگتون
عکس/ بقایای دانشگاه الازهر در غزه بعد از بمباران
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای شهادت حضرت زهرا(ع)
لیلا حاتمی در مراسم چهلم داریوش مهرجویی و همسرش/ عکس
عکس یادگاری نوجوانان باستانیکار با رهبر انقلاب
عکس/ حدیث نصب شده در دیدار امروز ورزشکاران با رهبر انقلاب
اینفوگرافیک/ چه زمانی نباید خرما بخوریم؟
گفتگوی دو وزیر سابق در خصوص صداوسیما
توهین دوباره بایدن به پوتین
اینفوگرافیک/ کدام رذایل اخلاقی در قرآن آمده است؟
خودکشی یک دکتر جوان در دلفان / یک مسئول: زنگ خطر خودکشی رزیدنتها به صدا درآمد / عوامل انسانی دخیل قابل شناسایی و مجازات هستند
فرصت ویژه قلعهنویی برای صعود و اعتماد بیشتر به جوانان مقابل ترکمنستان
معاون حوزه علمیه ماهشهر به قتل رسید
اعلام جزئیات مذاکره استقلال با الهیار صیادمنش و دو لژیونر دیگر
بازگشت پرهزینه و ناموفق صداوسیما به سلبریتی ها/ پرداخت های میلیاردی صحت دارد؟
بزرگترین پیشرفتهای فناوری در سال گذشته چه بود؟
شماره تلفن های ضروری در عید نوروز
عکس/ مروری بر نامگذاری سالها توسط رهبر انقلاب از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳
محبوس شدن در سرویس بهداشتی؛ اولین حادثه پایتخت در سال ۱۴۰۳
اینفوگرافیک/تولید دغدغه ی جدی رهبر انقلاب
جدول حقوق و دستمزد ۱۴۰۳ منتشر شد
هشدار پلیس فتا درباره تورهای لحظه آخری
توییت نماینده کارگری از جلسه تعیین دستمزد با وزیر کار
اینفوگرافیک/ توصیههایی برای جلوگیری از چاقی در ماه رمضان
اینفوگرافیک/ کمک به رفع خوابآلودگی رانندهها با چند روش ساده
هشدار نوروزی پلیس فتا: WiFi رایگان ترفند مجرمان سايبری است
هشدار سیلاب؛ مردم سعی کنند تا سال تحویل سفر نروند
ورود سامانه بارشی به کشور از امروز/ فروردینِ بارانی آغاز میشود
هفت زوج آقای گلی در فوتبال ایران/ اسدی - مغانلو زوج جدید میشوند؟
اجرای طرح ترافیک پایتخت تا ۲۸ اسفند/ جزییات اجرای طرح در نوروز
چطور اینترنت هدیه دولت را فعال کنیم؟
اینفوگرافیک/ با سرگیجههای بعد از افطار چه کنیم؟
رونمایی کیم از «قدرتمندترین» تانک جهان
اینفوگرافیک/ علت و راهکار رفع بوی بد دهان در روزهداری
افزایش کرایههای اتوبوس، تاکسی و مترو در سال ۱۴۰۳/ دریافت کرایههای جدید از اول اردیبهشت
توصیههای ایمنی وزارت بهداشت در چهارشنبهسوری
اینفوگرافیک/ چهارشنبهسوری؛ چی بود، چی شد
سومی کشتی فرنگی ایران در تورنمنت بلغارستان
نظر ۷ مرجع درباره مسافرتی که روزه را باطل نمیکند
شرایط و ضوابط فعالیت رستورانها در ماه رمضان/ استقرار بازرسان در مراکز پرتردد
اینفوگرافیک/ افسردهترین کشورهای ۲۰۲۴ را بشناسید
زمان دربی ۱۰۳ تغییر نکرد/ استقلال ـ پرسپولیس؛ چهارشنبه در آزادی
رونالدو یک جنگ تمام عیار در عربستان به راه انداخت!
جزئیات تکالیف نوروزی دبستانیها؛ پیک نوروزی حذف شد
پرشکستترین سپاهان تاریخ
اینفوگرافیک/ بهترین مواد مغذی برای سلامت مغز
ویدیو/ تفریحات خاص ظریف و همسرش در کیش
اطلاعیه پلیس به مناسبت ماه مبارک رمضان
سواد رسانهای/ ۱۰ نوع اشتباه و اطلاعات نادرست
بارش برف و وزش باد در ارتفاعات کشور/ از تردد در مسیرهای مستعد وقوع بهمن خودداری کنید
۱۸ اسفند؛ واریز دومین شارژ ۲۲۰ هزار تومانی طرح فجرانه کالابرگ
سواد رسانهای/ پروپاگاندا چیست و چه اهدافی دارد؟
اولین قضاوت یک داور زن در داربی تهران
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
برگزاری داربی چهارشنبه ۲۳ اسفند تنها با ۴۵ هزار تماشاگر
این شما و جولان صبانتیون؛ مبارک آنان که رای ندادند!
سواد رسانهای/ چگونه اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟
۳۰ کاندیدای پیشتاز در تهران عضو کدام فهرست انتخاباتی بودند؟
روند بازار ارز تهران بعد از انتخابات ۱۱ اسفند چگونه خواهد بود؟
کلیه مدارس استان تهران روز شنبه تعطیل است
اینفوگرافیک/ نکات مهم بیانات رهبر انقلاب درباره انتخابات
با چه مدارک شناسایی میتوانیم رأی دهیم؟
پرداخت بیمه بیکاری مشروط شد
اعلام رسمی محرومیت سنگین پوگبا از فوتبال
قیمت سکه افزایشی شد
رای نهایی درباره حرکت جنجالی رونالدو اعلام شد