"گردشگری تالابی"؛ کلید درآمدزایی جوامع محلی

به گزارش روزپلاس،  تالاب به مناطقی گفته می‌شود که به صورت طبیعی یا مصنوعی، دائمی یا موقت، با آب ساکن یا جاری شیرین، لب‌شور یا شور پر شده باشند. این مناطق می‌توانند شامل باتلاق‌ها، مرداب‌ها، دریاچه‌ها، برکه‌ها و حتی برخی از مناطق ساحلی باشند.

تالاب‌ها با توجه به نقشی که در شکل‌گیری تنوع زیستی، کمک به احیای آب‌های زیرزمینی، توانایی بالای ترسیب کربن، مقابله با سیلاب‌ها و... دارند از نظر محیط زیستی یک از باارزش‌ترین اکوسیستم‌ها محسوب می‌شوند.

علاوه بر این تالاب‌ها به عنوان نگین‌های آبی طبیعت و پناهگاه هزاران گونه پرنده، نقش مهمی در صنعت گردشگری ایفا می‌کنند. پرنده‌نگری که به عنوان یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های اکوتوریسم شناخته می‌شود، هر ساله گردشگران زیادی را به سمت این اکوسیستم‌های ارزشمند می‌کشاند. تالاب‌ها با تنوع زیستی غنی و مناظر بی‌نظیر خود، فرصتی استثنایی را برای مشاهده پرندگان مهاجر و بومی فراهم می‌آورند.

با وجود اهمیت بالای این اکوسیستم‌های ارزشمند، متأسفانه 70 درصد تالاب‌های جهان از سال 1900 میلادی از بین رفته‌اند و از همین مقدار باقی مانده نیز، 36 درصد از حدفاصل سال‌های 1970 تا 2015 خشک شده‌اند. دلیل عمده این خشکی‌ها تغییر اقلیم و کاهش بارش و فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی بی‌رویه، آلودگی آب و تغییر کاربری اراضی بوده است. این امر نه‌تنها بر حیات وحش تالاب‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه بر صنعت گردشگری و اقتصاد جوامع محلی نیز تأثیر منفی می‌گذارد.

در رابطه با این موضوع، محمد سرخی؛ کارشناس اکوسیستم‌های آبی به تسنیم می‌گوید: تالاب‌ها اکوسیستمی بسیار ارزشمند و تاثیرگذار در طبیعت و محیط زیست و مأمن هزاران پرنده و حیوانات آبزی و کنار آبزی هستند. شرایط تالاب‌ها طوری است که امکان زاد و ولد و تکثیر گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری را فراهم می‌کند. گفته می‌شود بیش از 40 درصد از ماهیان آب‌های شیرین در تالاب‌ها زندگی می‌کنند. علاوه بر این تالاب‌ها نقش بسزایی در کنترل و جلوگیری از سیلاب، تغذیه منابع زیرزمینی، از بین بردن ریزگردها و حفظ گونه‌های جانوری و گیاهی دارند.

وی ادامه داد: در کنار مزیت‌های محیط زیستی متعدد، فایده اقتصادی تالاب‌ها به خصوص برای جوامع محلی اطراف آن غیر قابل انکار است و عده‌ای از صاحب‌نظران بر این باورند که ارزش اقتصادی تالاب‌ها حدود 10 برابر جنگل‌ها و 200 برابر زمین‌های زراعی است. نتیجتاً می‌توان گفت که معیشت مردم محلی اطراف تالاب‌ها با حیات این اکوسیستم آبی گره خورده که حتی با کمی تأمل و برنامه‌ریزی می‌توان از طریق رونق گردشگری پایدار و بهره ‌برداری خردمندانه از تالاب‌ها درآمد بیشتری را کسب کرد که علاوه بر دولت‌ها، جوامع محلی نیز می‌توانند از آن منتفع شوند.

این کارشناس بیان کرد: در کشور 141 تالاب دارای ارزش اکولوژیکی با وسعت بیش از سه میلیون هکتار شناسایی شده که از این تعداد 25 تالاب با بیش از یک میلیون و 400 هزار هکتار مساحت در سایت کنوانسیون رامسر ثبت شده که این موضوع پتانسیل بالای کشور ما برای توسعه گردشگری در تالاب را نشان می‌دهد.

چگونه از تالاب‌ها کسب درآمد کنیم؟

سرخی اظهار کرد: رونق گردشگری تالاب‌ها مستلزم وجود آژانس‌های ویژه در این حوزه و همین طور ایجاد تورهای متعدد است تا مردم به‌تدریج با این جاذبه و نحوه حفاظت از آن آشنا شوند. ضمن اینکه فعالان گردشگری می‌توانند از طریق تورهای مخصوص تالاب‌ها، درآمدزایی خوبی از این محل داشته باشند.

