سعودی ها در این مسیر در سایه هراس از نفوذ و قدرت رقیب منطقه ای خود، در مقاطع مختلف سیاست های افراط و تفریط را در پیش گرفته اند.
روابط و مناسبات دو رقیب مهم منطقه هیچگاه ثبات نداشته و سایه سنگین جنگ لفظی و به عبارت دیگر نوعی جنگ سرد در بیشتر اوقات در روابط دوکشور در مقاطع مختلف دیده می شود. در این میان ایران همواره کاهش تنش و برقراری روابط را برای منافع منطقه ای و بین المللی تهران و ریاض سودمند می دانست و سیاست همگرایی را دنبال می کرد ، اما آل سعود با نگرانی و عمده کردن برخی اختلاف ها و مهم تر از همه رقابت بر سر دایره نفوذ در منطقه سیاست واگرایی را دنبال کرده است.
در روابط بین دول و ملل کشورها همواره برای تامین منافع کشور خود درگیر روابط رقابت آمیز با دیگران هستند و هر دولتی بعنوان نماینده ملت و سرزمین خود تلاش دارد ، نقشی دست بالا را داشته باشد از این رو روابط بین ملل یک امر پیچیده و ماهیت شبکه ای دارد و همگرایی و واگرایی کشورها براساس منافع و منابع قدرت شکل می گیرد.
براین اساس روابط بین دول و ملل در یک طرح و پلان کلی و اصلی در سه سطح 'ماهیت ' ، 'رفتار' و 'مواضع' قابل بررسی است و در این نوشته سعی می شود روابط عربستان با ایران در این سه سطح مورد بررسی قرار گیرد.
الف : ماهیت
ماهیت رابطه عربستان با ایران به عنوان یک کشور نفت خیز و رقیب کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره براساس تضاد منافع بوده که پایه های تضاد منافع مبتنی بر سه سطح قومی - مذهبی و سیاسی و اقتصادی شکل گرفته است.
آل سعود براساس این تضادها همواره سیاست واگرایی با ایران را در پیش گرفت و این مساله در دوران رژیم پهلوی نیز کم و بیش وجود داشته و در پس از پیروزی انقلاب اسلامی با دخالت کشورهای خارجی بویژه امریکا بروز و ظهور شدیدتری پیدا کرده است.
عربستان بعنوان متحد اصلی امریکا در منطقه سیاست های واگرایی و خصمانه خود با ایران را براساس حمایت کاخ سفید تنظیم کرده است و سیاست های واگرایی و افراطی اکنون با توجه به سیاست های ضد ایرانی دونالد ترامپ رییس جمهوری امریکا تشدید شده است.
نگرانی ریاض از گسترش انقلاب اسلامی همواره دستاویز و موضوع اصلی سیاست های واگرایی آل سعود بوده است.
عربستان همواره بر پایه ناسیونالیسم قومی و فرقه ای تلاش و سیعی را برای تشکیل ائتلاف های منطقه ای با شیخوخیت و سیطره کامل خود پیگیری کرده است.
**رفتار
رفتار های دولت ها نسبت به یکدیگر علاوه بر مساله تضادهای ماهوی ، هماهنگی یا ناهماهنگی در رفتار و رضایتمندی یا عدم رضایت مندی دوکشور از یکدیگر می تواند در زمینه رویدادها و موضوعات خاص باشد. ایران و عربستان طی سال های متمادی با بحران در روابط و قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک پیش رفته اند.
در پیش از انقلاب در دوران رژیم پهلوی در سال 1320 ه.ش دولت ایران رفتن به حج را برای ایرانیان ممنوع اعلام کرد. در سال 1322ه.ش قتل یکی از حجاج ایرانی توسط شرطه ها منجر به قطع روابط سیاسی ریاض و تهران شد. این رفتار در سال های پس از انقلاب نیز شدت یافت .
