جامعه‌شناسی شهرک صدر بغداد؛ محرومیت‌های چندجانبه و بحران‌های هویتی در سیاسی‌ترین منطقه عراق/ روی نادیده جریان صدر

شهرک سه میلیون نفری صدر از بین هشت میلیون شهروند بغداد، مهم‌ترین پایگاه اجتماعی این جنبش اسلام‌گراست و بخشی از تحولات این حرکت با دغدغه‌های ساکنان این شهرک تنیده شده است.

کد خبر: ۲۶۴۰۳۰

تاریخ انتشار:۱۳ شهريور ۱۴۰۱ - ۱۰:۱۴ - 04 September 2022

جامعه‌شناسی شهرک صدر بغداد؛ محرومیت‌های چندجانبه و بحران‌های هویتی در سیاسی‌ترین منطقه عراق/ روی نادیده جریان صدر

به گزارش روزپلاس؛ شناخت دقیق و درک چیستی و چرایی جریان مقتدی صدر (موسوم به التیار الصدری)، بدون توجه به پایگاه مردمی و جایگاه حساس اجتماعی شهرک صدر (مدینة الصدر) غیرممکن است.

به همین مناسبت در یادداشت پیش رو به نکاتی در مورد تاریخچه احداث، مصایب زندگی در این حی (گویش عراقی محله) و چالش‌های انباشته این شهرک پر سروصدا اشاراتی خواهیم داشت.

جغرافیای شهرک

این منطقه از نظر جغرافیایی، دقیقاً به‌صورت قرینه، در ضلع روبه روی منطقه کرخ (منطقه شیعه‌نشین تاریخی قرن چهارم ومحل سکونت شیخ مفید، سید رضی ومرتضی و مقصد مهاجرت شیخ طوسی از نجف) در شمال شرق بغداد قرار دارد. از نظر جمعیت شناختی عمده ساکنان آن عشایر و کشاورزان - اغلب شیعیان استان‌های جنوبی عراق - با اصطلاح عراقی الشروگ (مهاجران استان‌های میسان، بصره و ذی قار و الناصریه) هستند که در اثر احداث سد الکوت (1939میلادی/1317شمسی) روی رودخانه دجله، با بحران شدید بی‌آبی، بیکاری ومعضلات اجتماعی مواجه شدند.

در اثر این بحران بشرساخت، زندگی آنها دچار اختلال شد و به ناچار به حومه بغداد مهاجرت کرده و برای رفع نیازهای ابتدایی و رفع بیکاری به‌صورت خودجوش حجم انبوه نیروی کار ارزان و فعالیت‌های خدماتی و دستفروشی بغداد را تشکیل دادند. پراکندگی جمعیتی شهرک، عمدتاً به‌صورت خویشاوندی، نظام قومی- قبیله‌ای شکل گرفته و ملاک‌های زندگی عشایری و کوچ‌نشینی، جایابی این منطقه را به وجود آورده است. تراکم جمعیت با معیارهای قرابت عشایری و قومی- قبیله‌ای و فرهنگ شهرنشینی غیراستاندارد شهری، حل مشکلات این شهرک را با چالش جدی مواجه کرده است.

بافت شهرک صدر

نقشه شهری این شهرک بر اساس معیارهای ابتدایی شکل گرفته و آلونک‌های تو در تو و کوچه‌های تنگ و باریک و اصطلاحاً آشتی‌کنان و به عبارتی حلبی‌آباد باعث شده که اگر یکی از ساکنان قصد داشته باشد تا اثاث و لوازم جدید وحتی یخچال نویی را به آنجا منتقل کند؛ باید از هفت خوان رستم بگذرد و پشت‌بام‌نوردی‌ها و حیاط نوردی‌های متعددی بکند تا وسیله سرمایشی جدید خود را به مقصد برساند. بنا به گزارش‌های میدانی، تعمیر و بازسازی منازل در مدینة الصدر به‌دلیل صعوبت حمل مصالح منتفی است و ساکنان در دخمه‌هایی شبیه انبار با مساحت حداکثر نود متر، حدوداً 9 نفر جمعیت را در خود جای داده‌اند (به ازای هر نفر تقریباً 10 متر). این ساختار ناهنجار و درهم تنیده، مانع اصلی پیشرفت و نوسازی این شهرک طی تقریباً هشتاد سال از تأسیس آن بوده و مشکلات متعددی را پیش روی ساکنان آن قرار داده است.

سیر شکل‌گیری شهرک

سیر تطور تغییر نام این شهرک در تغییر حکومت‌ها از الشروگ در ابتدا تا «مدینة الثوره/انقلاب» عبدالکریم قاسم و «مدینه صدام» دیکتاتور عراق تا «مدینة الصدر» در دوران پسا صدام، غلبه نگاه سیاسی به ساکنان این منطقه را متبادر می‌کند. وجه تسمیه اخیر این شهرک به مدینةالصدر به خاطر مجاهدت‌های خالصانه پدرِ معنوی آنها آیت‌الله سیدمحمدصدر و ارائه نسخه شفابخش بیداری و آگاهی دینی ساکنان آن و پدرانه ایستادن او در کنار آلام آنها در دوران اخیر بوده است. از همین جهت است که امروزه این شهرک، به مهم‌ترین بازوان انسانی مقتدی صدر تبدیل شده است.

