در قانون آیین دادرسی مدنی، مواردی پیش‌بینی شده است که در صورت وجود داشتن آنها، طرف مقابل می‌تواند به دعوای مطروحه، ایراد وارد کند و مانعی بر سر رسیدگی به دعوا، هرچند به طور موقت ایجاد نماید.
به عبارت دیگر، ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا، اشکالاتی هستند که خوانده و خواهان دعوا می‌توانند با استناد به آنها، مانعی در رسیدگی به دعوا ایجاد کنند.
این ایرادات و موانع می‌تواند متوجه دعوا، دادگاه رسیدگی‌کننده، طرف مقابل و یا نماینده وی باشد. طرح این ایرادات و موانع ممکن است موجب شود که رسیدگی به دعوا از یک دادگاه به دادگاه دیگر منتقل شود، یا اینکه مانعی موقت یا دائمی در خصوص رسیدگی به دعوا ایجاد گردد.
در مجموع، ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا، اشکالاتی هستند که می‌توانند در مسیر رسیدگی به دعوا ایجاد شوند و موجب انتقال دعوا به دادگاه دیگر، یا ایجاد مانع موقت و دائمی در رسیدگی به دعوا شوند.
ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا
ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده‌اند، اختلالاتی هستند که طرفین دعوا یا وکیل آنها می‌توانند با استناد به آنها، رسیدگی به دعوا را مختل کنند. این ایرادات و موانع ممکن است مربوط به خود دعوا، دادگاه رسیدگی‌کننده، طرف مقابل یا نماینده وی باشد. طرح این ایرادات می‌تواند منجر به انتقال دعوا از یک دادگاه به دادگاه دیگر یا ایجاد مانع موقت یا دائم در رسیدگی به دعوا شود.
انواع ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا
انواع ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی ایران به شرح زیر هستند:
1. ایرادات مربوط به صلاحیت دادگاه: - این ایراد در مواردی مطرح می‌شود که خوانده ادعا کند دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوا نیست.
ممکن است به دلیل عدم صلاحیت محلی، نوعی یا ارزشی دادگاه باشد.
دادگاه باید به این ایراد رسیدگی و در صورت وارد بودن آن، قرار عدم صلاحیت صادر کند.
عدم صلاحیت ذاتی دادگاه
عدم صلاحیت محلی دادگاه
عدم صلاحیت قیمی دادگاه
2. ایرادات مربوط به اصحاب دعوا:
عدم اهلیت برخی از طرفین دعوا: این ایراد زمانی مطرح می‌شود که اهلیت طرفین دعوا مورد تردید باشد.
ممکن است اهلیت عام یا اهلیت دعوایی مورد ایراد قرار گیرد.
دادگاه باید به این ایراد رسیدگی و در صورت وارد بودن آن، قرار عدم اهلیت صادر کند.
عدم نمایندگی قانونی برخی از طرفین
عدم سمت برخی از طرفین
غیبت برخی از طرفین
3. ایرادات مربوط به شکل دادخواست و تشریفات دادرسی: - این ایراد زمانی مطرح می‌شود که ادعا شود تشریفات قانونی در طرح دعوا رعایت نشده است.
ممکن است به عدم رعایت تشریفات ابلاغ، توثیق دادخواست و... مربوط باشد.
دادگاه باید به این ایراد رسیدگی و در صورت وارد بودن آن، قرار رد دادخواست صادر کند.
نقص در تنظیم دادخواست
عدم پرداخت هزینه دادرسی
عدم ارائه مدارک موردنیاز
4. ایرادات مربوط به موضوع دعوا:
اختلاف در ماهیت دعوا
فقدان صلاحیت موضوعی دادگاه
موانع رسیدگی
مسکوت ماندن دعوا:
درصورتی‌که خواهان برای مدت معینی اقدامی برای پیگیری دعوا انجام ندهد.
دادگاه می‌تواند پس از اخطار به خواهان، قرار موقوفی رسیدگی صادر کند.
2. امتناع خواهان از انجام وظایف قانونی:
در مواردی که خواهان وظایفی قانونی برای پیشبرد دعوا بر عهده دارد.
در صورت امتناع، دادگاه می‌تواند قرار موقوفی رسیدگی صادر کند.
3. مانع قانونی برای رسیدگی:
هرگاه قانون یا مقررات، مانع از رسیدگی به موضوع دعوا باشد.
در این صورت، دادگاه باید قرار عدم استماع دعوا صادر کند.
4. فقدان شرایط اقامه دعوا:
در مواردی که شرایط طرح دعوا توسط خواهان محقق نشده باشد.
مانند عدم احراز شرایط ذی‌نفع بودن یا عدم پرداخت هزینه دادرسی.
دادگاه در این موارد باید قرار رد دادخواست صادر کند.
