چرایی مخالفت آمریکا با همه‌پرسی اقلیم کردستان

چهارشنبه گذشته وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای شدید اللحن ضمن اعلام مخالفت با برگزاری رفراندوم استقلال اقلیم کردستان عراق، بار دیگر نگرانی کشورش را از برپایی این همه‌پرسی ابراز نمود. بر اساس اعلام این وزارتخانه، در حال حاضر مبارزه با داعش در اولویت دولت آمریکا قرار داشته، لذا از آن جا که برگزاری این رفراندوم می‌تواند تاثیری نامطلوب بر مبارزه با داعش داشته باشد، این رفراندم از نظر دولت آمریکا پذیرفتنی نیست. در اطلاعیه وزارت امور خارجه آمریکا همچنین آمده است که دولت آمریکا از یک عراق دموکراتیک، با ثبات، فدرال و واحد دفاع خواهد کرد. بر این اساس از رهبران کرد عراقی خواسته شده تا به جای برگزاری همه پرسی، به مذاکره با دولت بغداد روی آورند. لازم به ذکر است که مقامات اقلیم کردستان با وجود مخالفت جامعه جهانی با برگزاری این رفراندوم، معتقدند که قطار استقلال آن‌ها ایستگاه را ترک کرده است و اصرار دارند که این همه پرسی در تاریخ تعیین شده(سوم مهر) برگزار گردد.

در این خصوص این موضع‌گیری با تصور کلی مبنی بر حمایت آمریکا از طرح تجزیه خاورمیانه و جهان اسلام در تناقض است. به طور کلی گمان بر این است که استراتژی بلندمدت آمریکا در خاورمیانه، تجزیه کشورهای قدرتمند و تشکیل کشورهای کوچک و وابسته، بر مبنای قومیت و نژادهای گوناگون است. دیدگاهی که از مدت‌ها قبل تحت عنوان «خاورمیانه بزرگ یا جدید» پی‌ریزی و پیگیری شده است. مطابق این طرح مقرر شده است که عراق نیز به سه بخش اقلیم کردستان، مناطق سنی نشین و شیعه نشین تجزیه گردد. لذا شناخت متغیر یا متغیرهایی که تبیین کننده این تناقض باشد مورد توجه است. به نظر استراتژی اتخاذی ایالات متحده در خصوص عدم برگزاری همه‌پرسی متاثر از سه متغیر(محلی، منطقه‌ای و جهانی) و همسو با منافع این کشور در این سه موقعیت است.

نخست؛ از دیدگاه جهانی، استقلال کردستان و زمینه چینی به جهت ایجاد «کردستان بزرگ» به عنوان بخشی از استراتژی خاورمیانه بزرگ، خواهی نخواهی ترکیه را نیز در بر خواهد گرفت. چرا که حدود 25 میلیون کرد، در پهنه‌ای به وسعت حدود یک سوم خاک این کشور پراکنده شده‌اند. در این رابطه هر چند ترکیه تجزیه و تضعیف شده(مطابق طرح خاورمیانه بزرگ)، ناچار وابستگی بیشتری به سیستم امنیتی ناتو و غرب خواهد یافت، اما ترکیه امروز هم توان و هم اراده این را دارد که مانع از تحقق این رویا شده در صورت لزوم از سیستم امنیتی ناتو خارج شده و حتی ممکن است که به دامن رقبای غرب و آمریکا(روسیه و ایران) بی‌افتد. بنابراین اهمیت موقعیت ژئواستراتژیک ترکیه(بویژه در تنگه‌های دارانل و بسفر) در مهار و کنترل قدرت روسیه برای غرب، همواره باعث می‌شود که کشورهای غربی نسبت به این مسئله با احتیاط بیشتری برخورد کنند. بر این اساس هر چند وزارت خارجه این کشور مخالفت صریح خود با این همه پرسی را اعلام می‌کند، اما بیشتر به نامناسب بودن زمان آن در مقطع کنونی اشاره کرده، و با عنوان این مسئله که ممکن است همه پرسی باعث به حاشیه کشیده شدن اولویت مبارزه با داعش شود، تلاش می‌کند تا از موضوع اصلی طفره رود!

دوم؛ از منظر منطقه‌ای نیز بسیاری از مقامات آمریکایی‌ها معتقدند که از فروپاشی رژیم صدام بدین سو، ایران نفوذ و تسلط قابل توجه‌ی در عراق یافته است. تا آنجا که برخی از مقامات رسمی و غیر رسمی این کشور حمله آمریکا به این کشور را اشتباه محض توصیف کرده، برنده اصلی این جنگ را ایران می‌دانند. در این خصوص از نظر آمریکایی‌ها طرح استقلال اقلیم کردستان تنها موجب نفوذ بیشتر ایران بر سایر مناطق عراق(بویژه مناطق شیعه نشین)خواهد شد. مسئله‌ای که حتی در متن سخنرانی اخیر رئیس جمهور آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل، در غالب این جمله که ایران به تمامیت ارضی دیگر کشورها احترام بگذارد! گنجانده شده بود.

سوم؛ از دیدگاه محلی نیز با اینکه مقامات این منطقه در حالت کلی نشان داده‌اند که تمایل زیادی برای همراهی با سیاست‌های غرب در منطقه دارند، اما از آنجا که کردستان مستقل احتمالی، منطقه‌ای محصور و محدود در میان کشورهای متخاصم خواهد بود، این ظرفیت هم از اقلیم و هم از آمریکا گرفته خواهد شد که بتوانند استراتژی‌های خود در منطقه را به راحتی به منصه ظهور برسانند. مضاف بر اینکه با استقلال این منطقه از عراق، عملاٌ ابزار چانه زنی آمریکا(کردها) با دولت مرکزی عراق، از این کشور گرفته خواهد شد.

به عبارتی آمریکایی‌ها بنابر دلایلی که ذکر شد، فعلاٌ طرح و برنامه‌ای برای استقلال کُردها ندارند، ضمن اینکه آمریکایی‌ها پیوسته علاقمند بوده و می‌باشند که همچنان از کُردها به عنوان ابزار و برگ بازی در معادلات منطقه‌ای و جهانی خود استفاده نمایند.

احمد رشیدی نژاد: دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی و پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات خاورمیانه