استراتژی انرژی ترکیه؛ شعارهایی بزرگ و بلندپروازانه

به گزارش روزپلاس، آرام آرام فصل سرما در ترکیه از راه می‌رسد و از همین اوایل پاییز، انتشار اخبار رسمی درباره بالا رفتن قیمت گاز طبیعی، بنزین و گازوییل، شهروندان این کشور را نگران کرده است. چرا که افزایش هزینه سوخت و انرژی، به طور مستقیم بر تمام حوزه‌های کشاورزی، صنایع، تولیدات مختلف، حمل و نقل و زندگی روزمره اثر منفی می‌گذارد.

ترکیه در سال 2023 میلادی، مبلغی بیش از یکصد میلیارد دلار برای واردات انرژی هزینه کرد و وابستگی به واردات سوخت‌های فسیلی و دیگر منابع انرژی، همچنان بزرگترین پاشنه آشیل اقتصاد ترکیه است و این کشور با وجود سخنان اغراق‌آمیز اردوغان درباره خودکفایی، نتوانسته برای گذار از این وضعیت، گامی بردارد.

مهمت اوغوتچو از دیپلمات‌های قدیمی وزارت امور خارجه ترکیه و از کارشناسان بین‌المللی حوزه انرژی، در یک یادداشت مفصل، به بررسی این موضوع پرداخته که شعارهای بلندپروازانه اردوغان درباره خودکفایی در انرژی، تا چه اندازه با واقعیت انطباق دارد.

اوغوتچو رییس باشگاه تحقیقات انرژی در لندن و از پژوهشگران شناخته شده در حوزه امنیت انرژی و اقتصاد سیاسی کشورهای چین، انگلیس و آمریکا است.

یادداشت تحلیلی این متخصص حوزه انرژی را با هم مرور می‌کنیم:

آیا استراتژی انرژی ترکیه در مسیر صحیحی است؟
ترکیه که وابستگی زیادی به منابع وارداتی انرژی خارجی دارد، گام‌های مهمی برای تدوین استراتژی انرژی برداشته است. این یک وضعیت خوشایند و شایان تحسین است.

با این حال، ابهاماتی در این زمینه وجود دارد و سؤالاتی مطرح می‌شود که نشان دهنده تردید جدی کارشناسان است. به عنوان مثال، آنان از مقامات دولت اردوغان می‌پرسند: آیا با همه ذینفعان به طور مساوی رفتار می‌شود؟ آیا مدل فعلی واردات و مصرف مناسب است؟ آیا عملکرد مالی و سیاسی دولت، به اندازه کافی شفاف است؟ آیا کارشناسان وزارت انرژی در کابینه اردوغان، برای تامین نیازهای ترکیه، نیم نگاهی هم به روندهای جهانی اکنون و آینده دارند یا خیر؟

ما از تکرار پیام‌های مشابه سیاستمداران خسته شده‌ایم. جهان در حال گذر از یک تحول اساسی در زمینه انرژی است. همه کشورها تلاش‌هایی را برای کاهش انتشار کربن دنبال می‌کنند و در عین حال با در نظر گرفتن منافع سیاره ما و نسل‌های آینده تلاش می‌کنند تا مصرف سوخت‌های فسیلی - نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ - را کاهش دهند و سهم انرژی سبز را افزایش دهند، بهره‌وری انرژی را بهبود بخشند و فناوری‌های جدید را توسعه دهند.

اما واقعیت تلخ این است که سوخت‌های فسیلی هنوز 81 درصد از عرضه جهانی انرژی را تشکیل می‌دهند. این یک عدد بسیار بزرگ است. البته تا 20 سال پیش 87 درصد بود. فقط یک سوم سرمایه‌گذاری‌های جهانی که به 2.8 تریلیون دلار در سال می‌رسد به انرژی‌های تجدیدپذیر و پیشرفت‌های فناوری اختصاص می‌یابد، لذا به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت این چشم‌انداز را به نفع انرژی سبز تغییر دهد.

