به گزارش روزپلاس؛با طرح موضوع ملی شدن نفت ایران، بسیاری از ذینفعان و مخالفان این ماجرا مداخلات خود را اعمال نمودند. رزمآرا یکی از مخالفان ملی شدن نفت و چهرهای نزدیک به انگلیس از جمله افرادی است که نامش با ویژگیهایی چون، سرسختی، مخالفت با ملی شدن نفت و حتی مدعی قدرت، گره خورده است.
وی که در سال 1329 به نخستوزیری رسید، فرد مورد نظر و مورد اطمینان انگلیس و شاه برای تصدی این پست بود، البته تمایلات شاه برای کسب مقام نخستوزیری توسط رزمآرا برگرفته از حس دوگانه ترس و تمایل بود. اما سؤال اصلی این است که چرا انگلیس رزمآرا را مهره مورد نظر در پست نخستوزیری میدانست؟ انگیزه شاه نسبت به رزمآرا چه بود و شاید سؤال مقدم بر این پرسش این باشد که به طور کلی شاه چه احساسی نسبت به تحرکات و انگیزههای سیاسی رزمآرا داشت؟ با توجه به این مقدمه، در ادامه به پرسشهای مطرح شده پاسخ داده میشود.
رزمآرا که بود؟
رزمآرا در سال 1280 در تهران به دنیا آمد. بعد از سپری کردن دوران تحصیل خود در مدرسه دارالفنون، در اوایل جوانی وارد مدرسه نظامی شد و سپس به نیروهای قزاق پیوست.
وی استعداد خاصی در امور نظامی داشت و همین موضوع باعث شد تا مورد توجه رضاخان قرار گیرد و جزء اولین افسران اعزامی به فرانسه توسط رضاخان باشد.
وی بعد از بازگشت به ایران به سرعت رشد کرد و به مقام ارتشبدی رسید و به عنوان یک نظامی موفق، مطرح شد. البته بسیاری نیز در واکاوی شخصیت وی، او را فردی جاهطلب و سودجو معرفی کردهاند و گفتهاند «رزمآرا نمونه یک سیاستمدار فرصتطلب بود که توسل جستن به هر وسیلهای را برای رسیدن به هدف جایز میدانست».1 این خصوصیات اخلاقی باعث شد تا وی تنها به عرصه نظامی محدود نماند و مطامع خود را در عرصه سیاسی نیز دنبال کند. از قضا این موضوع مورد حمایت انگلیس نیز قرار گرفت و باعث شد تا در سال 1329 پست نخستوزیری را احراز نماید.
رزمآرا از نخستوزیری تا حمایتهای انگلیس
بدون شک، موضوع نفت و تلاش انگلیس برای جلوگیری از ملی شدن این صنعت، محور اصلی تحولات سیاسی ایران در دهه 20 است. انگلیس که سود خوبی از ثروت بادآورده نفت ایران کسب کرده بود، درصدد بود از طریق راههایی چون روی کار آوردن مهرههای موردنظر خود خواستههای سیاسی و اقتصادی خود را تحقق بخشد. از این رو کسانی مانند رزمآرا بر شخصیتهایی چون دکتر مصدق ارجحیت داده میشدند.
رزمآرا از جمله شحصیتهایی بود که در اوج تلاشها برای ملی نمودن نفت، اقدامات زیادی برای ممانعت از این موضوع به نفع انگلیس نمود. از جمله این اقدامات، پیدا کردن راههایی برای تصویب قرارداد الحاقی بود که با مقاومت رهبران مذهبی و جبهه ملی مواجه شد.