حمایت عربستان از صدام حسین در هشت سال جنگ تحمیلی ، حمله نیروهای پلیس عربستان به حجاج ایرانی در تظاهرات برائت از مشرکین در سال 1366 که 400 کشته و 300 مجروح برجای گذاشت و در پی آن آل سعود سفارتش را در ایران تعطیل کرد و روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شد، تعرض جنسی ماموران بازرسی فرودگاه جده به دو نوجوان ایرانی در سال 1394 ، سقوط جرثقیل در مکه و حادثه منا در همین سال که موجب کشته ، مفقود و زخمی شدن شمار زیادی حجاج ایرانی شد، اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی شیعه درعربستان و اقدام خودسرانه برخی افراد در حمله به سفارت و کنسولگری های ریاض در تهران و مشهد، مهم ترین رفتار های تنش زا بین دوکشور بوده و بحران های روابط ایران و عربستان را رقم زده است.
همه این اقدامات را می توان پیامد و برایند ماهیت روابط و سیاست های واگرایی عربستان دانست اما در عین حال کاهش تنش و بحران بین دوکشور را در سطح رفتار دولت ها نیز قابل بررسی است.
در مقاطعی روابط دو کشور روبه بهبود گذاشت و عربستان نیز سیاست ترک مخاصمه با رقیب قدرتمند را درپیش گرفت. در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی با اولویت قرار گرفتن رفع تنش با کشورهای همسایه و مسلمان در سال 1368 روابط روبه بهبود گذاشت و این روند در دوران دولت اصلاحات تدوام یافت بطوری از آن به عنوان دوران طلایی روابط دو کشور نام می برند.
اما دیری نپایید و با روی کار آمدن دولت نهم ، تنش ها آغاز شد و در دولت دهم بار دیگر به اوج رسید در سال 1392 با روی کار آمدن دولت روحانی پیش بینی می شد که روابط دو کشور باردیگر روبه بهبود بگذارد اما با مرگ ملک عبدالله در سال 2015 و روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود (متولد 31 دسامبر 1935) فصل جدیدی از مخاصمات و جنگ لفظی بین دو کشور آغاز شد که همگان براین باورند محمد بن سلمان بن عبد العزیز آل سعود (متولد 31 اوت 1985) ولیعهد جوان به دلیل پیری و بیماری پدر ، سکان قدرت را در دست دارد و سیاست افراطی ضد ایران را که شاید در هیچ دوره ای تا این حد نبوده در پیش گرفته است.
درواقع تغییر سیاست و رفتار عربستان ناشی از روی کار آمدن دولت جدید در ریاض بوده و سکانداری ولیعهد جوان و احساس حاشیه امن و اعتماد به دونالد ترامپ با سیاست های افراطی علیه ایران موجب شده تا ریاض باردیگر سیاست واگرایی و تخاصم را در پیش گیرد .
** مواضع
موقعیت جغرافیایی و ژئو پلتیکی خلیج فارس ، این منطقه را به محل منازعات نیروهای دارای منافع متضاد تبدیل کرده است از یک سو ایران تلاش دارد منازعات واختلافات منطقه ای را با همکاری متقابل منطقه و جهان اسلام و با تاکید بر عدم مداخلات کشورها وقدرت های بزرگ حل کند و از سوی دیگر ریاض در صدد ایجاد امنیت از طریق نیروهای فرامنطقه ای است و این امر منجر به اختلاف در مواضع در بسیاری مسائل و کشورهای منطقه بین دو کشور شده است.
یمن ، عراق ، سوریه ، لبنان از جمله محل تلاقی مواضع دو کشور است و عربستان تمام تلاش خود را بکار بسته است تا دایره نفوذ ایران را در این کشورها کاهش دهد. راه اندختن جنگ علیه حوثی های یمن و تشکیل ائتلاف عربی ، حمایت از گروهای افراطی ضد شیعی در عراق ، سوریه و تلاش برای تضعیف حزب الله بعنوان یکی از متحدان اصلی تهران را می توان در تفاوت و اختلافات مواضع عربستان با ایران بررسی کرد.
