میز بازی خاورمیانه و صندلی خالی آمریکا/ چرا ایالات متحده این روزها خود را از خاورمیانه دور کرده است؟/ واکنش ایران به سیاست های مقطعی آمریکا و بازیگران عرب حاشیه خلیج فارس چیست؟

به گزارش روزپلاس؛ "اندیشکده کوئینسی" در گزارشی ضمن تشبیه معادلات سیاسی جاری در منطقه خاورمیانه به یک میز بازی که پیرامون آن طیف متنوعی از بازیگران نشسته اند، به ارزیابی مواضع و گزینه های بازیگران مختلف پرداخته و سعی کرده تصویری روشن تر را از آنچه در زمین بازی معادلات سیاسیِ خاورمیانه می‌گذرد، ارائه کند. 

اندیشکده کوئینسی در این رابطه می نویسد:

« منطقه خاورمیانه که در آن جنگ و نزاع و تنش موج می زند، اکنون به یکی از معدود مناطقی در جهان تبدیل شده که در آن شاهد تشدید رایزنی ها و گفتگوهای دیپلماتیک هستیم. با این همه، به نظر می رسد که منطقه خلیج فارس بار دیگر در معرض برخی انتخاب های راهبردی و بازی های استراتژیک قرار گرفته که در قالب آن ها همگی در مورد واکنش‌های احتمالی ایران به تحولات منطقه ای، به شرط بندی می پردازند و البته که می دانند که این شرط‌بندی آن ها می تواند بهای به شدت سنگینی را نیز به همراه داشته باشد. 

در این راستا، "محمد بن زاید" امیر امارات، اکنون و پس از مرگ شیخ زاید، جایگاه خود را در کشورش تثبیت کرده است. وی محرک و پیشرانِ اصلی ابتکار دولت های عرب منطقه جهت برعهده گرفتنِ مسوولیت های نظامی منطقه ای بیشتر در اتحاد با ایالات متحده آمریکا بوده است. وی همچنین تاکید زیادی بر این ادعا داشته که ایران و نَه مساله فلسطین، مهمترین اولویت منطقه ای است(نگاه وی و افراد همفکر با او به ایران منفی و در چهارچوب برسازیِ تهران به مثابه یک تهدید مهمِ منطقه ای است). این رویه و سیاست موجب شده تا راه جهت استقرار روابط گرم تر با اسرائیل مخصوصا در دوران حضور ترامپ در کاخ سفید هموار شود... 

دو هفته قبل، سطح گفتگوهای مذکور میان امارات و آمریکا به ویژه پس از آخرین دور از حملات حوثی ها به اهدافی در خاک امارات، بار دیگر اوج گرفته است. در این راستا اندکی قبل "برت مک گورک" هماهنگ کننده سیاست خاورمیانه ای کاخ سفید در سفری به ابوظبی، پیش نویس یک توافقنامه امنیتی و دفاعی میان امارات و آمریکا را ارائه نمود که در نوع خود می تواند سطح همکاری ها میان دو طرف را در حوزه های مذکور به نحو قابل ملاحظه ای ارتقا بخشد. البته هنوز سطح تعهدات امنیتی آمریکا به امارات مشخص نیست با این حال رهبران اماراتی نمی خواهند که خود را از مولفه حمایت آمریکا در نبرد علیه انصار الله یمن محروم سازند. 

در کنار این ها، عربستان سعودی نیز بازیگری است که به دقت تحولات منطقه ای را رصد می کند و نه تنها در حال بازتنظیم روابط خود با آمریکا است، بلکه همچنین روابط خود با اسرائیل را نیز سبک و سنگین می کند و حتی امکان دارد که خیلی زود از عادی سازی آن خبر دهد. در این راستا، طرحی در آمریکا با حمایت دو حزب دموکرات و جمهوریخواه در دست بررسی است که در قالب آن، ادغام نیروی هوایی آمریکا با عربستان، قطر، امارات، اسرائیل و دیگر کشورهای عرب منطقه جهت مقابله با آنچه تهدیدات ایران ادعا می شود، در حال بررسی است. طرحی که در نوع خود می تواند نمودی از ایجاد یک نیرویِ شبیه به ناتو در خلیج فارس باشد. 

در این راستا سفرِ ماه جولای بایدن به خاورمیانه از اهمیت زیادی برخوردار است. این اهمیت مخصوصا زمانی روشن می شود که بدانیم بایدن به طور خاص در اسرائیل و عربستان سعودی توقف خواهد داشت و البته رایزنی‌هایی را نیز با دیگر حکام عرب منطقه انجام خواهد داد. در این میان، عربستان به دلیل موقعیت خاصی که برای خود در جهان اسلام تعریف کرده و میزبان مقدس ترین مکان های دینی مسلمانان یعنی مکه و مدینه است، اساسا دستِ باز و خوبی جهت عادی سازی عیانِ روابط با اسرائیل ندارد. دراین راستا جدای از مخالفت های داخلی، سعودی ها باید اعلام مخالفت های بین المللی در جهان اسلام علیه خود و همچنین ایجاد توزان میان حمایتشان از آرمان ملت فلسطین و برقراری اتحاد رو به رشد با رژیم اسرائیل را نیز مد نظر قرار دهند. 

از این منظر، ریاض حاضر به امضای توافق ابراهیم که در دوران ترامپ، ابتکار آن ارائه شد، نگشت... بن سلمان امید داشت که یکی از کشورهای آسیایی مسلمانِ پرجمعیت نظیر پاکستان یا اندونزی که هر دو جمعیتی بیش از 200 میلیون مسلمان را در خود جای داده اند، توافق ابراهیم را امضا کنند و عملا شرایط مناسبی را برای ریاض و اقدامِ احتمالی آن در ایجاد یک پیمان امنیتی با اسرائیل فراهم کنند. 

