دیکتاتوری محتوایی در متا/ صدای آزادی در دالان‌های قدرت گم می‌شود

رسانه‌های اجتماعی که در ابتدا به عنوان بستری برای برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری تجربیات فردی طراحی شده بودند، به مرور زمان به ابزارهایی برای انتشار اخبار، تحلیل‌ها، و دیدگاه‌های سیاسی و اجتماعی تبدیل شدند. این امر سبب شد که این پلتفرم‌ها طی سال‌های اخیر نقش مهمی در جهت‌دهی به تصمیمات سیاسی و اجتماعی بیابند.

با قدرت گرفتن رسانه‌های اجتماعی، مدیریت محتوا در این پلتفرم‌ها به یک مسئله بسیار حساس و حیاتی تبدیل شده است. در حالی که این شرکت‌ها مدعی هستند تنها برای مقابله با انتشار محتوای خشونت‌آمیز، اطلاعات نادرست و اخبار جعلی دست به تعدیل محتوا می‌زنند، شواهد نشان می‌دهد که بسیاری از این سیاست‌ها در عمل به سانسور و محدود کردن دیدگاه‌های خاص منجر می‌شود. یکی از نمونه‌های بارز این مسئله، سیاست‌های محتوایی شرکت متا است که در موارد متعدد، به اتخاذ استانداردهای دوگانه و سیاست‌های سلیقه‌ای در برخورد با محتوای مرتبط با مسائل بین‌المللی پرداخته است.

به عقیده بسیاری از کارشناسان، اقدامات متا در حذف، سانسور و محدودسازی محتواهای مرتبط با موضوعاتی مانند تهاجم رژیم صهیونیستی به غزه و جنگ روسیه و اوکراین، به‌وضوح نشان‌دهنده این موضوع است که معیارهای محتوایی متا بیشتر بر اساس منافع سیاسی و اقتصادی کشورهای غربی و هم‌پیمانان آن‌ها تنظیم می‌شود تا بر اساس اصول بی‌طرفانه و عدالت‌محور. از سوی دیگر، نحوه برخورد این شرکت با محتوای انتقادی نسبت به کشورهای غربی یا حمایت از دیدگاه‌های مخالف منافع آن‌ها، نمایانگر نوعی دیکتاتوری محتوایی است که در پشت پرده اصول ادعایی آزادی بیان پنهان شده است.

مهر در این یادداشت در پی آن است که به بررسی سیاست‌های سلیقه‌ای و استانداردهای دوگانه متا در زمینه تعدیل محتوا بپردازد و نمونه‌هایی از این برخوردهای دوگانه را در حوزه‌های حساس جهانی مانند مسئله فلسطین و جنگ اوکراین ارائه کند.

سانسور محتوای کاربران طرفدار فلسطین و انتقادات از اشغالگران

یکی از موضوعاتی که پس از عملیات طوفان الاقصی و تهاجم رژیم صهیونیستی به نوار غزه، به صورت گسترده مورد اعتراض و نقد کاربران و نهادهای حقوق بشری قرار گرفته، نحوه برخورد متا با محتوای مرتبط با اقدامات اشغالگران است. کاربران بسیاری، خصوصاً از جوامع عربی و حامیان حقوق فلسطینیان، بارها اعلام کرده‌اند پست‌های آن‌ها که حاوی مطالبی درباره ظلم رژیم صهیونیستی به مردم فلسطین بوده، حذف یا با محدودیت مواجه شده است. حتی برخی از حساب‌های کاربری طرفداران فلسطین به دلیل انتشار محتواهای مرتبط با این موضوع مسدود شده‌اند.

مطابق با گزارش‌های متعددی، در جریان جنگ‌های اخیر میان اسرائیل و فلسطین، متا اقدام به محدود کردن دسترسی به پست‌ها و محتوای مرتبط با حمایت از مردم فلسطین کرده است. این اقدامات که توسط کاربران و نهادهای نظارتی سانسور سلیقه‌ای خوانده می‌شود، به اعتقاد بسیاری در راستای فشارهای سیاسی و مالی برخی لابی‌های حامی رژیم صهیونیستی بوده است.

گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که متا، در برخی موارد، به طور مستقیم تحت تأثیر فشارهای اسرائیل یا گروه‌های حامی این رژیم، اقدام به حذف محتوای انتقادی نسبت به سیاست‌های اشغالگران کرده است. این اقدامات، به‌ویژه در نقاط حساس و بحرانی مناقشه، باعث شده که آزادی بیان در این فضاهای مجازی به‌شدت محدود شود و دیدگاه‌های انتقادی درباره وضعیت حقوق بشر در فلسطین به حاشیه رانده شود.