این شکست باعث شد تا رزمآرا مذاکرات پنهانی را با شرکت نفت انگلیسی آغاز کند. نورمان کمپ خبرنگار روزنامه تایمز و نیوز کرانیکل لندن که در موقع خلع ید در آبادان بوده، متن یادداشت سفیر انگلیس به رزمآرا را در گزارش خود آورده است. او در رابطه با مذاکرات پنهانی رزمآرا و نارتکرافت نماینده شرکت گفته است، «روزی به طور اتفاقی اطلاع یافتم که رزمآرا با نارتکرافت ملاقات داشته و از او خواهش کرده که به لندن رفته پنج میلیون لیره مساعده از شرکت برای دولت من (رزمآرا) تحصیل نماید ».2
رزمآرا که در رابطه با پیشنهاد 50-50 شرکت نیز به طور پنهانی مذاکره کرده بود، در نظر داشت در زمانی که شرایط به نفع او مساعد بود، آن را در مجلس نیز مطرح نماید.
البته ناگفته نماند که رزمآرا درصدد بود با واگذاری این امتیاز و یا هر امتیاز مشابه دیگر، قدرت سیاسی خود را افزایش دهد. حال فرق نمیکرد، این قدرت، کشور انگلیس باشد یا شوروی. وی از دادن امتیاز به کشورهایی چون شوروی نیز واهمهای نداشت.
چنانچه «هنگامی که در اواسط مرداد ماه 1329 مذاکرات محرمانهای بین رزمآرا، نخستوزیر ایران و سادچیکف سفیر اتحاد شوروی بر سر مسایل مرزی و روابط مالی تجاری انجام گرفت، مصدق به عنوان نماینده اول مردم تهران در مجلس شانزدهم، رزمآرا را از واگذاری هر گونه امتیازی به بیگانگان بر حذر داشت و در سخنرانی شدیداللحنی، واگذاری امتیاز را مخالف قانون و در تعارض با استقلال ایران ارزیابی کرد».3
در 16 مرداد طرحی سه فوریتی در مجلس شورا درباره قاتل سپهبد رزمآرا نخستوزیر اسبق به تصویب رسید. در نخستین طرح پیشنهادی او را مهدورالدم خوانده بودند، ولی بعد آن را به صورت ذیل به تصویب رسانیدند: «چون خیانت جاجعلی رزمآرا و حمایت او از اجانب بر ملت ایران ثابت است بر فرض اینکه قاتل او استاد خلیل طهماسبی باشد از نظر ملت بیگناه و تبرئه شده شناخته میشود».
بر این اساس، «روابط رزمآرا با شوروی هم حسنه گردید و گویا از هر جهت توافق سیاستهای دخالت کننده در ایران به جایی رسیده بود که یک دیکتاتوری در ایران استقرار پیدا کند».4 با توجه به این خصوصیات، انگلیس رزمآرا را گزینه مناسبی جهت پست نخستوزیری میدانست.
البته گروهی نیز معتقدند رزمآرا در کشاکش بین دولتهای انگلیس و روسیه به دنبال نیروی سوم (آمریکا) بود. برخی نیز تلاش میکنند تا چهره او را در تاریخ ایران تلطیف نمایند.
از نظر آنها رزم آرا «با اجرای اصلاحات گسترده اداری و اجتماعی و درخواست نصف- نصف (50-50) سود حاصله در مسئله نفت، بر آموزش ده ساله ایرانیان در امور فنی صنعت نفت و کاهش تعداد کارکنان هندی و انگلیسی شرکت نفت تأکید داشت».5 در پاسخ به این ادعا باید گفت رفتارهای سیاسی رزمآرا و همچنین روایات متفاوتی که بعدها از نیات وی در خصوص نزدیکی به انگلیس و یا واگذاری امتیاز به بیگانگان صورت گرفت به خوبی نشان دهنده مطامع سیاسی و اقتصادی او است.
از جمله اینکه وی با نزدیک شدن به انگلیس و کسب نظر مساعد کشورهای بیگانه، درصدد به دست گرفتن قدرت از طریق کودتا بود. به همین دلیل شاه در کنار احساس تمایل به نخستوزیری رزمآرا، در حسی متناقض به این موضوع بیمناک نیز بود.