راه اندازی جنگ در یمن فقیر ترین کشور مسلمان تحت عنوان و بهانه حمایت ایران از حوثی ها اکنون به یکی از کانون های بحران روابط عربستان و ایران تبدیل شده است بطوری که در تازه ترین مورد شلیک موشک به فرودگاهی در حومه ریاض دستاویزی برای رجز خوانی های ریاض شده بگونه ای که وزیر خارجه ال سعود در ادعایی غیر منتظره این مساله را دخالت مستقیم ایران ذکر کرده و اعلام داشته که ریاض حق پاسخگویی را برای خود محفوظ می داند. در حالی که ایران به صراحت هرگونه دخالت در آن را رد کرده است .
لبنان نیز در مواضع دولت ریاض بویژه ولیعهد جوان و کم تجربه یکی از موضوعات مورد اختلاف با ایران است و در همین راستا عربستان با یک سناریوی غیر منتظره سعد حریری نخست وزیر لبنان را به اعتقاد تمامی تحلیلگران به استعفا واداشته است و نخست وزیر لبنان در ریاض با سخنانی تند علیه ایران و حزب الله کنارگیری از پست نخست وزیری را اعلام کرد.
**نتیجه گیری
فراز و نشیب روبط ایران و عربستان دستکم طی چهار دهه اخیر براساس سه سطح ماهیت ، رفتار و مواضع نشانگر این است که این روابط همواره شرایطی ناپایدار داشته است و ریاض بیشتر اوقات برای کاهش قدرت و نفوذ ایران در منطقه اقدام کرده است.
عربستان اگر نتواند در ماهیت روابط تغییراتی ایجاد کند و شاید برای این سطح از روابط با موانع بنیادی مواجه باشد اما می تواندبا خویشتنداری و درک شرایط حساس منطقه و برای کاهش بحران هایی که منجر به کشتار و فجایع خونین شده است ، رفتار و مواضع خود را تغییر داده و برای حفظ منافع خود به سیاست همگرایی منطقه ای با حضور رقیب قدرتمند ودیگر کشورها روی آورد .
ویدیو/ منظور پس از مخالفت با واردات خودرو: نظرم درباره واردات خودرو نظر شخصی بود/ مکلف به اجرای قانون هستیم
تصویری باورنکردنی از پسر هادی چوپان/ فیگور مشابه گرگ ایرانی و فرزندش
تصاویر مظنونین حمله تروریستی در مسکو منتشر شد
ابطحی مجروح شد/ سارقین ناکام ماندند+ عکس
عکس/ پست اینستاگرام کنفدراسیون فوتبال آسیا به مناسبت آغاز سال نو
عکس/ کفشهای مرموز بایدن
عکس/ لوگوی گوگل برای نوروز ۱۴۰۳
عکس/ رئیسی با عباس قادری خواننده قدیمی دیدار کرد
مردی که ۷۰ سال با یک ریه آهنی زندگی کرد، درگذشت
عکس/ لحظۀ ترکیدن نارنجک دستساز در دست یک جوان
تصویری جدید از سید حسن نصرالله
انتشار تصاویر فوتوشاپی کیت میدلتون/ همسر ولیعهد انگلیس عذرخواهی کرد
تصویر آخرین حضور آیتالله جنتی درمجلس خبرگان
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
عکس/ کاشت نهال توسط رهبر انقلاب در روز درختکاری
عکس/ ملاقات امیر تتلو با مادر و خواهرش در حاشیه اولین جلسه دادگاه
عکس/ سیدحسن خمینی در حسینیۀ جماران رای خود را به صندوق انداخت
آیت الله مدرسی یزدی و طحان نظیف رای خود را به صندوق انداختند/ عکس
عکس/ محمدباقر قالیباف رأی خود را به صندوق انداخت
عکس/ آيتالله احمد جنتی رأی خود را به صندوق انداخت
ویدئو/ دو توصیه مهم حضرت آقا به مردم
عروس با کلاه ارتشی/ گزارش تصویری از ازدواج دانشجویی در دانشگاه افسری