وبگاه بی‌بی‌سی طی گزارشی در تاریخ ۲۰ اکتبر ۲۰۲۳، حدود ۱۳ روز پس از عملیات طوفان الاقصی، اعلام کرد که برخی از کاربران اینستاگرام مدعی هستند حساب کاربریشان به دلیل نشر مطالبی در حمایت از فلسطینی‌ها در اینستاگرام، «shadow banned» شده‌اند. محدودیت «shadow banned» زمانی اتفاق می‌افتد که با مداخله پلتفرم، پست‌ها در فید مخاطبان ظاهر نشوند و دسترسی به محتوای مسدودشده برای دیگران میسر نباشد.

کاربران مدافع فلسطین همچنین اذعان داشتند که استوری‌ها و پست‌های آن‌ها بازدیدهای کمتری نسبت به دیگران داشته‌اند و حساب‌های آن‌ها را نمی‌توان به راحتی از طریق جست‌وجو پیدا کرد. این در حالی است که شرکت متا مدعی شد یک مشکل نرم‌افزاری بر استوری‌ها تأثیر گذاشته است.

شرکت متا پیش‌تر نیز به سرکوب محتوای طرفدار فلسطین متهم شده بود. سازمان غیرانتفاعی دیده‌بان حقوق بشر در ماه می سال ۲۰۲۱، این شرکت را به حذف ویدئوها، تصاویر و نظرات مربوط به اقدامات صهیونیست‌ها متهم کرد و این شرکت در پاسخ به این ادعا اعلام کرد که پست‌ها به دلیل وجود سخنان و نمادهای تنفرآمیز حذف شده‌اند.

مؤسسه غیر انتفاعی «Business for Social Responsibility»در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۲ طی گزارشی مدعی شد که اقدامات متا تأثیر نامطلوب حقوق بشری بر حقوق آزادی بیان، آزادی اجتماعات، مشارکت سیاسی و عدم تبعیض علیه کاربران فلسطینی داشته و در نتیجه بر توانایی این کاربران برای اشتراک اطلاعات و بینش خود درباره تجربیاتشان تأثیر گذاشته است.

بحث محدودسازی محتوا از سوی متا تنها به موارد ذکر شده محدود نیست. به عنوان مثال، استفاده از واژه شهید برای سال‌ها در پلتفرم‌های متا ممنوع بود و موجب حذف و تعلیق محتوا از بستر رسانه‌های اجتماعی فیس‌بوک و اینستاگرام می‌شد. هیئت نظارت متا پس از یک سال بررسی، سر انجام در مارس ۲۰۲۴ دریافت که ممنوعیت استفاده از واژه «شهید» در پلتفرم‌های متعلق به متا، موجب خفقان میلیون‌ها کاربر شده است و از این شرکت خواست که به ممنوعیت مذکور پایان دهد. این هیئت که توسط شرکت متا تأمین مالی می‌شود و سازوکاری مستقل برای فعالیت دارد، تنها زمانی حذف پست‌های حاوی کلمه «شهید» توسط متا را مجاز دانست که آشکارا مروج خشونت باشد یا دیگر قوانین این شرکت را نقض کند.

حذف محتوای مربوط به محور مقاومت و پست‌های شهید سلیمانی

یکی دیگر از مصادیق بارز استانداردهای دوگانه متا، نحوه برخورد این شرکت با محتوای مرتبط با محور مقاومت و به‌ویژه پست‌های منتشر شده درباره سردار سلیمانی است. پس از ترور شهید سلیمانی از سوی دولت آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰، موجی از واکنش‌ها و پیام‌های حمایتی از سوی کاربران در رسانه‌های اجتماعی به راه افتاد؛ پیام‌هایی که بسیاری از آن‌ها در ستایش از وی به‌عنوان یک قهرمان ضد تروریسم و مبارز در منطقه غرب آسیا بود. اما به‌زودی این پیام‌ها با واکنش شدید متا روبه‌رو شد.

بسیاری از کاربران در آن بازه زمانی ادعا کردند که پست‌ها و ویدئوهای مربوط به شهید سلیمانی در اینستاگرام و فیس‌بوک به سرعت حذف یا با محدودیت‌های جدی مواجه می‌گردد. حتی برخی از حساب‌های کاربری که محتوای مرتبط با محور مقاومت را منتشر می‌کردند، به طور دائم مسدود شدند. این رویکرد متا با انتقادات شدید از سوی کاربران مواجه شد. آن‌ها معتقد بودند که این اقدامات به دلیل فشارهای سیاسی آمریکا و هم‌پیمانانش در منطقه صورت گرفته است.

