ایران و فرصت ویژه ورود به بازار اقتصادی نیجر

به گزارش روزپلاس، تحولات سیاسی نیجر در سال 2023 سبب تغییرات مهمی در سیاست خارجی این کشور شد که از جمله آن چرخش به سمت همکاری با کشورهای غیرغربی مانند روسیه و ایران است. با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد که نیاز است که تهران با اتخاذ اقدامات تعیین کننده‌ از فرصت ویژه برای تقویت حضور و همکاری‌های خود با نیجر استفاده کند.

آشنایی با کشور نیجر

نیجر یکی از کشورهای واقع در منطقه غرب آفریقا با جمعیت 25 میلیونی است که حدود 99 درصد آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند. این کشور از یک موقعیت ژئوپلیتیکی مهم در غرب آفریقا برخوردار است و علاوه بر آن منابعی طبیعی و معدنی مهمی چون نفت، اورانیوم[1] (هفتمین تولید کننده اورانیوم در جهان) و طلا دارد. این موارد سبب شده بود تا این کشور از 1900 تا 1960 به طور مستقیم و پس از آن نیز تا 2023 از طریق دولت دست‌نشانده در استعمار فرانسه باشد.

در طول این مدت فرانسه تقریبا بر تمامی امور نیجر اعم از روندهای سیاسی، نظامی و منابع اقتصادی به خصوص معادن بزرگ اورانیوم تسلط داشت. همچنین اورانیوم استخراج شده از معادن این کشور نیز برای تأمین سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای با قیمت پایین‌تر از میانگین جهانی به فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی صادر می‌شد[2].

آغاز چرخش در سیاست خارجی نیجر

در سال 2023 پیرو تحولات سیاسی رخ داده در این کشور، دولت دست‌نشانده برکنار و سفیر و نیروهای نظامی فرانسه نیز از نیجر اخراج شدند. همچنین آمریکایی‌ها نیز که از حدود سال 2013 در این کشور پایگاه پهپادی دایر کرده بودند، از نیجر اخراج شدند.

همین مسئله سبب شد تا دولت جدید نیجر توسط نهادهایی چون جامعه اقتصادی دولت‌های غرب آفریقا موسوم به اکواس (ECOWAS) و اتحادیه اقتصادی و پولی غرب آفریقا (WAEMU) تحریم و عضویت این کشور در این نهادها به حالت تعلیق درآید[3]. همچنین مرزهای برخی کشورهای عضو جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا مانند نیجریه، بنین و توگو با نیجر به‌واسطه تصمیم نهادهای فوق بسته شد و کمک‌های بین‌المللی از کشورهای فرانسه، آمریکا، آلمان، هلند و کانادا و نیز اتحادیه اروپا و بانک جهانی به حالت تعلیق درآمد[4].

از سوی دیگر، کشورهای عضو اکواس با همراهی فرانسه، نیجر را به حمله نظامی تهدید کردند. نیجر نیز در مقابل تلاش کرد تا روابط خود با کشورهای غیرغربی از جمله جمهوری اسلامی ایران و روسیه را توسعه دهد. درهمین راستا، روس‌ها نیز یک هیئت به ریاست معاون وزیر دفاع وقت به نیامی، پایتخت نیجر اعزام کردند[5] و پس از آن نیز نخست‌وزیر جدید نیجر، علی ماهامانه لامینه زین در اولین سفر خارجی خود، وارد مسکو شد.

سفر علی ماهامانه لامینه زین، نخست‌وزیر نیجر به روسیه[6]

در پس این رفت و آمدهای سیاسی و همزمان با حضور آمریکایی‌ها مسکو نیروهای نظامی و پدافند هوایی خود را در پایگاه هوایی 101 در خاک نیجر مستقر کرد[7]. مقامات مسکو و نیامی اعلام کرده‌اند که در حال برنامه‌ریزی برای توسعه همکاری‌های خود به حوزه اقتصادی نیز هستند.

در کنار روسیه، ترکیه نیز تلاش می‌کند تا همکاری‌های خود را با نیجر افزایش دهد. برهمین اساس هاکان فیدان، وزیرخارجه ترکیه در 27 تیرماه 1403 در رأس یک هیئت بلندپایه نظامی، سیاسی و اقتصادی به نیجر سفر کرد[8].