ترس شاه از نخستوزیری رزمآرا
شاه از یک سو به نخستوزیری رزمآرا تمایل داشت، زیرا انگلیس متمایل به این موضوع بود و از آنجا که شاه یارای مقاومت در برابر انگلیس را نداشت، به ناچار و در تبعیت از این کشور، از این موضوع استقبال نمود.
اما در بخش دیگر داستان که واقعیت نهانی را آشکار میکند، شاه نسبت به نخستوزیری رزمآرا سخت بیمناک بود. اولین دلیل این موضوع به وجهه سیاسی انگلیس برمیگشت.
انگلیسیها به خاطر دخالتهای طولانی در مسائل نفت، میان مردم وجههای نداشتند و گسترش روابط با این کشور بدین سبب میتوانست از اعتبار شاه بکاهد.
به طوری که خود شاه برای بدنام و بیاعتبار کردن برخی از نخستوزیران قدرتمند، مانند مصدق، احمد قوام و… آنها را متهم به انگلیسی بودن میکرد.6
نکته مهمتر موضوع قدرت یافتن رزمآرا و ترس از شبهکودتا بود. رزمآرا پیش از این، در جریان دوره پانزدهم مجلس و مداخلات غیرقانونی خود این شبهه را در اذهان برخی ایجاد نموده بود.
چنانچه «بعد از استیضاح دولت ساعد، موضوع اعتراض سه نفر از نمایندگان استیضاح کننده (حائریزاده، دکتر مظفر بقایی، حسین مکی) اعتراض به تشکیل مجلس مؤسسان برای تغییر قانون اساسی و مداخلات غیرقانونی مقامات نظامی یعنی رزمآرا بود که میرفت تا حکومت دیکتاتوری تشکیل دهد و مقدمات آن را فراهم میکرد».7
از سویی ویژگیهای شخصیتی رزمآرا نیز حاکی از روحیه مستبدانه و فرصتطلبانه او بود. رزمآرا «از لحاظ هوش، خشونت، جسارت، بیرحمی، قاطعیت و درایت سیاسی نسخه دوم رضاخان محسوب میشد.
او هم مانند رضاخان خود را ناسیونالیست میدانست... وی از دموکراسی و آزادی طبیعتاً بدش میآمد و میخواست قدرت فائقه و فردی خود را بر کشور مستولی کند».8
این ویژگیها و البته اقدامات رزمآرا باعث شده بود تا شاه به او مظنون شده و تصور کند که او قصد کودتا دارد. البته تصورات شاه چندان هم اشتباه نبود و علاوه بر شاه، بسیاری از گروهها ازجمله جبهه ملی نیز او را متهم به کودتا میکرد، جبهه ملی دولت رزمآرا را دولت شبهکودتا نامید و خطر استقرار یک دیکتاتوری نظامی را اعلام کرد چون تصور میکردند رزمآرا خیلی زود مجلس را منحل کند.9
در نهایت این وضعیت باعث شد تا بسیاری خواهان برکناری رزمآرا از صحنه قدرت سیاسی باشند. اتفاقی که در نهایت توسط خلیل طهماسبی از اعضای فداییان اسلام عملی شد و مورد تأیید بسیاری از جمله جبهه ملی قرار گرفت.
به همین دلیل بعد از ترور رزمآرا تلاشها برای تبرئه طهماسبی آغاز شد. در 16 مرداد طرحی سه فوریتی در مجلس شورا درباره قاتل سپهبد رزمآرا نخستوزیر اسبق به تصویب رسید.
در نخستین طرح پیشنهادی او را مهدورالدم خوانده بودند، ولی بعد آن را به صورت ذیل به تصویب رسانیدند: «چون خیانت حاجعلی رزمآرا و حمایت او از اجانب بر ملت ایران ثابت است بر فرض اینکه قاتل او استاد خلیل طهماسبی باشد از نظر ملت بیگناه و تبرئه شده شناخته میشود».10
سخن نهایی
نزدیکی رزمآرا به انگلیس و انتصاب وی به نخستوزیری را میتوان مصداق بارزی از دخالت این کشور و اهمیت منابع نفتی ایران برای غرب دانست.