در حالی که متا ادعا دارد سیاست‌های تعدیل محتوای خود را بر اساس جلوگیری از ترویج خشونت و تروریسم انجام می‌دهد، برخورد سخت‌گیرانه با محتوای مربوط به محور مقاومت و شهید سلیمانی نشان از جانبداری این شرکت از روایت‌های غربی دارد. از همین روی، به عقیده طیف گسترده‌ای از کارشناسان، این سیاست به وضوح نادیده گرفتن دیدگاه‌های میلیون‌ها نفر در سراسر جهان مبنی بر نقش شهید شهید سلیمانی به‌عنوان نماد مبارزه با داعش و دیگر گروه‌های تروریستی است.

شهید سلیمانی در میان بسیاری از کاربران مسلمان و ساکنان منطقه غرب آسیا به‌عنوان یک چهره برجسته در محور مقاومت شناخته می‌شود که نقشی کلیدی در مبارزه با تروریسم ایفا کرده است. با این وجود متا با حذف محتوای مربوط به ایشان، به نوعی در حال ترویج روایت‌های یک‌جانبه‌ای است که تنها به نفع قدرت‌های غربی عمل می‌کند و صدای حمایت از محور مقاومت را خاموش می‌سازد.

این برخورد دوگانه نشان می‌دهد که متا به‌طور هدفمند محتواهای مرتبط با موضوعات حساس بین‌المللی را به نفع قدرت‌های سیاسی غربی تنظیم و تعدیل می‌کند و در این میان، محور مقاومت نیز از این سیاست‌های سلیقه‌ای در امان نمانده است.

محدودیت محتوای طرفدار روسیه در جنگ اوکراین

موضوع استاندارد دوگانه متا تنها به مسئله فلسطین و محور مقاومت محدود نمی‌شود. در جریان جنگ اوکراین، سیاست‌های این شرکت به وضوح نشان‌دهنده برخورد متفاوت با محتوای مرتبط با طرفین درگیری بود. در حالی که محتوای طرفدار اوکراین و انتقادات شدید از روسیه در پلتفرم‌های متا به سرعت منتشر و ترند می‌شود، بسیاری از مطالب و نظرات کاربران که حاوی دیدگاه‌های طرفدار روسیه یا رویکرد انتقادی نسبت به موضع‌گیری‌های غربی هستند، با محدودیت‌های جدی مواجه می‌شوند.

با این حال، اقدامات متا تنها به حذف محتوای حامیان روسیه محدود نشد. بر اساس گزارش منتشر شده از سوی وبگاه واشنگتن پست، در ماه ابتدایی سال ۲۰۲۳، پس از گذشت یک سال از آغاز جنگ اوکراین و روسیه، متا در راستای تغییر استراتژی محتوایی خود، نام گردان آزوف اوکراین را از فهرست افراد و سازمان‌های خطرناک خارج کرد. این اقدام متا به معنای تسهیلگری نشر محتوای ممنوعه از سوی نیروهای اوکراینی در آن بازه زمانی بود. گردان آزوف، یک واحد نظامی راست‌گرای افراطی ذیل گارد ملی اوکراین است که تأسیس آن به سال ۲۰۱۴ و بحران کریمه بازمی‌گردد.

دامنه اقدامات مذکور از سوی شرکت متا در بحث جنگ اوکراین به حدی گسترده بوده که با واکنش شدید دولت روسیه نیز مواجه شده است. به نحوی که رویترز در تاریخ ۱۲ فوریه ۲۰۲۴ از صدور حکم بازداشت غیابی سخنگوی متا از سوی دادگاه این کشور خبر داد.

بر اساس این گزارش دادگاهی در مسکو طی ماه‌های ابتدایی سال جاری، دستور بازداشت غیابی سخن‌گوی شرکت متا، اندی استون را تا تعیین تکلیف اتهامات مطرح شده مبنی‌بر ارتباط او با تروریسم صادر کرد. وزارت کشور روسیه در اواخر سال ۲۰۲۳ اعلام کرده بود که تحقیقات جنایی درباره استون را آغاز کرده است. از همین روی، دادگاه منطقه باسمانی مسکو در تاریخ مذکور اعلام کرد که استون به ترویج و فراخوان عمومی برای فعالیت‌های تروریستی، توجیه عمومی، تبلیغ تروریسم و تشویق به اقدامات افراطی علیه کرملین متهم شده است.

