اصلی‌ترین دلایل خصومت شاه با آیت‌الله مدرس چه بود؟

ایستادگی آیت‌الله مدرس در برابر رضاخان پهلوی، دلیلی بود که رضاشاه در مجلس ششم، با تقلب گسترده مانع انتخاب این شهید بزرگوار شد.

کد خبر: ۲۲۸۳۹۶

تاریخ انتشار:۱۰ آذر ۱۴۰۰ - ۱۰:۰۴ - 01 December 2021

به گزارش روزپلاس؛ مبارزات شهید مدرس با استبداد رضاخانی و سپس رضاشاهی، یکی از ابعاد بسیار مهم و قابل مطالعه دوران حیات این مجتهد آگاه و مبارز است. او در شرایطی به نوعِ وابستگی و طرح‌های طولانی مدتی که در پس حمایت از قدرت گرفتن رضاخان وجود داشت پی برد که حتی بسیاری از رجال ظاهراً بی‌طرف و حتی وطن‌دوست، در این زمینه هیچ ذهنیتی نداشتند.

در واقع شهید مدرس با بینش سیاسی خود و نیز، با تکیه بر ایمان و شجاعتی که داشت، به عرصه مبارزه با استبداد و دیکتاتوری رضاخانی ورود کرد. دهم آذرماه، یادآور سالروز شهادت مظلومانه آیت‌ا... سیدحسن مدرس در سال ۱۳۱۶ خورشیدی است؛ او را پس از ۹ سال تبعید در خواف، در دو ماه پایانی عمرش به کاشمر منتقل کردند و در همین شهر به شهادت رساندند. سالروز شهادت شهید مدرس فرصتی است مغتنم برای بازخوانی ویژگی‌های شخصیتی و مبارزاتی او. به همین مناسبت، در گفتگو با دکتر مسعود رضایی، پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی و نویسنده کتاب «سیاست و تاریخ معاصر ایران»، به بررسی این ویژگی‌ها پرداختیم.

شهید مدرس اهل مماشات نبود

دکتر رضایی معتقد است که شهید مدرس عالمی کاملاً سیاسی بود و این در دورانی که سیاست طرفداران زیادی در میان علما نداشت، یک نکته مهم و برجسته در بررسی شخصیت علمی و سیاسی اوست: «مدرس وظیفه خودش می‌دانست در اموری که با زندگی مردم و وضعیت آن ارتباط مستقیم و غیرمستقیم دارد، ورود کند. همین مسئله باعث شد که او به فعالیت‌های سیاسی رو بیاورد و در مسیر اصلاح امور گام بردارد.»

وی با اشاره به این‌که ورود شهید مدرس به مجلس، نخستین بار به عنوان یکی از مجتهدان تراز اول و در راستای نظارت بر اسلامی بودن مصوبات رقم خورد، می‌افزاید: «شهید مدرس اصولاً اهل مماشات با مفاسد سیاسی و اقتصادی نبود. اگر در جایی می‌دید که مفسده‌ای در جریان است یا با تصمیم‌هایی که گرفته می‌شود، راه را به روی فساد و سوءاستفاده باز می‌کنند، آرام نمی‌نشست. او کسی نبود که در مقابل زورگویان و مفسدان، سکوت کند و با همه توان در برابر آن‌ها می‌ایستاد. به این ترتیب، شخصی مانند رضاخان نمی‌توانست با هیچ وسیله‌ای، توجه شهید مدرس را به خود جلب کند و آن مرحوم، تمام قد در برابر مفاسد و اقدامات وی ایستاد.»

سیاستمدار مستقل و قائل به اسلام سیاسی

پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، با اشاره به ابعاد گسترده فعالیت‌های شهید مدرس، وی را سیاستمداری مستقل می‌داند و می‌گوید: «نکته بسیار مهمی که باعث شد رضاشاه نتواند در برابر شهید مدرس کاری از پیش ببرد و در نهایت به تقلب در انتخابات و سپس تبعید و به شهادت رساندن او دست زد، استقلال آیت‌ا... مدرس بود؛ او ابداً خودش را در چارچوب هیچ حزب و دسته‌ای قرار نمی‌داد؛ البته با گروه‌های مختلفی تعامل داشت، اما وقتی بر سر اصول یا اموری، روش آن‌ها را درست نمی‌دانست، بدون تعارف کنار می‌کشید و از آن‌ها فاصله می‌گرفت. در واقع می‌شود جلوه کامل اسلام سیاسی را در شخصیت شهید مدرس ملاحظه کرد.

اسلامی که پیش از او و در همین دوره معاصر نیز، نماد‌های بزرگی مانند میرزای شیرازی و ملا علی کنی داشت و در این زمینه بی‌سابقه نبود. شهید مدرس، به اسلام سیاسی باور کامل داشت؛ او دیانت را عین سیاست می‌دانست و خود را در مباحث متفرقه فقهی یا امور شخصی محدود نمی‌کرد و معتقد بود که اسلام باید در همه زوایای زندگی مردم، فردی و اجتماعی، ورود و حضور داشته‌باشد.»

تقابل مدرس با رضاخان

دکتر رضایی به موضوع تقابل شهید مدرس و رضاخان و دلایل بروز آن می‌پردازد و می‌گوید: «این‌که رضاشاه یک دیکتاتور به تمام معنا بود، موضوعی است که هیچ مورخی، صرف نظر از نوع نگاه سیاسی و ... منکر آن نیست. حتی خود محمدرضا پهلوی هم، در کتاب پاسخ به تاریخ، تلویحاً دیکتاتور بودن پدر خودش را تأیید می‌کند و بعد از شهریور ۱۳۲۰، به مردم قول واهی می‌دهد که اعمال وی را تکرار نکند. در عصر پرخفقان و سراسر اختناق سلطنت رضاشاه، تمام مخالفان او یا گرفتار تبعید می‌شدند یا در زندان قصر، طعم آمپول هوای پزشک احمدی را می‌چشیدند و در هر صورت، از بین می‌رفتند. این موضوع که در دهه ۱۳۱۰ به اوج خودش رسید، پیش از آن‌که رضاشاه به سلطنت برسد، یعنی در دوران سردار سپهی او، مورد توجه مدرس قرار گرفت و وی درباره این رویه و نتایج تلخ و وحشتناک آن هشدار داد.

شهید مدرس با شهامت تمام در برابر رضاخان که در آن زمان داشت به یک قدرت بدون قابلیت مهار تبدیل می‌شد، ایستاد و با هشدار‌های مکرر در مجلس، برای پهلوی دردسر‌های متعددی به وجود آورد. به همین دلیل بود که رضاشاه در مجلس ششم، با تقلب گسترده مانع انتخاب شهید مدرس شد و بعد‌ها با تبعید وی به خواف و سپس کاشمر، زمینه شهادتش را به وجود آورد.»