آیا ترکیه هنوز از کودتا می‌ترسد؟

به گزارش روزپلاس، روزنامه‌های ترکیه دیروز و امروز، یک بار دیگر از کودتا حرف زدند و انتشار چند فایل ویدیویی از سوگند افسران را به عنوان موضوعی مهم قلمداد کردند. برخی از روزنامه‌های طرفدار حزب حاکم ترکیه، تاکید افسران جوان ارتش ترکیه بر تبعیت از موسس "جمهوری ترکیه" و عدم اشاره به نام اردوغان را به عنوان مساله‌ای قلمداد کردند که در دل آن، تمرّد و نافرمانی از رییس جمهور نهفته است.

اگر چه طرفداران اردوغان خواهان تنبیه افسران هستند. اما منتقدین می‌گویند: «اگر سوگندنامه مرسوم افسران را حذف نمی‌کردید؛ کار به اینجا نمی‌کشید.» قبلا در سوگند فارغ التحصیلی افسران ترکیه، عبارت «به ترکیه لاییک وفادار خواهم ماند» وجود داشته و از سال 2016 میلادی این عبارت به دستور اردوغان، کنار نهاده شده است. اما حالا افسران، علاوه بر مراسم رسمی فارغ التحصیلی، عملا یک نیمچه مراسم سوگند غیررسمی هم برگزار کرده و از مصطفی کمال یاد کرده‌اند و پیداست که این اقدام، به مذاق حزب حاکم ترکیه، خوش نیامده است.

یک تاریخچه، یک سنت سیاسی - نظامی

ترکیه را باید سرزمین کودتاهای نظامی خواند. در تاریخ 101 ساله جمهوریت در این کشور، چندین و چند نوع کودتای نظامی روی داده که مورد آخر آن، تلاش ژنرال‌های تحت امر فتح الله گولن برای تصاحب قدرت و تغییر رژیم بود که البته به نتیجه نرسید و کودتاگران زندانی و اخراج شدند. اما کودتاهای مهمی همچون 1960 میلادی، 1980 میلادی و 1997 میلادی روی داده‌اند که برخی از آنها منجر به اعدام نخست وزیر وقت (عدنان مندرس)، برخی منجر به استعفا و سقوط دولت (نجم الدین اربکان) شده و کودتای سال 1980 میلادی نیز تبدیل به نقطه عطف مهمی در تاریخ تحولات سیاسی – اجتماعی ترکیه شد و هنوز هم پیامدهای آن پابرجاست. حالا سوال اینجاست: آیا ممکن است دوباره در ترکیه کودتا روی دهد؟ چرا این سوال مهم است؟ به این دلیل که طی دو روز گذشته، اقدام دو گروه از افسران دانشکده‌های افسری ترکیه در سر دادن شعار «ما سربازان آتاترک هستیم» موجب واکنش تند هواداران اردوغان شد و آن را به عنوان نشانه‌های احتمال کودتای مجدد قلمداد کردند.

پس از برگزاری دو مراسم فارغ التحصیلی در دانشکده‌های نیروی هوایی و نیروی دریایی ترکیه، دو گروه از افسران، پس از خاتمه مراسم دریفات درجه و شنیدن سخنرانی اردوغان، در محوطه پادگان شمشیرهای خود را از غلاف درآورده و با سردادن شعار «ما سربازان آتاترک هستیم»، سوگند یاد کردند که به آرمان‌های او پایبند بمانند.

چرا هواداران اردوغان نگران شدند؟

یکی از انتقادات مهم مخالفین اردوغان علیه او و حزب عدالت و توسعه، این است که دستگاه تبلیغاتی دولتی و حزبی ترکیه، مداوما از شخص اردوغان حرف می‌زند و حاضر نیست از موسس جمهوری ترکیه یعنی ژنرال مصطفی کمال آتاترک یاد کند. منتقدین بر این باورند که اردوغان می‌خواهد آن قدر مشهور شود که بر نام آتاترک سایه بیاندازد و نام خود را به عنوان رهبر معنوی و سیاسی ترکیه در همه دوران‌ها، جا بیاندازد. تا همین چند سال پیش، اردوغان حاضر نبود در سخنرانی‌های خود، از آتاترک یاد کند. اما از زمانی که مجبور شده با دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی گرا ائتلاف کند، به منظور تامین رضایت ملی گرایان، گهگاه به نام آتاترک هم اشاره می‌کند.