منبعی که گاه حتی با تحریک وسوسهآمیز برخی از دشمنان داخلی، ابزاری جهت معاملات قدرت گشته و باعث تعیین جایگاه آنان میشد. انگلیس و البته بعدها آمریکا از این ابزار به گونهای ماهرانه سود میجستند و تلاش میکردند تا ضمن کنترل منافع سرشار و فراوان نفتی، با تعیین مهرههای مورد نظر خود، تحولات سیاسی ایران را به گونه دلخواه خود رقم بزنند.
فارس
ویدیو/ منظور پس از مخالفت با واردات خودرو: نظرم درباره واردات خودرو نظر شخصی بود/ مکلف به اجرای قانون هستیم
تصویری باورنکردنی از پسر هادی چوپان/ فیگور مشابه گرگ ایرانی و فرزندش
تصاویر مظنونین حمله تروریستی در مسکو منتشر شد
ابطحی مجروح شد/ سارقین ناکام ماندند+ عکس
عکس/ پست اینستاگرام کنفدراسیون فوتبال آسیا به مناسبت آغاز سال نو
عکس/ کفشهای مرموز بایدن
عکس/ لوگوی گوگل برای نوروز ۱۴۰۳
عکس/ رئیسی با عباس قادری خواننده قدیمی دیدار کرد
مردی که ۷۰ سال با یک ریه آهنی زندگی کرد، درگذشت
عکس/ لحظۀ ترکیدن نارنجک دستساز در دست یک جوان
تصویری جدید از سید حسن نصرالله
انتشار تصاویر فوتوشاپی کیت میدلتون/ همسر ولیعهد انگلیس عذرخواهی کرد
تصویر آخرین حضور آیتالله جنتی درمجلس خبرگان
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
عکس/ کاشت نهال توسط رهبر انقلاب در روز درختکاری
عکس/ ملاقات امیر تتلو با مادر و خواهرش در حاشیه اولین جلسه دادگاه
عکس/ سیدحسن خمینی در حسینیۀ جماران رای خود را به صندوق انداخت
آیت الله مدرسی یزدی و طحان نظیف رای خود را به صندوق انداختند/ عکس
عکس/ محمدباقر قالیباف رأی خود را به صندوق انداخت
عکس/ آيتالله احمد جنتی رأی خود را به صندوق انداخت
ویدئو/ دو توصیه مهم حضرت آقا به مردم
عروس با کلاه ارتشی/ گزارش تصویری از ازدواج دانشجویی در دانشگاه افسری
عکس/ فرمانده مهدی برروی دیوارنگاره میدان انقلاب تهران
عکس/ دیدار غمانگیز فردوسیپور و جواد خیابانی/ عادل همکار قدیمی را فراموش نکرد
ببینید/بیانات رهبر انقلاب پس از کاشت نهال در روز درختکاری
عکس/ حضور حاج اسماعیل قاآنی در راهپیمایی ۲۲ بهمن
نمایش سامانه موشکی زمین به زمین «قیام» در حاشیه راهپیمایی ۲۲ بهمن
عکس / چهره درهم بایدن و هریس پس از حمله به پایگاه آمریکا در اردن
دیوارنگاره جدید میدان انقلاب/ عکس
عکس/ حضور شیخ زکزاکی در حرم حضرت معصومه(س)
عکسی از کارگردانی جواد عزتی در فیلم تمساح خونی
موشکهای سپاه دیشب با هشتگ کاپشن صورتی شلیک شد/ عکس
عکس/ جدیدترین دیوارنگاره میدان فلسطین با عنوان "تابوتهایتان را آماده کنید"
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای حمایت از تیم ملّی ایران/ عکس
عکسی دیده نشده از غلامرضا تختی در کربلا
رونمایی از نامه قدیمی غلامرضا تختی/عکس
پیکر دختر کاپشن صورتی با گوشواره قلبی در حمله تروریستی دیروز/ عکس
دیوارنگاره تهدیدآمیز میدان ولیعصر رونمایی شد / عکس
تصویری از دیدار «شهید صالح العاروری» با رئیس جمهور در ۳۰ خرداد ۱۴۰۲
آخرین تصویر ثبت شده از حاج قاسم سلیمانی قبل از شهادت
سردار سلیمانی و مادرش روی دیوارنگاره میدان ولیعصر + عکس
دیدار رئیسی با خانواده سردار شهید سید رضی موسوی
خوش و بش فردوسی پور و تاج در مراسم تشییع ملیکا محمدی/ عکس
عکسی از پدر محمدرضا گلزار در شب عروسی اش!
