صفحه نخست » اجتماعی

سقوط شورای سلطنت در روز پنجم

بیست و سوم دی ماه سالروز تاسیس شورای سلطنت به دستور محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۵۷ است.

کد خبر: ۲۳۵۱۴۴

تاریخ انتشار:۲۳ دی ۱۴۰۰ - ۰۸:۱۱ - 13 January 2022

به گزارش روزپلاس؛ محمدرضا و ۹ نفر دیگر از سیاسیون و نظامی‌های پهلوی یک ماه قبل از سقوط رژیم به اجبار به طرحی تن دادند که از دوره نخست وزیری جعفر شریف امامی بارها و بارها پیشنهاد شد.

این طرح به دنبال تاخیر در سقط جنین نارَسی بود که پزشکان از زنده متولد شدنش به کلی ناامید بودند. محمدرضا اما در آخرین لحظات حضور در ایران به طرح ابتکاری علی امینی، بله گفت و سه روز بعد کشور را ترک کرد اما طرحِ امینی در پنجمین روز زمین خورد و ارتش با اعلام بی طرفی تیر خلاص را به سلطنت زد.

امروز بیست و سوم دی ماه سالروز تاسیس شورای سلطنت به دستور محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۵۷ است.

با شنیده شدن بوی تند خزان سلطنت محمدرضا شاه، وی آخرین تیر را در چله کمانِ آرزوهایش گذاشت و رها کرد تا شاید در تاریکی شب ظلمانی به هدف اثابت کند.

به سرعت دست به کار شد و پیشنهادی را که علی امینی نخست وزیر و مشاور دربار از شهریور ماه چندین بار مطرح کرده بود، دفعتا اجرا کرد. او که نتوانسته بود موافقت و همراهی چهرههای سرشناس سیاسیِ نزدیک به روحانیون و سیاسیون انقلابی را جلب کند دست به دامن ته ماندههای سیاسی و نظامی رژیم شد تا شاید بتواند از شکسته شدن سدِ خشم مردم و آزاد شدن سونامی عظیم تنفرآن جلوگیری کند.

محمدرضا روی وفاداری گارد شاهنشاهی و حفظ قدرت سیاسی، به زور سرنیزه و حمایت آمریکایی ها همچنان حساب می کرد به همین دلیل دستور تشکیل شورای سلطنت را با عضویت سیدجلال الدین تهرانی، محمدعلی وارسته، محمد سجادی، جواد سعید، عبدالله انتظام، علیقلی اردلان، عبدالحسین علی‌آبادی فرد، ارتشبد عباس قره‌باغی و شاپور بختیار صادر کرد و خود به عنوان رییس اولین و آخرین جلسه را برگزار کرد و سه روز بعد ایران را برای همیشه ترک کرد.

شورای سلطنت بعد از خروج شاه چند بار تشکیل جلسه داد و سیدجلال الدین تهرانی از چهره های ملی – مذهبی که نائب‌التولیه حرم رضوی را بر عهده داشت و با بخشی از بدنه روحانیون کشور نزدیکی داشت را به ریاست برگزید و قرار بود موقعیت متزلزل آخرین شاه ایران را با انتقال مسالمت آمیز قدرت حفظ کند اما ناگهان با استعفای غافلگیر کننده و زودهنگام رییسش در اول بهمن ماه یعنی هفت روز بعد از تولد روبرو شد.

علت استعفا، غیرقانونی دانسته شدن شورای سلطنت از سوی سیدروح الله موسوی خمینی، رهبر نهضت اعلام شد.

حکم امام خمینی بر غیرقانونی بودن شورای سلطنت عامل سفر تهرانی به نوفل لوشاتو و درخواست دیدار با ایشان شد اما رهبر فقید انقلاب اسلامی شرط این دیدار را استعفای تهرانی از شورای غیرقانونی سلطنت تعیین کرد. تهرانی بعد ساعتها فکر و مشورت در نوفل لوشاتو، استعفا داد و آرزوی شاه و دربار و حامیان آمریکایی و غربی رژیم سلطنت را به یک باره نقش بر آب کرد.

این شرط رهبر نهضت، زمانی مطرح شد که ایشان در تاریخ ۲۲ دی ۱۳۵۷ یعنی یک روز قبل از تصمیم محمدرضا شاه برای تشکیل شورای سلطنت، فرمان تشکیل شورای انقلاب اسلامی را در قالب بیانیه ای چهار بندی صادر کردند.

