نگاهی به اهداف امنیتی-اقتصادی ترکیه در ازبکستان

به گزارش روزپلاس، این روزها دستگاه دیپلماسی ترکیه سخت در تلاش است تا با کشورهای ترک زبان، روابط خود را ارتقا دهد و از بین کشورهای مزبور شامل (جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان)، این فقط جمهوری آذربایجان است که پیوستگی اقتصادی قابل توجهی با ترکیه پیدا کرده است.

البته در هفته‌های اخیر، برخی اظهارات ترکیه در مورد نقش این کشور در پیروزی باکو در جنگ قره باغ، با واکنش تند علی اف روبرو شد. اما در مجموع، مواهب و منافع اقتصادی فراوانی در آذربایجان، نصیب دولت و شرکت‌های ترکیه شده است. به همین دلیل، ترکیه می‌کوشد تا با دیگر اعضای تشکیلات کشورهای ترک، روابط خود را ارتقا دهد.

سفر سه تن از مهمترین مقامات مورد اعتماد اردوغان به تاشکند، نشان دهنده اهداف ویژه ترکیه برای ارتقای روابط با ازبکستان است.

هاکان فیدان وزیر امور خارجه، علی یرلی کایا وزیر کشور و ابراهیم کالن رییس سرویس اطلاعاتی میت ترکیه، با سفر به تاشکند و دیدار با همتایان خود، توافقنامه‌ای را امضا کردند که قرار است بر اساس مفاد آن، از این به بعد روابط آنکارا – تاشکند بر مبنای اهداف مندرج در یک نقشه راه روشن، پیش برود.

به گفته وزارت امور خارجه ترکیه، در این نشست سه جانبه، توافقنامه بر سر اهداف نقشه راه امضا شد که گامی مهم در جهت نهادینه‌سازی همکاری‌های دو کشور است. اما دستگاه دیپلماسی ترکیه، به جزییات دقیق توافق مزبور اشاره نکرده است. 

هاکان فیدان وزیر امور خارجه در تاشکند پایتخت ازبکستان پس از دیدار با شوکت میرضیایف رئیس جمهور این کشور اعلام کرد: «این دیدار واقعاً فرصت مهمی بود. به تاشکند سفر کردیم تا پیگیری تصمیماتی که در سفر ماه ژوئن جناب میرضیایف به ترکیه، انجام شود. علاوه بر دیدار با جناب رییس جمهور، یک دیدار سه جانبه نیز بین وزاری امور خارجه، کشور و مقامات امنیتی انجام شد و گفتگوهای بسیار جدی داشتیم. در پایان مذاکرات، ما یک نقشه راه مشترک امضا کردیم. به ویژه برای ارتقای روابط زمینه‌های مشخص از جمله اطلاعات و امنیت، همکاری نظامی، فرهنگی، همکاری اقتصادی و آموزشی. در نقشه راه، بر همکاری سیاسی و دیپلماسی پارلمانی تاکید شده است. تجارت، اقتصاد و سرمایه گذاری، گام‌های ملموس در زمینه‌های دفاعی، امنیتی و داخلی و نیز حوزه‌های فرهنگی و بشردوستانه مورد تاکید قرار گرفته و برای تعمیق هر چه بیشتر مشارکت راهبردی همه‌جانبه به کار خود ادامه خواهیم داد». 

علی یرلی کایا وزیر کشور ترکیه نیز گفته است: «موضوعات کلیدی این نشست شامل تلاش‌های مشترک علیه تروریسم و افراط گرایی، مهاجرت‌های غیرقانونی و قاچاق بود. در دیدار با جناب پولات بوبوجونوف، همتای ازبکستانی، درباره تقویت روابط بین وزارتخانه‌ها با تمرکز بر مبارزه با تروریسم، مدیریت مهاجرت و همکاری بین سازمان‌های مجری قانون گفتگو کردیم. همکاری ما با کشور برادرمان ازبکستان رو به رشد است. دیدار ما، نهادینه شدن و تداوم سیستماتیک همکاری‌های ملموس بین دو کشور را تضمین می‌کند و متنی به امضای شرکت کنندگان رسیده که زمینه همکاری را تسهیل می‌کند».

ترکیه و اقتصاد زیر متوسط ازبکستان

از دید کارشناسان اندیشکده‌های نزدیک به حزب عدالت و توسعه، توسعه روابط بین ترکیه و ازبکستان به دلایل گوناگونی، از نظر تاریخی و استراتژیک مهم است. آنان به پیوندهای فرهنگی و تاریخی اشاره کرده و معتقدند چون هر دو کشور دارای میراث مشترک ترکی هستند، با پیوندهای تاریخی و زبانی و امکان حفظ و ارتقای ارزش‌های فرهنگی مشترک، می توانند به سطح بالاتری از همکاری دست پیدا کنند.

