مصرف دارو در ماه رمضان چگونه است؟+راهنمای مصرف

در بیمارانی که ناچارند در ماه رمضان مصرف دارو ی خود را ادامه دهند، پزشکان می تواند داروهای طولانی موثرتری تجویز کنند که یک بار مصرف آنها در طول شبانه روز کفایت می کند. طی ماه رمضان که نهمین ماه از تقویم قمری اسلامی است، مسلمانان بالغ موظف هستند در فاصله بین سپیده دم تا غروب آفتاب از خوردن هرگونه غذا، نوشیدنی یا داروهای خوراکی خودداری کنند. ماه رمضان ممکن است در هر یک از چهارفصل سال قرار بگیرد و بر همین اساس ساعاتی که به روزه داری سپری می شود بین 11 تا 18 ساعت در روز متغیر خواهد بود. طی این دوره زمانی، الگوهای مربوط به زندگی و عادت ها در هر کشوری متفاوت از کشور دیگر است. مثلا طی این ماه در مراکش، در یک بازه زمانی کوتاه شبانه، 2-3 وعده غذایی صرف می شود.

اولین وعده ممکن است بلافاصله پس از غروب آفتاب میل شود (افطار) و وعده دوم حدوداً سه ساعت بعد صرف می شود (شام)؛ آخرین وعده ممکن است به فاصله کوتاهی قبل از سپیده دم خورده شود (سحری) بنابراین تجویز دوزهای دارو در این ماه مسئله ساده ای نیست و تطبیق آن با الگوهای مربوط به زندگی در ماه رمضان، راحت به نظر نمی رسد.

جداول زمانبندی دوزهای داروها را باید در ماه رمضان تغییر داد در واقع دوزهای دارو را تنها می توان بین زمان غروب تا سپیده دم دریافت کرد. طی ماه رمضان به طور معمول دو نوع مختلف از جداول زمان‌بندی روز مورد استفاده قرار می گیرند. دوز منفرد روزانه:ساده ترین وضعیت مربوط به بیمارانی است که یک دوز معمول شبانه دریافت می کنند. طرح درمانی این بیماران طی ماه رمضان بدون تغییر باقی می ماند چرا که با روزه داری تداخلی ندارد.

اگر به طور معمول دریافت دارو در صبح یا طی روز باشد، پزشک هنگامی که می خواهد دریافت دارو را تا شب به تعویق بیندازد باید مراقب باشد که این امر اثربخشی درمان و تحمل دارو را تغییر ندهد.البته اثربخشی بسیاری از این داروها هم بسته به زمان تجویز آنها تغییر می کند. مثلا یک مطالعه انجام شده روی داروی تئوفیلین قبل و طی ماه رمضان، نشان دهنده این بود که مقدار داروی جذب شده برای دوز ساعت 8 بعدازظهر 2( ساعت بعد از افطار) در مقایسه با دوز ساعت 4 صبح (بلافاصله بعد از سحر) به طور معنی داری کاهش یافته است. این نتیجه عمدتاً با تغییرات شبانه روزی pH معده و تغییرات الگو و کیفیت وعده غذایی در ماه رمضان توجیه شد.در مقابل، مطالعات انجام شده روی داروهای ضدپرفشاری خون هیچ تاثیر معنی داری را در اثربخشی این داروها - چه در ارتباط با ریتم زندگی در ماه رمضان و چه در ارتباط با تغییرات جدول تجویز داروها نشان نداد. به هر حال این مسئله در مورد داروهای مختلف، متفاوت است و پزشک باید به آن دقت کند.

دو یا تعداد بیشتری دوز روزانه: طی ماه رمضان، دست یافتن به توزیعی دقیق برای داروهایی که دوبار در روز تجویز می شوند، در فاصله بین باز کردن روزه و شروع روزه دشوار است. اجتناب از روزه گرفتن در این بیماران بر طبق قوانین اسلامی می تواند چاره بهتری باشد.