در زمانی که تقاضای انرژی در سراسر جهان به طور مداوم در حال افزایش است، ما باید یک استراتژی متعادل برای سوخت‌های سبز و فسیلی تعریف کنیم. ولی متأسفانه به نظر نمی‌رسد برنامه روشنی داشته باشد. لذا هیچ کس به اجلاس COP29 تغییرات اقلیمی که در نوامبر امسال در باکو برگزار می‌شود امید چندانی ندارد.

ترکیه، محتاج سرمایه و تکنولوژی

ترکیه برای کاهش وابستگی به منابع انرژی خارجی، این راهکارها را در دستور کار قرار داده است:
استفاده مؤثر از منابع تجدیدپذیر.
حرکت به سمت انرژی هسته‌ای. 
توسعه شبکه‌های انتقال انرژی.
استفاده از ذخایر نفت و گاز تازه کشف‌شده در داخل کشور.
سرمایه‌گذاری در خارج از کشور.
تلاش برای افزایش وجهه بین‌المللی و بالا بردن همکاری در سطح جهانی.

ترکیه برای ایجاد تعادل در امنیت انرژی، رشد اقتصادی و اهداف پایدار خود به شیوه‌ای سالم، مستلزم ارزیابی انتقادی است. چرا که همین حالا هم، نگرانی‌هایی در مورد میزان واقع گرایی رویکرد دولت به انرژی وجود دارد و همچنین مقرون به صرفه بودن برخی ابتکارات تیم اردوغان در حوزه انرژی، زیر سوال رفته است.

نه تنها در بخش انرژی، بلکه در حوزه معادن نیز، برخی انتظارات دولت، خوشبینانه و دور از واقعیت است. مثلاً گفته می‌شود، کشف ذخایر مهم عناصر کمیاب خاکی در اسکی شهیر ترکیه، توجه زیادی را در مقیاس جهانی برانگیخت. اما کارشناسان مستقل هنوز با گزارش‌های رسمی این ذخایر را تایید نکرده‌اند.

ادعا می‌شود که ترکیه پس از چین بیشترین ذخایر کمیاب را در اختیار دارد. اما سوال اینجاست: آیا هزینه استخراج و میزان بهره وری، در حدی است که هزینه را جبران کند یا خیر.

ترکیه برای موفقیت در این زمینه نه تنها به سرمایه گذاری بلکه به فناوری، تامین مالی و نیروهای متخصص نیاز دارد. از آنجایی که ترکیه در حال حاضر زیرساخت‌های لازم را ندارد، ممکن است سال‌ها طول بکشد تا به یک بازیگر موثر در بازار عناصر کمیاب خاکی تبدیل شود. بنابراین، پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه مبنی بر اینکه این اکتشافات کمک اقتصادی فوری و قابل توجهی را به همراه خواهند داشت، دور از واقعیت است. 

ذخیره‌سازی گاز طبیعی منطقی است؟
ترکیه سرمایه گذاری‌های عمده‌ای در پروژه‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی به منظور افزایش امنیت انرژی انجام می‌دهد. هدف، دستیابی به ظرفیت ذخیره‌سازی برای تامین 25 درصد مصرف سالانه کشور است. این یک هدف بسیار بلندپروازانه است. با این حال، این سوال وجود دارد که آیا این ظرفیت در دوره‌های اوج افزایش تقاضای گاز طبیعی کافی خواهد بود؟

از آنجایی که چنین پروژه‌های زیربنایی به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و قابل توجهی نیاز دارند، ترکیه ممکن است به طور کامل از نوسانات ژئوپلیتیکی و اقتصادی محافظت نشود.

نفت گابار و گاز دریای سیاه
برای کشوری که 98 درصد نفت و 95 درصد گاز طبیعی مورد نیاز خود را از خارج وارد می‌کند، حتی پیدا کردن ذخایر داخلی کوچک هم ارزشمند است و شاید هر مولکول آن بسیار ارزشمند است.