ازبکستان در زمینه‌هایی مانند تجارت، سرمایه گذاری و همکاری‌های بخش ترانزیت و انرژی، فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی را به ترکیه ارائه می‌دهد. ترکیه و ازبکستان به عنوان کشورهایی یک منطقه مهم استراتژیک، منافع مشترکی در ارتقای ثبات و امنیت منطقه دارند. تقویت روابط دوجانبه می‌تواند به صلح و همکاری در آسیای مرکزی و فراتر از آن کمک کند. موقعیت استراتژیک ازبکستان در قلب آسیای مرکزی، این کشور را به شریکی حیاتی برای ترکیه از نظر اتصال، حمل و نقل و تجارت تبدیل کرده است.

به باور کارشناسان ترک، توسعه روابط نزدیک با ازبکستان به ترکیه اجازه می‌دهد تا نفوذ سایر قدرت‌های منطقه مانند روسیه و چین را که منافع سیاسی و اقتصادی قابل توجهی در آسیای مرکزی دارند، متعادل کند. اما واقعیت این است که رقابت با چین و روسیه برای ترکیه آسان نیست.

ازبکستان کشور چندان ثروتمندی نیست. گردش مالی تجارت خارجی ازبکستان در ژانویه تا دسامبر 2023 به 62.6 میلیارد دلار رسید که البته در مقایسه با مدت مشابه در سال 2022 میلادی، 12.1 میلیارد دلار افزایش یافت. امروزه جمهوری ازبکستان با 198 کشور جهان روابط تجاری دارد. بیشترین حجم تجارت خارجی با چین (21.9%)، روسیه (15.8%)، قزاقستان (7.0%)، ترکیه (5.0%) و کره جنوبی (3.7%) ثبت شده است. بنابراین ترکیه برای ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی خود با ازبکستان، در گام اول می‌تواند از قزاقستان سبقت بگیرد. اما پیشی گرفتن از روسیه و چین، دشوار به نظر می‌رسد.

ازبکستان، بهشت پیمانکاران ترک
یکی از بالاترین سطوح توافق اقتصادی بین مقامات ترکیه و ازبکستان، برگزاری نشست شورای عالی همکاری استراتژیک به ریاست رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان بود که در آنکارا برگزار شد.

هدف گذاری ارتقای مبادلات تجاری بین دو کشور به 5 میلیارد دلار، نشانه این است که هنوز راه درازی برای ورود کالاهای ترکیه به بازارهای ازبکستان وجود دارد. در حالی که در سال 2022 یک میلیارد و 877 میلیون دلار محصول از ترکیه به ازبکستان صادر شده است، این میزان در سال گذشته یک میلیارد و 871 میلیون دلار بوده و تغییر چندانی نشان نداده است. حجم تجارت دو کشور در نهایت به 3 میلیارد و 80 میلیون دلار رسید.

هدف طرفین، افزایش حجم تجارت خارجی بین ترکیه و ازبکستان به 5 میلیارد دلار در مرحله اول است. اما مساله اینجاست که شرکت‌های مختلف ترکیه، بخش مهمی از بازار پروژه‌های بزرگ ازبکستان را در دست گرفته‌اند و ظاهراً صادرات کالا، اولویت نخست نیست.

آمارها نشان داده که نزدیک به 2 هزار شرکت ترک در ازبکستان فعالیت می‌کنند. اوزگور اونور اوزگوون، رئیس شورای بازرگانی DEIK ترکیه و ازبکستان در مورد روابط دو کشور گفته است: «پیش از این روابط سیاسی و اقتصادی ما چندان خوب نبود و پس از آن زمانی که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ما گفتگوهای خوبی برقرار کرد، روابط مردم این کشور با ترکیه بسیار گرم شده است. هدف تجارت خارجی 5 میلیارد دلار در مرحله اول و 10 میلیارد دلار در مرحله بعدی است. اگرچه موانع مختلفی ناشی از توافقات گمرکی ازبکستان وجود دارد، ولی ما فکر می‌کنیم که اگر بر آنها غلبه کنیم، حجم تجارت افزایش خواهد یافت.» 

مجموع سرمایه گذاری 1900 شرکت ترکیه‌ای ثبت شده در ازبکستان، نزدیک به 2 میلیارد دلار است. جدای از این، ارزش پروژه‌های انجام شده توسط پیمانکاران ترکیه در حال حاضر در سطح 7.2 میلیارد دلار است. 

ازبکستان یکی از خریداران پهپادهای مسلح بیرقدار تی.بی.2 است و ژنرال یاشار گولر وزیر دفاع ترکیه در سفر اخیر خود به تاشکند، اعلام کرد که توافق مهمی در حوزه فروش دستاوردهای صنایع دفاعی ترکیه ازبکستان امضا شده است.

کارشناسان شرکت دفاعی دولتی آسلسان ترکیه، اعلام کرده اند که این شرکت در تلاش است تا نیروهای مسلح ازبکستان را به تسلیحات و مهماتی در سطح استانداردهای ناتو مجهز کند.