با این حال بیمارانی که لازم است دو دوز دارو مصرف کنند، می توانند نخستین دوز را هنگام باز کردن روزه و دوز دوم را قبل از آغاز روزه مصرف کنند که در این حال زمان بندی دوزها و بازه زمانی بین دوزها، هر دو تغییر خواهند کرد. این تغییرات می توانند وضعیت غلظت دارو در خون و در نتیجه اثربخشی و تحمل آن را تحت تاثیر قرار دهند.در یک مطالعه، دکتر داگفوس و همکارانش تاثیر روزه داری را بر عوارض جانبی یک فرآورده تئوفیلین که دوبار در روز مصرف می شود، بررسی کردند.

این مطالعه بر روی 12 بیمار مبتلا به آسم پایدار و در دو مرحله انجام شد که اولین مرحله آن طی ماه رمضان و دومین مرحله، 4 هفته پس از اتمام رمضان بود. در هر دوره بیماران به مدت 5 روز، دو دوز خوراکی تئوفیلین را، یکی درست قبل از سپیده دم (ساعت 3 صبح) و دومی در هنگام غروب (ساعت 7 بعد از ظهر) دریافت می کردند. در خارج از ماه رمضان، تنها 4 نفر از 12 بیمار، عوارض جانبی را به صورت تهوع خفیف ذکر کردند. ولی طی روزه داری ماه رمضان 8 نفر از 12 بیمار عوارض جانبی را به صورت درد شکمی و تهوع گزارش کردند. 6 نفر از آنها دچار استفراغ نیز شدند که به همین خاطر روزه را قطع کردند بنابراین پژوهشگران نتیجه گیری کردند که مصرف یک فرآورده طولانی اثرتر در یک دوز واحد و ترجیحاً در پایان شب، می تواند در ماه رمضان چاره بهتری برای بیماران مبتلا به آسم باشد.

به طور کلی توصیه می شود در صورت وقوع مشکلات درمانی در ماه رمضان، در صورت در دسترس بودن فرمولاسیون های طولانی اثر، تعداد دوزها کاهش داده شده و در فواصل طولانی تری، مثلاً یک بار در روز مصرف شوند. این موضوع در مورد داروهای ضد التهاب غیراستروییدی مورد استفاده در بیماری های مفصلی نظیر آرتریت صادق است:مثلا بیمارانی که برای آنها داروهایی نظیر ایبوپروفن تجویز شده، لازم است برای حفظ غلظتی از دارو در بافت های بدن که برای تسکین کافی درد مناسب باشد، سه یا چهار بار در روز دارو را مصرف کنند. این داروها را می توان با دوز واحد روزانه پیروکسیکام که برای بیماران روزه دار مناسب تر است، جایگزین کرد.

به طور معمول تداخلات دارو با غذا می توانند باعث کاهش، افزایش یا تاخیر در رسیدن دارو به غلظت مناسب آن در خون شوند. شدت تداخل و این که آیا اثر آن بر جذب دارو مثبت است یا منفی، به عوامل چندی نظیر ماهیت فیزیکی و شیمیایی دارو، فرمولاسیون، نوع غذا، و فاصله زمانی بین خوردن غذا و مصرف دارو بستگی دارد. دو عامل آخر می توانند در طی ماه رمضان که الگو و ترکیب غذاها تغییر می کنند، اثر افزایش یافته ای داشته باشند.بنابراین هنگام تجویز داروهایی نظیر فورسماید، ریفامپیسین و اریترومایسین که باید با معده خالی مصرف شوند باید بسیار مراقب بود.

کیفیت غذایی که در هنگام بازکردن روزه خورده می شود نیز بر جذب برخی داروها تاثیر می گذارد. نوشیدنی هایی نظیر چای، قهوه و آب پرتقال می توانند اسیدی بودن معده را افزایش دهند و باعث افزایش جذب اسیدهای ضعیفی همچون سالیسیلات ها، سولفامیدها و برخی آنتی بیوتیک ها و داروهای خواب آور شوند؛ در مقابل ممکن است عملکرد پتیدین، آمی تریپتیلین و آنتی هیستامین ها مهار شود. وقوع چنین تغییراتی می تواند بر غلظت پلاسمایی یک دارو، تاثیر چشمگیری داشته باشد و باعث کاهش اثربخشی یا افزایش اثرات جانبی آن شود.