وی افزود: یکی از مواردی که باید در کنار تالاب‌ها وجود داشته باشد، مرکز بازدیدکنندگان است که نمونه آن را می‌توان در کشور ژاپن دید. این کشور در نزدیکی یکی از تالاب‌هایش، مرکزی برای گردشگران تدارک دیده است که شامل مزرعه اسب برای کرایه اسب و همین طور استقرار مسیرهایی برای سوارکاری در حاشیه تالاب می‌شود. همین راهکار باعث درآمدزایی مزرعه‌دارها، فعالان حوزه گردشگری و جوامع محلی شده است.

متخصص اکوسیستم‌های تالابی ادامه داد: ماهیگیری تفریحی و ورزش‌های آبی، پرنده‌نگری، پیک‌نیک و طبیعت‌گردی نیز از دیگر تفریح‌هایی است که در تالاب‌های بین‌المللی رواج دارد و بسیار پرطرفدار است. از دیگر مزایای مراکز بازدیدکنندگان، آموزش شیوه بازدید و استفاده از تالاب‌ها به گردشگران است. همچنین می‌توان با استفاده از ظرفیت عظیم تالاب‌هانحوه مراقبت و حفاظت از محیط زیست را به دانش‌آموزان آموزش داد.

سرخی، پرنده‌نگری را از مهم‌ترین ارکان گردشگری تالاب دانست و گفت: سالانه بیش از 60 میلیون نفر در آمریکای شمالی به تماشای کوچ پرندگان و لانه‌گزینی در کنار تالاب‌ها می‌نشینند که رقمی بالغ بر 20 میلیارد دلار را نصیب دست‌اندرکاران این صنعت می‌کند.

گردشگری و حفاظت جامعه محلی از تالاب

وی با بیان اینکه زمانی که مردم از تالاب نفع ببرند، سود خود را در حفاظت از آن می‌دانند، گفت: از طریق گردشگری تالاب و فعالیت‌های استاندارد گردشگری می‌توان حفاظت از این مناطق را به دست مردم سپرد و آن‌ها را از خطر نابودی نجات داد. در واقع تا وقتی که مردم از کاری سود نبرند، برای انجام آن اشتیاقی نشان نمی‌دهند؛ پس با رونق گردشگری در کنار تالاب‌ها، مردم بیشتر به فکر حفاظت از آن‌ها می‌افتند.

این کارشناس افزود: توسعه پایدار گردشگری تالاب‌ها با ایجاد شغل و درآمد، احیای این مناطق را از لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر می‌کند. در صورتی که گردشگری به‌خوبی برنامه‌ریزی و مدیریت شود، سطح آگاهی جامعه محلی نسبت به اهمیت و فواید تالاب‌ها افزایش می‌یابد و آن‌ها خود را ملزم به حفاظت از این اکوسیستم‌ها می‌کنند.

سرخی اضافه کرد: اکوسیستم‌های طبیعی ارزش اقتصادی بسیاری دارند که بخشی از آن از طریق تالاب‌ها تأمین می‌شود. از آنجا که در حال حاضر تالاب‌ها ارتباط تنگاتنگی با معیشت و زندگی جوامع آن دارند، گردشگری تالاب‌ و بهره‌بردای خرمندانه از آن‌ مورد توجه قرار گرفته است تا درآمد بسیاری نصیب مردم شود و علاوه بر بهبود معیشت، دیگر مردم مجبور به مهاجرت از آن منطقه نباشند. در واقع جامعه محلی باید ذی‌نفعان اصلی این اکوسیستم باشند.

لزوم توجیه سرمایه‌گذار

وی اظهار کرد: یکی از عواملی که می‌تواند به رونق گردشگری تالاب بینجامد، ورود بخش خصوصی به این حوزه به‌منظور توسعه و مدیریت امکانات گردشگری از قبیل احداث ساختمان‌ها و ایجاد تسهیلات و خدمات پشتیبانی است؛ به‌خصوص با توجه به وضعیت اقتصادی کشور که امکان توسعه گردشگری در مناطق تحت حفاظت خود را ندارد.

متخصص اکوسیستم‌های تالابی تأکید کرد: شرط ورود سرمایه‌گذار این است که توسعه خود را با کمترین آسیب ممکن انجام دهد. در این راستا باید برای تالابی که قرار است در آنجا گردشگری انجام شود، یک نقشه پهنه‌بندی بر اساس حساسیتی که زیستگاه‌های تالابی دارند، تهیه شده و نشان دهد که هر تالابی در کدام نقطه پیرامونی یا درون تالاب چه نوع کاربری دارد تا اقداماتی که قرار است در آن تالاب صورت گیرد هماهنگ با حساسیت‌های آن تالاب باشد.

