هنر روز » سینمای ایران

نسل جدید فیلمسازان زن

از آیدا پناهنده تا آناهیتا قزوینی‌زاده

کد خبر: ۲۲۱۳۶۶

تاریخ انتشار:۲۶ مهر ۱۴۰۰ - ۱۳:۳۹ - 18 October 2021

به گزارش روزپلاس، شهلا ریاحی در سالهایی که بیشتر به عنوان بازیگر تئاتر شناخته می‌شد با بازیگردانی فیلم «مرجان» اولین قدم را برای حضور زنان در عرصه سینما به عنوان کارگردان گذاشت و از آنجا که در اولین دهه‌های شکل گیری سینما در ایران بازیگردانی معادلی برای کارگردانی به شمار می‌آمد عموماً از او به عنوان اولین کارگردان زن ایرانی نیز یاد می‌شود. اما در واقع اولین کارگردان زن ایرانی به مفهوم مؤلف و خالق یک اثر فروغ فرخزاد است با مستند «خانه سیاه است» در اوایل دهه پنجا و پیش از انقلاب.از فیلمسازان زن دیگر پیش از انقلاب می‌توان اشاره کرد به کبری سعیدی مشهور به شهرزاد و مروا نبیلی.

اولین فیلمسازان زن بعد از انقلاب، پوران درخشنده و رخشان بنی اعتماد، دو فیلمساز جریان سازی بودند که سرآمد نسل اول فیلمسازان زن در ایران قلمداد می‌شوند و تأثیر زیادی بر دیگر فیلمسازان بعد از خود گذاشتند. پوران درخشنده که در دهه پنجاه تجربه ساخت چند مستند اجتماعی را داشت، بعد از انقلاب در ادامه مسیرش فیلم‌هایی درباره آسیب‌های اجتماعی ساخت.پوران درخشنده یکسال بعد از ساخت اولین فیلمش «رابطه»، با «پرنده کوچک خوشبختی» برنده لوح زرین بهترین فیلم از ششمین جشنواره فجر شد و رخشان بنی اعتماد با چهارمین فیلمش «نرگس» اولین سیمرغ برای کارگردانی یک فیلم را در اوایل دهه هفتاد کسب کرد. مرضیه برومند از دیگر کارگردان آن نسل است که شاهکارهای جاودانه در حوزه سینمای کودک ساخت.

آیدا پناهنده یکی از فیلمسازان زن نسل جدید است که غالباً گیلان و مؤلفه‌های بومی را برای گفتن داستان‌هایی درباره زنان انتخاب می‌کند. «ناهید» اولین فیلم بلند او موفق به دریافت جایزه «آینده نوید بخش» از جشنواره فیلم کن 2015 در بخش نوعی نگاه شد. بعد از ناهید این فیلمساز سه فیلم بلند سینمایی «اسرافیل» «پاییز نیکایدوها» و «تی تی» را ساخت. اسرافیل با بازی هدیه تهرانی درباره زنی است که در کشمکش رویارویی با فقدان پسر جوانش درگیر یک عشق کهنه می‌شود. آیدا پناهنده بارها از تأثیر رخشان بنی اعتماد بر نگاه و سبک فیلمسازی اش سخن گفته است. چهارمین فیلم بلند پناهنده «تی تی» در سی و سومین فستیوال بین المللی فیلم توکیو به نمایش در آمد و با اینکه در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت از داوری در دو بخش بهترین فیلم و بهترین کارگردانی محروم شد. «تی تی» داستان ملاقات زنی خیالاتی و کولی را با استاد دانشگاهی که ایده‌هایی درباره مرگ و پایان جهان دارد را روایت می‌کند.

همچنین تینا پاکروان که این روزها شاهد جدیدترین ساخته او در شبکه نمایش خانگی با عنوان «خاتون» که یک عاشقانه تاریخی است، هستیم یکی از سینماگران پرکار در سالهای اخیر است. تینا پاکروان اولین تجربه کارگردانی خود را با فیلم «سگ کشی» به عنوان دستیار کارگردان در کنار بهرام بیضایی کسب کرد و بعد از آن پس از تجربه ساخت یک فیلم کوتاه به آمریکا رفت و در آنجا دو فیلم کوتاه «رؤیا» با بازی بهزاد فراهانی «آکتور آکتور» را ساخت. پاکروان پس از بازگشت به ایران در مجموعه تلوزیونی «کلاه پهلوی» در کنار سید ضیاالدین دری به عنوان مدیر برنامه ریزی و دستیارکارگردان حضور داشت و بعد از آن اولین فیلم بلندش «خانوم» را ساخت. فیلم دوم او «نیمه شب اتفاق افتاد» که تجربه موفق‌تری بود برای نمایش در بخش سودای سیمرغ سی و چهارمین جشنوره فیلم فجر پذیرفته شد. تینا پاکروان تاکنون به عنوان مجری طرح، مدیر تولید، بازیگر، برنامه ریز، دستیار کارگردان چه در تلوزیون و چه در سینما در فیلم‌های مختلفی همکاری داشته و با فیلم سازانی چون مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، بهرام بیضایی، محمد رضا ورزی و سید ضیا الدین دری همکاری کرده است.

گسترش حضور فیلمسازان زن در چند سال اخیر درسینمای ایران و همچنین حضور آنها در جشنواره‌های خارجی باعث شده در حال حاضر وقتی صحبت از کارگردانان زن نسل جدید می‌شود نتوان تنها به ذکر تعداد محدودی از آنها بسنده کرد.نرگس آبیار، فریال بهزاد، مرضیه مشکینی، شالیزه عارفی پور، آزیتا موگویی، مونا زندی حقیقی، آنا لیلی امین پور، آناهیتا قزوینی زاده،نیکی کریمی، انسیه شاه حسینی، و... از دیگر کارگردانان حال حاضر سینمای ایران هستند. در کنار این باید به تجربه گرایی فیلمسازان زن در فیلم کوتاه و سینمای مستند در سالهای اخیر اشاره کرد و همچنین حضور چشمگیر آنها در مشاغل سینمایی در پشت دوربین.