اگرچه مطالعات زیادی وجود دارد که نشان می دهد روزه داری مشکل خاصی برای بیماران خاص، در صورتی که علایم بالینی آنها تحت کنترل باشد مانند بیماران دیابتی، بیماران مبتلا به پرفشار خون و حتی بیمارانی که پیوند عضو داشته اند ایجاد نمی کند، اما باید توجه داشته باشیم که روزه داری بیماران مبتلا به بیماری های مزمن مانند اختلالات سیستم عصبی مرکزی و از جمله صرع، بیماران مبتلا به اختلالات غدد داخلی، بیماران مبتلا به نارسایی قلبی عروقی و حتی بیماران مبتلا به بیماری های عفونی که نیاز به مصرف منظم داروهای ضد میکروبی خوراکی دارند، ممکن است عواقبی را برای آنها در برداشته باشد.

بیماران دیابتی، در صورتی که علایم بیماری آنها تحت کنترل باشد و بتوان فواصل مصرف داروهای آنها را با زمان بین افطار تا سحری منطبق کرد، ممکن است منعی برای روزه داری نداشته باشند.

بهتر است که در صورت تمایل به اهدای خون، هنگام سحر از غذا و مایعات به اندازه کافی استفاده شود و در همان ساعات اولیه روز اهدای خون صورت بگیرد و یا بعد از افطار مشروط به اینکه افطار سبکی میل کرده باشند، به اهدای خون مبادرت ورزند.

داروهایی که استفاده از آنها روزه را باطل نمی نماید.

آنچه بیشتر مورد توافق علمای دین و مراجع عظام است این است که روزه در صورت استفاده از داروهای زیر باطل نمی شود:

تمام داروهایی که از طریق پوست جذب بدن می شوند یا به صورت موضعی اثر می کنند، مثل کرم ها، پمادها و پلاسترها و مشمع های دارویی

تزریقات زیرپوستی، عضلانی، مفصلی و حتی داخل رگی به استثنای تزریق محلول های غذایی و نیز داروهای تقویتی که موجب ابطال روزه داری می شوند (نظر شرعی مراجع تقلید در مورد داروهای تزریقی داخل رگی متفاوت است)

مصرف انواع دهان شویه ها، غرغره دارو یا اسپری های دهانی مثل داروهای آسم، به شرط آن که چیزی به درون معده فرو برده نشود (در این موارد نظر شرعی مراجع تقلید متفاوت است)

قرص های زیرزبانی مانند نیتروگلیسیرین (در مورد این داروها نیز نظرات شرعی مراجع تقلید متفاوت است).

تشخیص مجاز بودن روزه داری برای افراد مبتلا به بیماری صرفأ با نظر پزشک درمانگر و رعایت جوانب شرعی آن امکانپذیر است، در مورد بیمارانی که این اجازه را دارند ولی همزمان به مصرف داروها نیاز دارند، می توان پیشنهادهای زیر را مطرح نمود:

از آن جا که مصرف اشکال غیر خوراکی داروها در اغلب موارد با روزه داری منافاتی ندارد، بیمارانی که اشکال غیرخوراکی داروها را مصرف می کنند نباید نگران روزه داری خود باشند.

از آنجا که مصرف کافی آب و مایعات نقش مهمی در دفع داروها و متابولیت های ناشی از آنها دارد، لازم است دقت شود که در فاصله بین افطار تا سحر به میزان کافی آب و مایعات به بدن روزه داران و به خصوص بیمارانی که دارو مصرف می کنند برسد، این اقدام ضمن تأمین نیاز بدن روزه داران به مایعات، به خصوص در زمانی که ماه مبارک رمضان در فصل گرما قرار دارد، شرایط لازم را برای دفع مناسب داروها و متابولیت های آنها از بدن فراهم خواهد کرد.

*به طور کلی توصیه میشود در صورت وقوع مشکلات درمانی در ماه رمضان بهترین کار برای روزه داران مشورت با پزشک معالج خود است.*