بنابراین، اکتشافات نفت در کوهستان گابار در استان شرناخ و اکتشافات گاز در تراکیه و دریای سیاه را باید به عنوان گام‌های حیاتی در مسیر استقلال انرژی و تلاش برای کاهش کسری حساب جاری دانست.

اما این منابع، در مقایسه با نیازهای داخلی ما، ناچیز هستند. تولید یکصد هزار بشکه‌ای نفت در روز در گابار و کمک‌های اقتصادی مورد انتظار از گاز دریای سیاه ممکن است کمک‌های کوتاه مدتی برای ترکیه باشد. با این حال، با توجه به اینکه مصرف روزانه نفت یک میلیون بشکه تخمین زده می‌شود، پتانسیل این اکتشافات برای تغییر اساسی تعادل انرژی محدود است.

اکتشاف گاز در دریای سیاه و دسترسی به نفت در نفت گابار، ممکن است واردات انرژی ترکیه را تا حدودی کاهش دهد، اما این اکتشافات قدرت حذف ریشه‌های وابستگی به انرژی را ندارند و نیازمند آن هستیم که یک استراتژی جامع داشته باشیم که امنیت انرژی را به شکل پایدار تامین کند.

انرژی‌های تجدید‌پذیر و هسته ای
تلاش‌های ترکیه برای دستیابی و رسیدن به انتشار صفر کربن تا سال 2053 مهم است. در حالی که سرمایه گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان گام‌هایی در جهت درست تلقی می‌شود، ولی مقیاس سریع این سرمایه گذاری‌ها با چالش‌های لجستیکی و هزینه سنگین مواجه می‌شود. هدف ترکیه برای افزودن سالانه 5000 مگاوات به ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر، یک هدف بسیار جاه طلبانه است. 

انرژی هسته‌ای جزء مهمی از استراتژی انرژی ترکیه را تشکیل می‌دهد. با این حال، هزینه‌های بالای این پروژه‌ها، نگرانی‌های ایمنی و مقاومت عمومی ممکن است سرعت سرمایه گذاری در انرژی هسته‌ای را کاهش دهد. هنوز اولین نیروگاه را تکمیل نکرده‌ایم، اما صحبت از سه نیروگاه جدید دیگر است.

هدف کلی استراتژی انرژی ترکیه دستیابی به استقلال انرژی، افزایش رقابت پذیری در عرصه جهانی، رفع فقر انرژی و ارتقای پایداری از جمله کاهش انتشار کربن است. اما نمی‌توان این استراتژی را جدا از سیاست خارجی و استراتژی‌های امنیتی که هدف آن تقویت موقعیت منطقه‌ای و جهانی ترکیه است، در نظر گرفت.

دستیابی به این اهداف به موقع و کامل، فرآیندی پیچیده و مملو از مشکلات فنی، مالی، زیرساختی و لجستیکی است و گاه حتی تحت تأثیر محدودیت‌های جهانی قرار می‌گیرد.

پیشرفت‌های رضایت بخشی در بسیاری از بخش‌های انرژی و معادن حاصل شده است. با این حال، مشخص نیست که آیا این تحولات می‌تواند راه حل‌های بلندمدتی برای استقلال انرژی و امنیت ترکیه ارائه دهد یا خیر.

بنابراین، برای ترکیه بسیار مهم است که به توسعه استراتژی‌های واقع بینانه، بلندمدت و پایدار در سیاست انرژی خود ادامه دهد. در این فرآیند، ضروری است که سیاست خارجی و استراتژی‌های امنیتی با بخش خصوصی هم افزایی ایجاد کند.

برای ترکیه، به عنوان یک کشور در حال توسعه با منابع انرژی اندک، مسئله انرژی به تمایز بین عرضه و تقاضا یا انرژی پاک و کثیف محدود نمی‌شود. این یک موضوع بسیار جدی امنیت ملی است که همه ذینفعان باید در آن دخیل باشند و برای رسیدن به منابع پایدار، مشارکت کنند.