تصویر (3): دیدار باکاری سانگانه و هاکان فیدان، وزیران خارجه ترکیه و نیجر در نیامی[9]

گزارش‌ها حکایت از آن دارد که در این دیدار توافق‌های مختلف اقتصادی و نظامی میان دو کشور منعقد گردیده است. ترکیه قبل از وقوع تحولات اخیر در عرصه سیاست نیجر در حوزه‌های اقتصادی، بهداشت و درمان و آموزش فعالیت داشته است[10].

فعالیت دو کشور فوق در حالی است که در طی سفر وزیرخارجه و نیز نخست‌وزیر دولت جدید نیجر به تهران، مقامات ارشد این کشور آفریقایی از ایران نیز درخواست کردند تا همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصادی و فنی را توسعه دهند. «باکاری سانگاره»، وزیرخارجه نیجر، اولین سفرخارجی خود را به ایران اختصاص داد و در آبان ماه 1402برای رایزنی‌ با مقامات جمهوری اسلامی ایران وارد تهران شد[11]. بعد از وزیر خارجه نیجر، نخست‌وزیر جدید این کشور، علی لامینه زین در بهمن ماه 1402 برای توسعه همکاری‌ها به خصوص در حوزه اقتصاد به تهران آمد.

در دیدار لامینه زین با محمد مخبر، معاون اول وقت رئیس جمهور شهید ابراهیم رئیسی، تفاهم‌نامه‌های همکاری میان دو کشور به امضاء رسید.

با وجود این دیدارها و تأکیدات مقامات دو کشور برای ارتقای سطح روابط اما بررسی‌ها حکایت از آن دارد که بر خلاف اقدامات روسیه و ترکیه برای حضور در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی نیجر، همچنان نیاز است که ایران اقدامات تعیین کننده‌ای برای توسعه حضور و نفوذ خود در این کشور مهم در غرب آفریقا انجام دهد چرا که تعلل در توسعه روابط با نیجر، می‌تواند سبب عقب ماندن ایران از رقبای خود همچون آنکارا و مسکو در توسعه نفوذ سیاسی و امنیتی در غرب آفریقا، بهره‌مندی از منابع طبیعی و معدنی و بازار بزرگ این منطقه برای صادرات کالا و خدمات شود.

از این‌رو ضرورت دارد تا دستگاه سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی ایران و نیز سایر نهادهای مرتبط با گسترش دایره حضور و نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران، این فرصت مهم را غنیمت بشمارند. بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که یکی از دلایل اصلی تعلل در تصمیم‌گیری در استفاده از فرصت‌های موردی و کوتاه مدت بین‌المللی برای توسعه حضور و نفوذ در مناطق راهبردی نبود یک نهاد متولی همانند بسیاری از کشورها از جمله آمریکا (آژانس توسعه بین‌الملل آمریکا) و ترکیه (آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه) است.

وجود یک نهاد با مأموریت توسعه حضور و نفوذ بین‌المللی، همانند کشور‌های فوق، سبب خواهد شد تا کشور در شناسایی فرصت‌های بین‌المللی و بهره‌مندی از آنان برای تأمین حداکثری منافع خود از رقبای منطقه‌ای و بین‌الملی عقب نماند.

[1] -/information-library/nuclear-fuel-cycle/mining-of-uranium/world-uranium-mining-production.aspx

[2] wits.worldbank.org/trade/comtrade/en/country/NER/year/2019/tradeflow/Exports/partner/ALL/product/261210

[3] crisisgroup.org/fr/africa/sahel/niger/ecowas-nigeria-and-niger-coup-sanctions-time-recalibrate

[4] reliefweb.int/report/niger/ecowas-nigeria-and-niger-coup-sanctions-time-recalibrate

[5] fr.apanews.net/cooperation/renforcement-des-liens-bilateraux-le-vice-ministre-russe-de-la-defense-en-visite-a-niamey

[6] anp.ne/article/le-premier-ministre-nigerien-de-la-transition-en-mission-de-travail-en-russie

[7] parsi.euronews.com/2024/05/03/0942-lak-noushin-in-niger-russian-troops-entered-same-base-where-us-soldiers-statione

[8] aa.com.tr/fa/ترکیه/دیدار-وزرای-خارجه-ترکیه-و-نیجر/3277864

[9] همان

[10] fa.alalam.ir/news/6911078

[11] niger.mfa.gov.ir/portal/newsview/732595/دیدار-وزیر-خارجه-نیجر-با-رییس-جمهور-ایران-در-تهران