عکس/ فرمانده مهدی برروی دیوارنگاره میدان انقلاب تهران
عکس/ دیدار غمانگیز فردوسیپور و جواد خیابانی/ عادل همکار قدیمی را فراموش نکرد
ببینید/بیانات رهبر انقلاب پس از کاشت نهال در روز درختکاری
عکس/ حضور حاج اسماعیل قاآنی در راهپیمایی ۲۲ بهمن
نمایش سامانه موشکی زمین به زمین «قیام» در حاشیه راهپیمایی ۲۲ بهمن
عکس / چهره درهم بایدن و هریس پس از حمله به پایگاه آمریکا در اردن
دیوارنگاره جدید میدان انقلاب/ عکس
عکس/ حضور شیخ زکزاکی در حرم حضرت معصومه(س)
عکسی از کارگردانی جواد عزتی در فیلم تمساح خونی
موشکهای سپاه دیشب با هشتگ کاپشن صورتی شلیک شد/ عکس
عکس/ جدیدترین دیوارنگاره میدان فلسطین با عنوان "تابوتهایتان را آماده کنید"
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای حمایت از تیم ملّی ایران/ عکس
عکسی دیده نشده از غلامرضا تختی در کربلا
رونمایی از نامه قدیمی غلامرضا تختی/عکس
پیکر دختر کاپشن صورتی با گوشواره قلبی در حمله تروریستی دیروز/ عکس
دیوارنگاره تهدیدآمیز میدان ولیعصر رونمایی شد / عکس
تصویری از دیدار «شهید صالح العاروری» با رئیس جمهور در ۳۰ خرداد ۱۴۰۲
آخرین تصویر ثبت شده از حاج قاسم سلیمانی قبل از شهادت
سردار سلیمانی و مادرش روی دیوارنگاره میدان ولیعصر + عکس
دیدار رئیسی با خانواده سردار شهید سید رضی موسوی
خوش و بش فردوسی پور و تاج در مراسم تشییع ملیکا محمدی/ عکس
عکسی از پدر محمدرضا گلزار در شب عروسی اش!
ایلان ماسک با لباس مخصوص ژاپنیها/ عکس
۳ کیلو پیچ و مهره در شکم یک بیمار اهوازی! +عکس
عکسی خاص از دیدار رئیسی از جزیره آشوراده
با پیگیری سازمان منطقه آزاد انجام شد؛ شرکت "غدیر" پروژههای ناتمام خود در کیش را تمام میکند
فرمانده کل سپاه در مراسم عزاداری ایام فاطمیه/ عکس
تصاویر ۱۱ شهید پاسگاه راسک
تصاویر/ لباسهای مولانا بعد از مرمت در قونیه
پوتین در اتوبان همت تهران!
اولين تصوير از تتلو در خاک ایران پس از بازداشت
عکس کمتر دیده شده از رهبر معظم انقلاب در مترو تهران
زوج هالیوودی در مسجد ابوظبی/ واکنشها به حجاب رزی هانتینگتون
عکس/ بقایای دانشگاه الازهر در غزه بعد از بمباران
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای شهادت حضرت زهرا(ع)
لیلا حاتمی در مراسم چهلم داریوش مهرجویی و همسرش/ عکس
عکس یادگاری نوجوانان باستانیکار با رهبر انقلاب
عکس/ حدیث نصب شده در دیدار امروز ورزشکاران با رهبر انقلاب
گفتگوی دو وزیر سابق در خصوص صداوسیما
توهین دوباره بایدن به پوتین
اینفوگرافیک/ کدام رذایل اخلاقی در قرآن آمده است؟
خودکشی یک دکتر جوان در دلفان / یک مسئول: زنگ خطر خودکشی رزیدنتها به صدا درآمد / عوامل انسانی دخیل قابل شناسایی و مجازات هستند
فرصت ویژه قلعهنویی برای صعود و اعتماد بیشتر به جوانان مقابل ترکمنستان
معاون حوزه علمیه ماهشهر به قتل رسید
اعلام جزئیات مذاکره استقلال با الهیار صیادمنش و دو لژیونر دیگر
بازگشت پرهزینه و ناموفق صداوسیما به سلبریتی ها/ پرداخت های میلیاردی صحت دارد؟
بزرگترین پیشرفتهای فناوری در سال گذشته چه بود؟
شماره تلفن های ضروری در عید نوروز