ممنوعیت رسانه‌های روسی

روز گذشته نیز در آخرین اقدام شرکت متا اعلام کرد «راشاتودی»، Rossiya Segodnya و دیگر رسانه‌های روسی را در پلتفرم‌های خود مسدود می‌کند. این شرکت مدعی شد رسانه‌های مذکور از تاکتیک‌های فریبکارانه برای عملیات‌های نفوذ مخفی آنلاین استفاده می‌کند.

ممنوعیت مذکور نشان دهنده تشدید اقدامات این غول فناوری آمریکایی علیه رسانه‌های روسی است، آنهم در حالیکه متا طی سال‌های گذشته گام‌هایی محدود مانند جلوگیری از انتشار آگهی توسط رسانه‌های مذکور در پلتفرم‌ها و کاهش گستره پست‌های آنها انجام داده بود.

این شبکه اجتماعی در بیانیه‌ای نوشت: پس از ملاحظاتی دقیق ما اقدامات اجرایی فعلی علیه رسانه‌های روسیه را گسترش دادیم. راشا تودی، Rossiya Segodnya و دیگر رسانه‌های مرتبط اکنون به دلیل دخالت‌های خارجی در اپ های ما در سراسر جهان مسدود شده اند. ممنوعیت مذکور طی روزهای آینده در فیس بوک، اینستاگرام، واتس اپ و تردز اجرا می‌شود.

استانداردهای دوگانه و سلیقه‌ای در تعدیل محتوا

مصادیق ذکر شده در این نوشتار کوتاه به وضوح نشان می‌دهد که متا در مدیریت محتواهای منتشر شده بر بستر پلتفرم‌هایش از یک استاندارد دوگانه و سلیقه‌ای پیروی می‌کند. این شرکت مدعی است که برای محافظت از جامعه جهانی و جلوگیری از گسترش محتوای نفرت‌انگیز و خطرناک، به تعدیل محتوا می‌پردازد؛ اما در عمل، نحوه اجرای این سیاست‌ها به شدت وابسته به منافع سیاسی و اقتصادی این شرکت است.

متا از یک سو ادعا می‌کند که پلتفرم‌هایش را به‌عنوان فضایی برای ترویج آزادی بیان و دسترسی برابر به اطلاعات مدیریت می‌کند، اما در عین حال، رویکردهای گزینشی و سلیقه‌ای نشان می‌دهد که این آزادی بیان در واقع برای برخی گروه‌ها و دیدگاه‌ها محدود است. در حالی که انتقادها به سیاست‌های غرب یا رژیم صهیونیستی با محدودیت‌های جدی روبه‌رو می‌شوند، محتوای حمایت‌گرایانه از سیاست‌های خاصی که در راستای منافع کشورهای مذکور و صهیونیست‌ها است، بدون هیچ‌گونه مداخله‌ای انتشار می‌یابد.

زمانی که صدای آزادی در دالان‌های قدرت گم می‌شود

در نهایت می‌توان گفت که وقتی به تأثیرات و تبعات سیاست‌های محتوایی متا نگاه می‌کنیم، باید به این نکته توجه داشته باشیم که این شرکت، با در اختیار داشتن یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های اجتماعی در جهان، قدرتی فراتر از یک رسانه معمولی دارد. قدرت متا نه تنها در کنترل اطلاعات، بلکه در شکل‌دهی به واقعیات جهانی نهفته است. اما آیا این قدرت، به درستی و به شکلی منصفانه و برابر اعمال می‌شود؟ شواهد نشان می‌دهد که پاسخ این سوال تا حد زیادی منفی است.

اقدامات متا در محدودسازی و تعدیل محتوای حساس و مهم، به‌خصوص در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی، نه تنها موجب تضعیف اعتماد کاربران به این پلتفرم‌ها می‌شود، بلکه تهدیدی جدی برای دموکراسی و آزادی بیان نیز به شمار می‌رود. به عقیده کارشناسان، آنچه متا انجام می‌دهد، فراتر از تعدیل محتواست؛ این شرکت به نوعی در حال شکل دادن به روایت‌های جهانی است. روایتی که در آن برخی صداها طنین‌انداز می‌شوند و برخی دیگر در سایه‌ها خاموش می‌مانند. این دیکتاتوری محتوایی نه تنها تهدیدی برای آزادی بیان کاربران است، بلکه در طولانی‌مدت می‌تواند به تحریف واقعیت‌ها و تغییر نگاه جهانیان به موضوعات حساس بین‌المللی نیز منجر شود.