در مجموع، این ایرادات و موانع به‌منظور حصول اطمینان از صحت و تشریفات قانونی دادرسی است.
این ایرادات و موانع باید به ترتیب و در مراحل مختلف دادرسی از سوی طرفین مطرح شوند تا دادگاه در مورد پذیرش یا رد آنها تصمیم‌گیری کند.
ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا چه تاثیری بر روند دادرسی دارند؟
ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا که در قانون آیین دادرسی مدنی پیش‌بینی شده‌اند، می‌توانند تأثیرات مهمی بر روند دادرسی داشته باشند:
1. انتقال دعوا: طرح این ایرادات ممکن است منجر به انتقال رسیدگی به دعوا از یک دادگاه به دادگاه دیگر شود.
2. ایجاد مانع موقت یا دائم: این ایرادات می‌توانند موجب ایجاد مانع موقت یا دائم در خصوص رسیدگی به دعوا شوند.
3. تاخیر در فرایند دادرسی: بررسی و رسیدگی به ایرادات و موانع مذکور ممکن است منجر به تأخیر در فرایند دادرسی گردد.
4. تاثیر بر نتیجه دعوا: در برخی موارد، پذیرش این ایرادات ممکن است بر نتیجه نهایی دعوا تاثیرگذار باشد.
بنابراین، ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا می‌توانند مسیر و روند دادرسی را متأثر ساخته و نتیجه نهایی دعوا را تحت‌تأثیر قرار دهند.
چه مواردی از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا می‌تواند موجب انتقال دعوا به دادگاه دیگر شود؟
موارد زیر از ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا می‌تواند موجب انتقال دعوا به دادگاه دیگر شود:
1. عدم صلاحیت دادگاه رسیدگی‌کننده: چنانچه دادگاه رسیدگی‌کننده فاقد صلاحیت رسیدگی به موضوع دعوا باشد، دعوا باید به دادگاه صالح ارجاع شود.
2. اختلاف در صلاحیت بین دادگاه‌ها: اگر دو دادگاه مدعی صلاحیت رسیدگی به یک دعوا باشند، موضوع باید به دادگاه عالی تر ارجاع شود تا نسبت به تعیین دادگاه صالح اقدام کند.
3. امتناع دادگاه از رسیدگی: چنانچه دادگاه رسیدگی‌کننده به هر دلیلی از رسیدگی به دعوا امتناع ورزد، موضوع باید به دادگاه عالی‌تر ارجاع شود.
4. وجود رسیدگی قبلی در دادگاه دیگر: اگر به همان موضوع دعوا، قبلاً در دادگاه دیگری رسیدگی شده باشد، دعوا باید به همان دادگاه ارجاع شود.
در این موارد، طرح ایراد از سوی طرف مقابل، موجب انتقال دعوا به دادگاه صالح یا دادگاه عالی‌تر خواهد شد.
چه راهکارهایی برای رفع این ایرادات و موانع وجود دارد؟
برای رفع ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا در قانون آیین دادرسی مدنی ایران، راهکارهای زیر وجود دارد:
1. در مورد ایرادات صلاحیت دادگاه:
در صورت عدم صلاحیت ذاتی یا محلی، دعوا به دادگاه صالح ارسال می‌شود.
در صورت عدم صلاحیت قیمی، امکان اصلاح ارزش موضوع دعوا وجود دارد.
2. در مورد ایرادات مربوط به اصحاب دعوا:
اهلیت فاقدان با تکمیل نمایندگی قانونی برطرف می‌شود.
نمایندگی قانونی با ارائه مدارک معتبر اثبات می‌شود.
غیاب اصحاب دعوا با احضار مجدد یا نشر آگهی رفع می‌شود.
3. در مورد ایرادات شکلی دادخواست و تشریفات:
نقص دادخواست با اصلاح و تکمیل آن برطرف می‌شود.
عدم پرداخت هزینه با پرداخت آن رفع می‌گردد.
نقص مدارک با ارائه مدارک کافی جبران می‌شود.
4. در مورد ایرادات موضوعی دعوا:در صورت اختلاف در ماهیت دعوا، دادگاه نسبت به رسیدگی به موضوع اصلی اقدام می‌کند.
فقدان صلاحیت موضوعی با ارجاع دعوا به دادگاه صالح حل‌وفصل می‌شود.
5. در مورد موانع ماهوی رسیدگی:
گذشت شاکی با اخذ گواهی گذشت رفع می‌شود.
انقضای مهلت اقامه دعوا با اثبات شروع به رسیدگی در زمان مقرر جبران می‌گردد.
سایر موانع ماهوی با رفع آنها یا اثبات عدم وجود آنها برطرف می‌شوند.
در مجموع، با شناسایی و رفع به‌موقع این ایرادات و موانع، روند رسیدگی به دعوا تسهیل می‌شود.