عکس/ مروری بر نامگذاری سالها توسط رهبر انقلاب از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳
محبوس شدن در سرویس بهداشتی؛ اولین حادثه پایتخت در سال ۱۴۰۳
اینفوگرافیک/تولید دغدغه ی جدی رهبر انقلاب
جدول حقوق و دستمزد ۱۴۰۳ منتشر شد
هشدار پلیس فتا درباره تورهای لحظه آخری
توییت نماینده کارگری از جلسه تعیین دستمزد با وزیر کار
اینفوگرافیک/ توصیههایی برای جلوگیری از چاقی در ماه رمضان
اینفوگرافیک/ کمک به رفع خوابآلودگی رانندهها با چند روش ساده
هشدار نوروزی پلیس فتا: WiFi رایگان ترفند مجرمان سايبری است
هشدار سیلاب؛ مردم سعی کنند تا سال تحویل سفر نروند
ورود سامانه بارشی به کشور از امروز/ فروردینِ بارانی آغاز میشود
هفت زوج آقای گلی در فوتبال ایران/ اسدی - مغانلو زوج جدید میشوند؟
اجرای طرح ترافیک پایتخت تا ۲۸ اسفند/ جزییات اجرای طرح در نوروز
چطور اینترنت هدیه دولت را فعال کنیم؟
اینفوگرافیک/ با سرگیجههای بعد از افطار چه کنیم؟
رونمایی کیم از «قدرتمندترین» تانک جهان
اینفوگرافیک/ علت و راهکار رفع بوی بد دهان در روزهداری
افزایش کرایههای اتوبوس، تاکسی و مترو در سال ۱۴۰۳/ دریافت کرایههای جدید از اول اردیبهشت
توصیههای ایمنی وزارت بهداشت در چهارشنبهسوری
اینفوگرافیک/ چهارشنبهسوری؛ چی بود، چی شد
سومی کشتی فرنگی ایران در تورنمنت بلغارستان
نظر ۷ مرجع درباره مسافرتی که روزه را باطل نمیکند
شرایط و ضوابط فعالیت رستورانها در ماه رمضان/ استقرار بازرسان در مراکز پرتردد
اینفوگرافیک/ افسردهترین کشورهای ۲۰۲۴ را بشناسید
زمان دربی ۱۰۳ تغییر نکرد/ استقلال ـ پرسپولیس؛ چهارشنبه در آزادی
رونالدو یک جنگ تمام عیار در عربستان به راه انداخت!
جزئیات تکالیف نوروزی دبستانیها؛ پیک نوروزی حذف شد
پرشکستترین سپاهان تاریخ
اینفوگرافیک/ بهترین مواد مغذی برای سلامت مغز
ویدیو/ تفریحات خاص ظریف و همسرش در کیش
اطلاعیه پلیس به مناسبت ماه مبارک رمضان
سواد رسانهای/ ۱۰ نوع اشتباه و اطلاعات نادرست
بارش برف و وزش باد در ارتفاعات کشور/ از تردد در مسیرهای مستعد وقوع بهمن خودداری کنید
۱۸ اسفند؛ واریز دومین شارژ ۲۲۰ هزار تومانی طرح فجرانه کالابرگ
سواد رسانهای/ پروپاگاندا چیست و چه اهدافی دارد؟
اولین قضاوت یک داور زن در داربی تهران
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
برگزاری داربی چهارشنبه ۲۳ اسفند تنها با ۴۵ هزار تماشاگر
این شما و جولان صبانتیون؛ مبارک آنان که رای ندادند!
سواد رسانهای/ چگونه اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟
۳۰ کاندیدای پیشتاز در تهران عضو کدام فهرست انتخاباتی بودند؟
روند بازار ارز تهران بعد از انتخابات ۱۱ اسفند چگونه خواهد بود؟
کلیه مدارس استان تهران روز شنبه تعطیل است
اینفوگرافیک/ نکات مهم بیانات رهبر انقلاب درباره انتخابات
با چه مدارک شناسایی میتوانیم رأی دهیم؟
پرداخت بیمه بیکاری مشروط شد
اعلام رسمی محرومیت سنگین پوگبا از فوتبال
قیمت سکه افزایشی شد
رای نهایی درباره حرکت جنجالی رونالدو اعلام شد
پخش سری جدید «پایتخت» به نوروز میرسد؟