ایلان ماسک با لباس مخصوص ژاپنیها/ عکس
۳ کیلو پیچ و مهره در شکم یک بیمار اهوازی! +عکس
عکسی خاص از دیدار رئیسی از جزیره آشوراده
با پیگیری سازمان منطقه آزاد انجام شد؛ شرکت "غدیر" پروژههای ناتمام خود در کیش را تمام میکند
فرمانده کل سپاه در مراسم عزاداری ایام فاطمیه/ عکس
تصاویر ۱۱ شهید پاسگاه راسک
تصاویر/ لباسهای مولانا بعد از مرمت در قونیه
پوتین در اتوبان همت تهران!
اولين تصوير از تتلو در خاک ایران پس از بازداشت
عکس کمتر دیده شده از رهبر معظم انقلاب در مترو تهران
زوج هالیوودی در مسجد ابوظبی/ واکنشها به حجاب رزی هانتینگتون
عکس/ بقایای دانشگاه الازهر در غزه بعد از بمباران
دیوارنگاره میدان ولیعصر(عج) برای شهادت حضرت زهرا(ع)
لیلا حاتمی در مراسم چهلم داریوش مهرجویی و همسرش/ عکس
عکس یادگاری نوجوانان باستانیکار با رهبر انقلاب
عکس/ حدیث نصب شده در دیدار امروز ورزشکاران با رهبر انقلاب
اینفوگرافیک/ چه زمانی نباید خرما بخوریم؟
گفتگوی دو وزیر سابق در خصوص صداوسیما
توهین دوباره بایدن به پوتین
اینفوگرافیک/ کدام رذایل اخلاقی در قرآن آمده است؟
خودکشی یک دکتر جوان در دلفان / یک مسئول: زنگ خطر خودکشی رزیدنتها به صدا درآمد / عوامل انسانی دخیل قابل شناسایی و مجازات هستند
فرصت ویژه قلعهنویی برای صعود و اعتماد بیشتر به جوانان مقابل ترکمنستان
معاون حوزه علمیه ماهشهر به قتل رسید
اعلام جزئیات مذاکره استقلال با الهیار صیادمنش و دو لژیونر دیگر
بازگشت پرهزینه و ناموفق صداوسیما به سلبریتی ها/ پرداخت های میلیاردی صحت دارد؟
بزرگترین پیشرفتهای فناوری در سال گذشته چه بود؟
شماره تلفن های ضروری در عید نوروز
عکس/ مروری بر نامگذاری سالها توسط رهبر انقلاب از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۳
محبوس شدن در سرویس بهداشتی؛ اولین حادثه پایتخت در سال ۱۴۰۳
اینفوگرافیک/تولید دغدغه ی جدی رهبر انقلاب
جدول حقوق و دستمزد ۱۴۰۳ منتشر شد
هشدار پلیس فتا درباره تورهای لحظه آخری
توییت نماینده کارگری از جلسه تعیین دستمزد با وزیر کار
اینفوگرافیک/ توصیههایی برای جلوگیری از چاقی در ماه رمضان
اینفوگرافیک/ کمک به رفع خوابآلودگی رانندهها با چند روش ساده
هشدار نوروزی پلیس فتا: WiFi رایگان ترفند مجرمان سايبری است
هشدار سیلاب؛ مردم سعی کنند تا سال تحویل سفر نروند