بند اول بیانیه به این شرح بود: «به موجب حق شرعی و بر اساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق موقتا تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیۀ آن را فراهم سازد.»

ایده پرداز شورا

ایده تشکیل شورای سلطنت از دوره نخست وزیری جعفر شریف امامی از شهریور ۱۳۵۷ سر زبان‌ها افتاد و هر بار محمدرضا شاه نسبت به تشکیل آن بی تمایلی نشان داد اما راهپیمایی عظیم در تاسوعا و عاشورای محرم ۱۳۵۷ در ماههای آبان و آذر او را به خود آورد.

علی امینی، مشاور دربار پیشنهاد تشکیل شورای سلطنت را برای چندمین مطرح کرد و با گوش زد کردن شرایط سیاسی و اجتماعی دی ماه ۱۳۵۷ به شاه از او خواست تا اعضای این شورا را از عوامل و وابستگان مشهور سیاسی رژیم انتخاب نکند. بالاخره محمدرضا در ۲۳ دی ماه تن به خواسته مشاورش داد.

محمدرضا از علی امینی خواست به سرعت شورای سلطنت را تشکیل دهد و او هم در اولین فرصت گروهی از شخصیت‌های سیاسی و حزبی مطرح و غیرمطرح و خوشنام را برای عضویت در شورای سلطنت انتخاب کرد اما هیچ یک از آنان درخواست او را اجابت نکردند.

امینی برای از دست نرفتن بیشترِ زمان، شاپور بختیار نخست‌وزیر، جواد سعید رییس مجلس شورای ملی، محمد سجادی رییس مجلس سنا، سیدجلال الدین تهرانی نایب تولیت حرم رضوی، عبدالله انتظام رییس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، محمدعلی وارسته وزیر دارایی اسبق، علیقلی اردلان وزیر دربار شاهنشاه، عبدالحسین علی‌آبادی فرد دادستان سابق و ارتشبد عباس قره‌باغی رییس ستاد ارتش را به عنوان اعضای شورای سلطنت به محمدرضا شاه معرفی کرد و در اولین جلسه، آیین نامه شورا مصوب شد و سیدجلال الدین تهرانی به عنوان رییس آن انتخاب شد.

در پی تشکیل شورای سلطنت و انجام هماهنگی لازم، محمدرضا سه روز بعد از تشکیل شورا در تاریخ ۲۶ دی ماه ایران را ترک کرد و شورای سلطنت عهده‌دار همه وظایف و اختیارات سلطنت شد.

با رسیدن خبر تشکیل شورای سلطنت به نوفل لوشاتو امام خمینی در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۵۷ این شورا را غیرقانونی اعلام و نافرمانی اعضای آن را جرم دانست و از آنان خواستند از عضویت در این شورا استعفا دهند که البته به جز سیدجلال الدین تهرانی که یک هفته پس از تشکیل شورا استعفا داد بقیه اعضا تا آخرین روزهای نخست وزیری شاپور بختیار و سرنگونی رژیم پهلوی به عضویت خود در شورا ادامه دادند.

فرجام شاپور بختیار

شاپور که در سال ۱۲۹۴ در خانواده ای از ایل بختیاری که از دوره شاهان صفویه نسل اندر نسل خان و خان زاده بودند از محمدرضا معروف به سردار فاتح و نازبیگم به دنیا آمد. مادرش در هفت سالگی درگذشت. شاپور تحصیلات ابتدایی را در خانه پدری و دوره دبیرستان را تا کلاس سوم در اصفهان خواند و با حمایت ابوالقاسم خان بختیار، عموی تیمور بختیار سه نفری به بیروت لبنان رفتند و شاپور و تیمور عموزادگان ایل بختیاری در یک مدرسه شبانه روزی فرانسوی درس خواندند و دیپلم متوسطه گرفتند.

پدر شاپور در ۱۹ سالگی به همراه چند تن از سران ایل بختیاری به اتهام مبارزه علیه پهلوی اول اعدام شد و شاپور به دلیل این اعدام در سال ۱۳۱۳ به تهران برگشت و پس از انجام مراسم تشییع و خاکسپاری بار دیگر در سال ۱۳۱۵ تهران را به مقصد پاریس فرانسه ترک کرد و در این کشور در سه رشته حقوق قضایی، فلسفه و علوم سیاسی مدرک کارشناسی گرفت و در رشته اقتصاد عمومی ادامه تحصیل داد.