روزنامه یِنی آکیت از روزنامه‌های تحت امر حزب عدالت و توسعه که رسما از احیای نظام خلافت دفاع کرده و جمهوری را بر نمی‌تابد، در تیتر و عکس صفحه نخست، اقدام افسران در سر دادن شعار ما همه سربازان آتاترک هستیم را به عنوان ندا و نشانه کودتا قلمداد کرده و نوشته است: «فورا باید لباس نظامی را از تن آن‌ها دربیاورید».

تیتر تند روزنامه ینی آکیت نشانه‌ای از این واقعیت است که یک شکاف فکری و سیاسی جدی بین محافظه کاران و نظامیان وجود دارد و با وجود آن که در چند سال اخیر، بخش قابل توجهی از نیروهای مسلح ترکیه اسلامی شده‌اند، محافظه کاران هنوز هم از نظامیان می‌ترسند و ارتش را یک نهاد کمالیست و سکولار می‌دانند.

روزنامه سوزجو که به عنوان مهمترین روزنامه مخالفین اردوغان و همچنین به عنوان پرتیراژترین روزنامه ترکیه شناخته می‌شود، در یک تیتر تند به یاران اردوغان پاسخ داده و عبارتی به کار برده که شایان ترجمه نیست.

سوزجو همچنین در یک گزارش تفصیلی به این اشاره کرده که بسیاری از مقامات منصوب اردوغان عملا از آتاترک متنفر هستند. به عنوان مثال، علی ارباش، رییس تشکیلات دینی ترکیه که به عنوان مهمترین مفتی و مقام دینی وابسته به دولت شناخته می‌شود در 8 سال گذشته، به 35 کشور جهان سفر کرده اما حتی یک بار به زیارت آرامگاه آتاترک نرفته است.

واکنش‌ها به اقدام افسران کمالیست

بسیاری از روزنامه نگاران و تحلیلگران ترکیه در ستون‌های تحلیلی و گفتگوهای تلویزیونی خود، به موضوع سردادن شعار ما همه سربازان مصطفی کمال آتاترک هستیم، واکنش نشان دادند. احد هاکان، سردبیر روزنامه حریت نوشته است: «نباید اجازه دهیم از این موضوع سوءاستفاده شود. آتاترک، فرمانده نظامی و رهبر سیاسی ترکیه در جریان جنگ رهایی بخش و بیرون راندن اشغالگران از ترکیه است. بسیار طبیعی است که افسران ما چنین شعاری سر دهند».

اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری خلق نیز با لحنی کنایی به یاران اردوغان تاخته و گفته است: «البته که باید بگویند سربازان مصطفی کمال هستند. پس بگویند سربازِ که هستند؟ می‌خواهید مانند بعضی‌ها بگویند: کاش یونان پیروز می‌شد؟» اشاره اوزگور اوزل در این سخنان کنایی، به مواضع چند تن از سران حزب عدالت و توسعه رد سالیان گذشته است که در بیان نفرت خود از آتاترک، کار را به جایی رسانده بودند که می‌گفتند: «کاش مصطفی کمال در جنگ رهایی بخش، از یونان شکست می‌خورد و نظام لاییک و ضددینی را در ترکیه تاسیس نمی‌کرد».

تا همین چند سال پیش، حتی با وجود آن که قدرت در اختیار حزب عدالت و توسعه و اردوغان بود، فرماندهان ارتش به عنوان ژنرال‌های لاییک و سکولار ترکیه، چنان قدرتی داشتند که اجازه نمی‌دادند همسران محجبه عبدالله گل و طیب اردوغان، در مراسم سالگرد تاسیس جمهوری شرکت کنند. اما رفته رفته با افزایش نفوذ ژنرال‌های تحت امر فتح الله گولن، عبادت و مناسک دینی در نیروهای مسلح ترکیه آزاد شد. پس از کودتای نافرجام سال 2016 میلادی نیز، عملا ژنرال‌ها و فرماندهان گولنی و همچنین ژنرال‌های لاییک کنار نهاده شدند و حالا اغلب پادگان‌ها و دانشکده‌های بزرگ، دارای مسجد، نمازخانه و کانون‌های آموزش قرآن هستند. اما با این حال، سنت فکری و سیاسی ارتش ترکیه به عنوان یک ارتش بزرگ عضو ناتو، دارای مشی لاییک و سکولار است و می‌توان گفت؛ اردوغان و حزب عدالت و توسعه، با وجود آن که از قدرت بالایی برخوردار هستند، همواره نگاه بدبینانه‌ای به مخالف خوانی افسران رده بلند کمالیست و لاییک دارند.