پیام‌رسان ایتا زیر ذره‌بین/ از دسترسی به داده‌های کلان تا ایجاد اتاق پژواک

پیمان ماهور گیلانی دکتری مدیریت رسانه و سردبیر پایگاه خبری روزپلاس در یادداشتی برای پایگاه خبری تابناک نوشت:

پس از فیلترینگ تلگرام و با توجه به تعرفه‌های پایین‌تر اینترنت در پیام‌رسان‌های داخلی، چندین میلیون کاربر به ایتا روی آوردند.این مهاجرت گسترده کاربران به پیام‌رسان داخلی، در کنار فرصت‌ها، تهدیداتی را نیز ایجاد کرده که می‌تواند به شکل‌دهی افکار عمومی و تأثیرگذاری بر رفتارهای اجتماعی و سیاسی کاربران منجر شود.

یکی از مهم‌ترین مخاطراتی که در این راستا مطرح می‌شود، دسترسی به داده‌های کلان (Big Data) است. هر پیام‌رسانی با تعداد کاربران بالا می‌تواند با تحلیل داده‌های کاربران، به بینش‌هایی دست یابد که قابلیت استفاده در جهت اهداف خاص و شکل‌دهی به طرز فکر و نگرش افراد را دارند. این داده‌ها می‌توانند به طور مؤثر برای شکل‌دهی به افکار عمومی و تغییر نگرش‌های اجتماعی و سیاسی استفاده شوند. چنین دسترسی و کنترلی، اگر در دست یک فرد یا گروه خاص باشد می‌تواند به ابزاری قدرتمند برای نفوذ و تأثیرگذاری تبدیل شود.

به عنوان مثال، در مقطعی تلگرام به آمدنیوز کمک کرد تا میلیون‌ها کاربر جذب کند و با هدایت اطلاعات، بر افکار عمومی تأثیر بگذارد. مالکان ایتا و یا هر پیام‌رسان داخلی دیگر نیز با دسترسی به این ابزارها، این امکان را دارند تا به صورت مشابه عمل کنند. این مسئله به ویژه در زمانی که یک قشر خاص از جامعه بیشتر در این پلتفرم عضو هستند و به طور مداوم با اخبار و اطلاعات یک‌طرفه تغذیه ‌شوند، خطرناک‌تر می‌شود. این وضعیت به نظریه اتاق پژواک (Echo Chamber) شباهت دارد که در آن کاربران تنها با دیدگاه‌های مشابه خود مواجه می‌شوند و از واقعیت‌های متفاوت بی‌خبر می‌مانند.

علاوه بر این، انتشار شایعات و اطلاعات نادرست در تمامی پیام‌رسان‌ها مشکلی جدی است که می‌تواند به تخریب اعتماد عمومی و گمراهی افراد منجر شود. برای مقابله با این پدیده، در برخورد با پیام‌رسان‌های داخلی پرمخاطب، ایجاد یک کارگروه مستقل ضروری است تا بتواند به سرعت اخبار کذب را شناسایی و کانال‌های منتشرکننده آن‌ها را مسدود کند. توجه شود این اقدام باید توسط یک کارگروه واکنش سریع متشکل از چندین خبره و نمایندگان نهادها و دستگاه‌های امنیتی قضایی صورت گیرد و نه با نظر فردی.

در دو انتخابات اخیر مجلس و ریاست‌جمهوری شاهد نقش پررنگ پیام‌رسان‌های داخلی بودیم، اینکه این نقش‌آفرینی به صورت خودجوش و توسط کاربران صورت گرفته یا خیر، اینکه امکان استفاده از این شبکه اجتماعی تا چه میزان برای همه نامزدها و طرفدارانشان یکسان بوده و یا مواردی مانند برخورد مدیریت این پیام رسان با اخبار دروغ و خلاف قانون و اخلاق نسبت به برخی کاندیداهای خاص به چه ترتیب و با چه سیاستی بوده لازم به بررسی کارشناسانه است. اثرگذاری در روند انتخابات از طریق شبکه‌های اجتماعی قبل‌تر در آمریکا رخ داده بود که فیسبوک با استفاده از داده‌های کاربران و امکانات موجود، به تأثیرگذاری بر نتیجه انتخابات آمریکا پرداخت. مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیسبوک، نیز به همین دلیل مورد بازجویی و تحقیق قرار گرفت و فیسبوک به‌خاطر استفاده نادرست از داده‌های کاربران، جریمه شد. بنابراین، تحقیق و تفحص در مورد هرگونه احتمال نقش‌آفرینی غیرعادلانه انتخاباتی و تخلفات احتمالی ایتا در دو انتخابات اخیر امری ضروری به نظر می‌رسد.

حفظ امنیت روانی جامعه ایجاب می‌کند تا چنین پلتفرمی تحت کنترل کامل یک فرد یا گروه خاص نباشد. به منظور تضمین شفافیت و جلوگیری از سوء استفاده، ایتا باید تحت نظارت یک کارگروه متشکل از نهادهای فرهنگی، رسانه‌ای، قضایی و امنیتی قرار گیرد. مدیریت و انتفاع مالی این پلتفرم نیز باید به طور شفاف و تحت قوانین دقیق انجام شود تا از تصمیم‌گیری‌های جانبدارانه جلوگیری شود.

اگر در اثر فقدان نظرات و اهتمام کافی، انتشار اطلاعات نادرست به نام و در پوشش اسلام و انقلابی‌گری صورت گیرد، تأثیرات منفی عمیقی بر روان و شناخت افراد جامعه، به ویژه جوانان انقلابی دارد. این مسئله به یک معضل امنیت ملی تبدیل خواهد شد و نیازمند توجه ویژه نهادهای مربوطه است.

تنها با اتخاذ تدابیر سریع و دقیق می‌توان از بروز مشکلات جدی در این زمینه و در آینده جلوگیری کرد.