البته که این مساله تاکنون محقق نشده است و عملا موقعیت بن سلمان و سیاست خارجی مد نظر او را آسیب‌پذیر‌تَر از هر زمان دیگری کرده است.

اقدام اخیر پارلمان عراق در ممنوع سازی هر گونه مراوده و عادی سازی روابط با اسرائیل نیز عملا سطح و میزان هزینه ها علیه بن سلمان(در امر عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل) را به نحو قابل ملاحظه ای افزایش داده است. تصویب این قانون عملا معادلات را در زمین بازی منطقه خاورمیانه تغییر داده است. این اقدام دولت عراق، تا حد زیادی روابط این کشور با ایران را افزایش می دهد و عملا شرایطی را ایجاد می‌کند که به ضرر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به عوان حامیان اصلی ایده عادی سازی روابط با اسرائیل است. برای عربستان سعودی، دور افتادن و خارج شدن از ائتلاف های امنیتی منطقه ای با مهندسیِ آمریکا، یک گزینه قابل اتکا نیست و محمد بن سلمان روی این مسائل قمار کرده که اگر آمریکا گروهی بزرگتر از متحدان خود را گرد آورد که در قالب آن، اسرائیل و عربستان نیز حضور داشته باشند، وی به نوعی می تواند از خطرات و تهدیداتی که هر گونه امضای توافق دوجانبه با اسرائیل به همراه خواهد داشت، جلوگیری کند.

ثروتمند ترین کشور منطقه یعنی قطر نیز پس از اعمال شدنِ تحریم های گسترده علیه خود از سوی دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در سال 2017، با شرایط سختی رو به رو شد. با این حال مدتی است که بار دیگر به میز بازی منطقه خاورمیانه بازگشته و موقعیت راهبردی آن نیز تا حد زیادی تقویت شده است. قطر که محل استقرار مقرهای منطقه ای فرماندهی مرکزی آمریکا است، عملا به بحرین و کویت به عنوان دو تن از متحدان نزدیک به آمریکا در خارج از سازمان ناتو پیوسته است. مساله ای که حاکی از تقویت جایگاه و اهمیت قطر از چشم‌انداز سیاست خارجی آمریکا است. 

توانمندی های قطر جهت رایزنی و مذاکر با ایران، یکی از مهمترین کارت های در دست آن است. امیر جوانِ این کشور و همچنین شماری دیگر از اعضای خاندان سلطنتی قطر در ماه های اخیر از تهران بازدید کرده اند و سعی کردند در بحبوحه وقوع بن‌بست جاری در چهارچوب معادله اتمی ایران، راه حلی را بیابند. ناکامی قطر در حل اختلافات و شکاف ها در قالب معادله اتمی ایران میان تهران و واشینگتن، به تنش ها در میز بازی خاورمیانه می‌افزاید و البته ابتکارات اخیر واشینگتن در ایجاد یک نیروی متحد منطقه ای که کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس و اسرائیل را نیز در بر می گیرد، حاکی از این است که اساسا دولت بایدن فارغ از اینکه در توافق برجام چه پیش آید، تهران را به مثابه نیرویی تهدیدآمیز در نظر می گیرد و به هر نحو ممکن سعی دارد در برابر آن صف‌آرایی کند. 

باز نگه داشتنِ کانال های ارتباطی میان ایران و آمریکا و همچنین دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، بر روی شانه های نحیفِ قطر سنگینی می کند. دراین شرایط ابتکارات جدید آمریکا و اسرائیل و همراهی دولت های عرب منطقه با آن ها علیه ایران، عملا فضا و جو سنگینی را نیز در منطقه خاورمیانه ایجاد خواهد کرد و موجب خواهد شد تا اسرائیل به صورت عامدانه بر این ادعا بیش از گذشته تاکید کند که ایران یک بازیگر مخربِ منطقه‌ای است. 

ایران به عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه ای، در سال گذشته بواسطه عمان و عراق، مذاکرات تنش زدایی را با امارات و عربستان در دستورکار قرار داده است. ایران که ... شاهد یک تغییر جهت راهبردی در روابط کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با اسرائیل است،عملا با اقداماتی نظیر افزایش سطح غنی سازی اورانیوم خود و تقویت ذخایر اتمی‌اش و محدود کردنِ دسترسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی به تاسیسات اتمی اش(به ویژه با توجه به اقدام اخیر تهران در حذف 27 دوربین نظارتی آژانس از تاسیسات هسته ای ایران)، پاسخ داده است. جدای از این ها، تهران بر توان موشکی و پهپادی و همچنین دامنه قدرت سایبری خود نیز روز به روز می افزاید. 

تردیدی نیست که توسعه روابط و هماهنگی های آمریکا با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، به دو طریق بر ایران اثرگذاری می کند: اول بواسطه تحکیم و تقویت نقش و جایگاه اسرائیل در منطقه حاشیه خلیج فارس، و دوم این رویکرد به نحو موثری واشینگتن را قادر می سازد تا حضور نظامی سنگین خود را در منطقه کاهش دهد و تمرکز راهبردی خود را بر شرق و منطقه ایندو پاسفیک معطوف کند. مساله ای که تا حدی بواسطه یک معماری امنیتی جدیدی در منطقه با مهندسی آمریکا و همچنین با استفاده از ظرفیت های نظامی و اطلاعاتی اسرائیل، قرار است که رنگ تحقق به خود بگیرد. 

این مساله عملا دامنه تنش های مستقیم میان تهران و واشینگتن را کاهش و در نقطه مقابل، موجب برخوردهای مستقیم و بیشتر میان ایران و اسرائیل خواهد شد. معادله ای که حتی در صورت احیای برجام نیز با قدرت پا برجا خواهد بود. ... »