بیداری‌ها و ملجأ و پناهگاه بودن آیت‌الله والد، روزنه امید ساکنان را گشود و به همین جهت ترس انباشته دولت‌های عراق از فعالیت‌های سیاسی ساکنان این شهرک را چندین برابر کرد. در هزار توی این شهرک همواره جریانات مخالف سیاسی ــ از کمونیست تا بعثی و اسلام‌گرا ــ به طرز باورنکردنی فعال بوده‌اند.

دوقطبی طرفداران صدام و نزاع آنها با هواداران عبدالکریم قاسم، در دوران صدام باعث نفوذ و چنبره نیروهای بعثی در این شهرک شد و جاسوس خیز و امنیتی شدن این منطقه را در پی داشت و در نتیجه سایه سنگین سرکوب، بازداشت و کشتار بی‌رحمانه در این منطقه افزایش یافت و وزن سیاسی این منطقه در مواجهه با حکومت‌ها را چندین برابر کرد. پس از سقوط صدام، مقتدی صدر (که داماد شهیدمحمدباقر صدر است) به جهت تغییر حال وهوای این شهرک و مبارزه با اشغال امریکا «جیش المهدی» را از بدنه انسانی ساکنان این منطقه تأسیس کرد ومیراث معنوی پدر خود را در راستای کاهش آلام ساکنان منطقه گسیل کرد.

از این‌رو شهرک صدر خط مقدم مبارزه با اشغالگران امریکایی و بعدها مواجهه با داعش شد. نظامیان امریکایی‌ هم برای سرکوب این جنبش از هیچ کوششی دریغ نکرده و هفته‌ای نبود که بمبی در اسواق پرجمعیت این منطقه منفجر نشود و تعدادی شهید جدید را بر شهدای این منطقه نیفزاید. از آن سو حاکمان جدید عراق مثل سلف خویش، به ساکنان این منطقه به چشم بیگانه می‌نگریستند و گویا آنها «غریبه‌های دور از وطن» هستند؛ گو اینکه بغداد شهرکی به نام مدینة الصدر و شهروندانی به‌عنوان ساکنان مدینة الصدر ندارد.

سخن پایانی

بی‌توجهی دولت‌ها به بیکاری‌ها، انباشت بحران‌های اجتماعی، عدم توجه به خدمات شهری، درمانی و رفاهی و احساس شهروند درجه دوم بودن دست در دست هم داده است تا ساکنان این منطقه با تمام دولت‌ها واحزاب حاکم همواره سر خصومت داشته باشند و در حافظه تاریخی آنها مخالفت همیشگی با حکومت گزینه نخست باشد.

کار ویژه مقتدی صدر در حضور مستمر در این شکاف سیاسی- اجتماعی و همدردی‌های پدرانه با محرومان ساکنان این شهرک است. او همواره در تلاش برای پیگیری حقوق عقب مانده انباشته و در حال نهیب زدن به دولت‌ها برای توجه به انبوه مشکلات این منطقه است. هنر دیگر صدر، کم کردن فاصله حقوقی و معنوی میان ساکنان این منطقه عراق با سایر نواحی عراق و تغییر نگاه مردم عراق به آنان بوده است.

در دوران فعالیت او در شهرک صدر، جوانان و ساکنان شهرک صدر در کنار سایر محرومان عراقی قرار گرفتند و با از بین رفتن فاصله آنها با سایر شهروندان عراقی در تلاش برای احقاق حقوق آنها در جبهه واحد قرار گرفتند. صدر با ایستادن در شکاف‌های اجتماعی و گسل‌های هویتی رسالت خود را در احقاق حقوق آنها تعریف کرد، هر چند گاهی در تشخیص مصادیق دچار اشتباهاتی بزرگ می‌شود.

در آخرین گام مقتدی صدر در جهت رفع محرومیت‌ها در انتخابات پارلمانی عراق با شعار ریشه‌کن کردن فساد و بهبود وضعیت اقتصادی که پس از سرنگونی داعش به مهم‌ترین خواسته مردم عراق تبدیل شده در ائتلاف با کمونیست‌ها و برخی دیگر به بالاترین تعداد کرسی‌های پارلمانی این کشور دست یافت و خود را چهره نخست رفع محرومیت شهرک‌نشینان صدر و محرومان عراق نشان داد.

در پایان این نکته لازم به ذکر است که غایت این نوشتار حمایت همه‌جانبه و تطهیر اقدامات هیجانی مقتدی صدر در همه موضوعات (اقدامات نظامی، حشدالشعبی و...) نیست و هدف ترسیم چهره کمتر توجه شده از «حاکم غیر رسمی شهرک محروم صدر» است؛ تا در پناه آن نگاهی شفاف‌تر به این جنبش و آرمان‌های آن پدید آید.

ایران

سایر اخبار

عکس/ هلابیکم یا زوار الحسین(ع)

عکس/حضور رئیسی در هفتمین اجلاس مجمع جهانی اهل بیت(ع)

مزه بد دهان نشانه چیست؟

عکس/ موکب عاشقانه یک پیرزن

عکس/سونی از جدیدترین گوشی هوشمند خود رونمایی کرد

دروغ ناشیانه شبکه‌ی ضدانقلاب/ ماجرای عکس خانوادگی وزیر ارتباطات در استرالیا چیست؟

وزیر ارتباطات: فرزندانم دو تابعیتی نیستند

تصویری دلخراش از گیر افتادن یک شاهین در میان سیم‌خاردار

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات: با افتخار فرزند ایرانیم

هدیه رهبر انقلاب به کاروان اربعین محله‌های کم‌برخوردار+عکس