ورود سامانه بارشی به کشور از امروز/ فروردینِ بارانی آغاز میشود
هفت زوج آقای گلی در فوتبال ایران/ اسدی - مغانلو زوج جدید میشوند؟
اجرای طرح ترافیک پایتخت تا ۲۸ اسفند/ جزییات اجرای طرح در نوروز
چطور اینترنت هدیه دولت را فعال کنیم؟
اینفوگرافیک/ با سرگیجههای بعد از افطار چه کنیم؟
رونمایی کیم از «قدرتمندترین» تانک جهان
اینفوگرافیک/ علت و راهکار رفع بوی بد دهان در روزهداری
افزایش کرایههای اتوبوس، تاکسی و مترو در سال ۱۴۰۳/ دریافت کرایههای جدید از اول اردیبهشت
توصیههای ایمنی وزارت بهداشت در چهارشنبهسوری
اینفوگرافیک/ چهارشنبهسوری؛ چی بود، چی شد
سومی کشتی فرنگی ایران در تورنمنت بلغارستان
نظر ۷ مرجع درباره مسافرتی که روزه را باطل نمیکند
شرایط و ضوابط فعالیت رستورانها در ماه رمضان/ استقرار بازرسان در مراکز پرتردد
اینفوگرافیک/ افسردهترین کشورهای ۲۰۲۴ را بشناسید
زمان دربی ۱۰۳ تغییر نکرد/ استقلال ـ پرسپولیس؛ چهارشنبه در آزادی
رونالدو یک جنگ تمام عیار در عربستان به راه انداخت!
جزئیات تکالیف نوروزی دبستانیها؛ پیک نوروزی حذف شد
پرشکستترین سپاهان تاریخ
اینفوگرافیک/ بهترین مواد مغذی برای سلامت مغز
ویدیو/ تفریحات خاص ظریف و همسرش در کیش
اطلاعیه پلیس به مناسبت ماه مبارک رمضان
سواد رسانهای/ ۱۰ نوع اشتباه و اطلاعات نادرست
بارش برف و وزش باد در ارتفاعات کشور/ از تردد در مسیرهای مستعد وقوع بهمن خودداری کنید
۱۸ اسفند؛ واریز دومین شارژ ۲۲۰ هزار تومانی طرح فجرانه کالابرگ
سواد رسانهای/ پروپاگاندا چیست و چه اهدافی دارد؟
اولین قضاوت یک داور زن در داربی تهران
عکس/ حسن روحانی در مجلس خبرگان
برگزاری داربی چهارشنبه ۲۳ اسفند تنها با ۴۵ هزار تماشاگر
این شما و جولان صبانتیون؛ مبارک آنان که رای ندادند!
سواد رسانهای/ چگونه اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟
۳۰ کاندیدای پیشتاز در تهران عضو کدام فهرست انتخاباتی بودند؟
روند بازار ارز تهران بعد از انتخابات ۱۱ اسفند چگونه خواهد بود؟
کلیه مدارس استان تهران روز شنبه تعطیل است
اینفوگرافیک/ نکات مهم بیانات رهبر انقلاب درباره انتخابات
با چه مدارک شناسایی میتوانیم رأی دهیم؟
پرداخت بیمه بیکاری مشروط شد
اعلام رسمی محرومیت سنگین پوگبا از فوتبال
قیمت سکه افزایشی شد
رای نهایی درباره حرکت جنجالی رونالدو اعلام شد