وی از اعضای جبهه ملی دوم بود که بعد از منصوب شدن به عنوان آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی، به این جبهه پشت کرد و شورای مرکزی جبهه ملی ایران نیز به دلیل زیر پا گذاشتن انضباط سازمانی و بی توجهی به مصوبات شورای مرکزی درباره غیرقانونی بودن رژیم سلطنت و اجازه نگرفتن از شورای مرکزی جبهه ملی برای پذیرش پست نخست وزیری، از حزب اخراجش کرد و با رای اکثریت قاطع اعضا از این جریان سیاسی اخراج شد.

دوره نخست وزیری بختیار ۳۷ روز طول کشید و با ورود امام در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ سقوط کرد.

شاپور با همکاری یکی از دوستان و مساعدت عوامل موساد در ایران با پاسپورت فرانسوی و در لباس مبدل از ایران فرار کرد. وی ۱۵ مرداد ۱۳۷۰ به دست عوامل ناشناس در فرانسه به قتل رسید.

ارتشبد عباس قره‌باغی

عباس در سال ۱۲۹۷ در محله یکه دکان تبریز متولد شد. منشی ولیعهد، فرماندهی دانشگاه نظامی، ریاست دادگاه تجدیدنظر ویژه دادرسی ارتش، فرماندهی لشکر پیادهٔ گرگان، فرماندهی لشکر یکم گارد سلطنت، ریاست ستاد نیروی زمینی، فرماندهی سپاه غرب در کرمانشاه، فرماندهی ژاندارمری کل کشور، وزیر کشور و رییس ستاد ارتش‌داران از جمله پستهای سازمانی او در حکومت پهلوی بود.

قره باغی در آخرین روزهای حکومت پهلوی و پس از خروج محمدرضا شاه از ایران ارتش شاهنشاهی را بی طرف اعلام کرد و این مسئله از چشم نیروهای انقلابی مغفول نماند و با اغماض با او رفتار شد. او یک روز پس از پیروزی انقلاب ایران در ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ در منزل یکی از دوستانش مخفی شد و پس از ۱۴ ماه زندگی مخفی و تغییر محل اختفا با گذرنامه جعلی از فرودگاه مهرآباد فرار کرد. عباس ۲۲ مهر ۱۳۷۹ بر اثر ابتلا به بیماری سرطان در پاریس درگذشت.

سیدجلال الدین تهرانی

سیدجلال الدین متولد سال ۱۲۷۵ در تهران و فرزند سیدعلی شیخ‌الاسلام مرندی بود که لقب شیخ الاسلام را از مظفرالدین شاه گرفته بود. تهرانی ستاره‌شناس، ریاضیدان و سیاست‌مدار بود و در چند کابینه پهلوی دوم مناصب وزارت پست و تلگراف و تلفن، وزیر مشاور دربار و چند دوره سناتور مجلس سنا بود.

علت انتخاب سیدجلال الدین به عنوان رییس شورای سلطنت این بود که علاوه بر تحصیل دروس حوزوی، با برخی روحانیون رابطه خوبی داشت و نایب‌التولیه حرم رضوی بود.

وی در سال ۱۳۶۶ در سن ۸۸ سالگی در منزل مسکونی اش در شانزه لیزه فرانسه چشم از دنیا فرو بست.

جسدش در سال ۱۳۷۰ به ایران منتقل و در مهر ماه همان سال در کنار قبر مادرش در حرم امام رضا(ع) حد فاصل رواق دارالحفاظ و رواق دارالسیاده به خاک سپرده شد.

علیقلی اردلان

علیقلی در سال ۱۲۸۰ در تهران متولد شد و در سال ۱۳۰۲ به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و در سال ۱۳۳۴ در کابینه حسین علاء به سمت وزارت مشاور و سپس وزیر صنایع و معادن و وزیر امور خارجه منصوب شد. در سال ۱۳۳۷ به سمت سفیر کبیر ایران در آمریکا تعیین شد. مدتی بعد به سفارت ایران در شوروی و پس از آن به سفارت ایران در آلمان منصوب و در نهایت بازنشسته شد. وی در مهر ۱۳۵۷ به جای امیرعباس هویدا به سمت وزیر دربار منصوب شد.

اردلان آخرین وزیر دربار بود که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بازداشت و به چند سال زندان محکوم شد. وی پس از آزادی به آمریکا مهاجرت کرد و در ۱۳۶۴ درگذشت.