سرخی بیان کرد: علاوه بر ایجاد اشتغال و تحصیل ارز خارجی که در نتیجه توسعه گردشگری در تالاب‌ها حاصل می‌شود، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و امکانات و خدمات تفریحی بهبود می‌یابد و سطح رفاه اقتصادی و اجتماعی مردم و کشور ارتقا پیدا می‌کند. رشد اقتصادی، کاهش فقر و حمایت از فرهنگ‌های محلی نیز در نتیجه این توسعه اتفاق می‌افتد. از آنجا که تالاب‌ها در کنترل و جلوگیری از سیلاب، ازبین‌بردن ریزگردها، فیلتر کردن آلودگی‌های طبیعی، تغذیه منابع زیرزمینی آب و حفظ گونه‌های جانوری و گیاهی، نقش مهمی دارند، توسعه و حفاظت از تالاب‌ها بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند.

تهدیدات گردشگری برای تالاب

وی درباره تهدیدات احتمالی گردشگری برای تالاب‌ها نیز گفت: این نوع گردشگری در کنار رونقی که برای مردم منطقه رقم می‌زند، احتمال دارد به تخریب تالاب‌ها منتهی شود چرا که هنوز فرهنگ گردشگری تالاب برای مردم جا نیفتاده است و با آن آشنا نیستند. برای نمونه، در برخی مواقع دیده شده است که اهالی محلی یا گردشگران با خودرو خود به کنار تالاب می‌روند و با ایجاد سروصدا و بلندکردن صدای ضبط خودرو، آرامش محیط را از بین می‌برند.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: از طرفی ساخت امکانات گردشگری مانند هتل‌ها، اقامتگاه‌ها، رستوران‌ها، مراکز بازدیدکنندگان و زیرساخت‌های مربوطه در نزدیکی تالاب‌ها و همچنین مشکلات مرتبط با آلودگی آب و خاک می‌توانند به‌طور جدی بر تنوع‌زیستی تالاب‌ها تاثیر بگذارند. استفاده متمرکز از مناطق اطراف تأسیسات گردشگری ممکن است تاثیر منفی روی پوشش گیاهی و جانوری تالاب‌ها داشته باشد. مجموعه‌های گردشگری برای تامین نیاز گردشگران خود نظیر غذا و آب و همچنین فراهم‌کردن مواد اولیه برای ایجاد زیرساخت‌های گردشگری احتمال دارد که به‌سراغ استخراج تالاب‌ها بروند.

سرخی اضافه کرد: تردد با وسایل نقلیه به این مناطق نیز می‌تواند اثرات مخرب مستقیمی بر محیط‌زیست آن‌ها داشته باشد؛ برای نمونه، از بین‌بردن پوشش گیاهی، ایجاد مزاحمت برای حیوانات، رهاسازی روغن و سوخت خودرو و غیره از جمله این مضرات هستند.

وی بیان کرد: با وجود این تهدیدات، نفع ما در توسعه گردشگری و پرنده‌نگری است و تهدیدات را می‌توان با نظارت یک ارگان که باید سازمان حفاظت محیط زیست باشد، به حداقل رساند. سازمان حفاظت محیط زیست با تببین مقررات می‌تواند رفتار گردشگران را کنترل کند و از طرفی طبق چارچوبی که تعریف می‌کند بر فعالیت‌های سرمایه‌گذار نیز نظارت کند تا از ریل توسعه پایدار خارج نشود.

چرا در ایران گردشگری تالابی نداریم؟

سرخی در پاسخ به این سوال که چرا در ایران گردشگری تالابی نداریم، توضیح داد: از نظر بنده دلیل اصلی این است که اصلاً آبی نیست که تالابی باشد و همین تالاب‌هایی که آب دارند هم ممکن است اگر یک سال حقابه آن‌ها پرداخت نشود، خشک شوند. لذا زمانی که تکلیف یک تالاب روشن نیست کسی هم تمایل به گردشگری ندارد.

وی ضمن تأکید بر پرداخت حقابه تالاب‌ها ادامه داد: در همین روزهای اخیر دیدیم که در رسانه‌ها، خبر خشک شدن 9 تالاب سرزمینی نیز منتشر شده و باعث نگرانی مردم شد. تالاب‌ها به‌عنوان شریان حیات اکوسیستم‌های گیاهی و جانوری، در تداوم پایداری تنوع‌زیستی کشور نقش مهمی داشته و ادامه خشک‌بودن تالاب‌ها، می‌تواند ضربه جبران‌ناپذیری به محیط زیست کشور محسوب شود؛ لذا حفظ تالاب‌های کشور که عمدتاً به‌وسیله تأمین حقابه انجام می‌شود، بر کسی پوشیده نیست و بر همین اساس وزارت نیرو مکلف به پرداخت حقابه سالانه تالاب‌هاست.