عبدالحسین علی‌آبادی فرد

عبدالحسین حقوقدان، دادستان کل کشور و عضو هیات خلع ید در زمان نخست وزیری دکتر محمد مصدق بود. وی لیسانس حقوق خود را از مدرسه حقوق و علوم سیاسی دریافت و برای ادامه تحصیل به دانشگاه پاریس رفت و در رشته‌های حقوق مدنی و فلسفه مدرک دکتری گرفت. او در سال ۱۳۶۶ در ایران درگذشت و اموال خود را وقف کرد.

محمدعلی وارسته

محمدعلی نایب رییس شورای سلطنت بود. وی در کابینه شش نخست وزیر رژیم پهلوی وزیر دارایی، پست و تلگراف و تلفن و بهداری بود. او به‌عنوان یکی از اعضای اصلی و یاران و همفکران دکتر محمد مصدق، در مذاکرات ملی شدن صنعت نفت ایران شرکت داشت.

او در دوره دوم مجلس سنا بعد از سال ۱۳۳۲ نماینده مجلس شد و به نیابت ریاست رسید. وی سال‌ها مغضوب شاه بود اما شاه او را به عضویت شورای سلطنت درآورد. وارسته پس از پیروزی انقلاب از کشور خارج نشد. او در روز چهارشنبه ۲۸ دی‌ماه سال ۱۳۶۷ در سن ۹۴ سالگی در تهران درگذشت.

محمد سجادی

محمد سجادی، رییس وقت مجلس سنا و دارای پستهای دولتی متعدد در دولتهای مختلف رژیم پهلوی بود. او نایب رییسی مجلس سنا، وزیر راه، اقتصاد و دارایی، وزیر دادگستری، مشاور و جانشین نخست وزیر و شهردار تهران را در کارنامه خود داشت. سجادی پس از انقلاب در ایران ماند و در سال ۱۳۶۶ بر اثر بیماری درگذشت.

جواد سعید

جواد در سال ۱۳۰۱ در ساری به دنیا آمد و در بیست و یکمین دوره مجلس شورای ملی به نمایندگی مردم ساری وارد مجلس شورای ملی شد و به عضو هیات رییسه این مجلس درآمد. سعید در دوره‌های بیست و دوم تا بیست و چهارم این مجلس نیز نماینده مردم ساری بود و به این ریاست این مجلس درآمد.

سعید در مجلس مؤسسان سوم در سال ۱۳۴۶ نماینده و عضو هیات رییسه این مجلس هم بود. وی پنج روز قبل از انحلال حزب رستاخیر در سال ۱۳۵۷ دبیرکل این حزب بود. او پس از بالا گرفتن اعتراضات و برکناری عبدالله ریاضی، رییس مجلس شورای ملی شد. جواد سعید با پیروزی انقلاب دستگیر و با حکم حجت‌الاسلام صادق خلخالی اعدام شد.

عبدالله انتظام

وزیر امور خارجه دولتهای زاهدی و علاء بود. او در دوره ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۲ به‌عنوان رییس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران فعالیت داشت. انتظام پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران زندانی نشد. او در سال ۱۳۶۲ در تهران فوت کرد.

منبع:

نسرین خدایاری، شکل‌گیری و فروپاشی شورای سلطنت؛ تیر خلاص بر پیکر رژیم شاهنشاهی، جام‌جم، ۳/ ۱۱/ ۸۴، ص۱۱

سایر اخبار

عکس/ لبخند دو سردار شهید در یک قاب

۱۰ مسیری که گوگل از طریق آن‌ها بر زندگی شما نظارت دارد!

انتقاد عضو کمیسیون بهداشت از رسانه ها به دلیل ایجاد حاشیه برای نماینده سابق مجلس/ نجف‌آبادی: خیلی از مقامات ماسک را زیر چانه خود می‌گذارند/ مگر فرقی بین ماسک زیر چانه و روی پیشانی است؟

تغییر تمرکز ژئوپلیتیکی در تنش‌ها میان غرب و روسیه: تحولات قزاقستان و دست‌های پشت پرده برای انقلاب رنگی در این کشور

عکس/ حلبی آباد کانادا

یک موشک فضایی چگونه وارد فضا می‌شود؟

عکس/پیوند قلب خوک به انسان برای اولین بار!

عکس/کویت زیر مه شدید

بازار گل امام رضا قرار بود ایمن شود، ولی نشد!