راهبرد سیاست خارجی ترکیه درباره بریکس

به گزارش روزپلاس، نظم جهانی پس از جنگ سرد، با محوریت غرب، شاهد افزایش برداشت هایی از نقش و نفوذ دولتها در نظام بین الملل شد. 

مقوله تک قطبی با وجود ایالات متحده به عنوان یک هژمون، تصورات متضاد دولت در مورد ماهیت روابط بین‌الملل و انتقال قدرت را آشکار کرده است. ساختار بین المللی تک قطبی تاکنون نتوانسته فرصت های برابر و پیشرفت را برای بازیگران دولتی فراهم کند.

پس از نظم جهانی وستفالیا در سال 1648، مفهوم دولت‌های مستقل برابر، به یکی از موضوعات اصلی روابط بین‌الملل مدرن تبدیل شد. ساختار بین‌المللی پیچیده امروزی نیازمند بازیگران، سازمان‌ها و پلتفرم‌های تأثیرگذار جدید در نظام بین‌المللی است تا توسعه جهانی را رقم زنند و با ساختارهای سیاسی و نظامی غرب‌گرا مانند اتحادیه اروپا و ناتو رقابت کنند.

از این منظر، بریکس گزینه مستحکمی است برای کشورها تا فعالانه در ساختارهای بین المللی جدید غیرغربی مشارکت کنند.

در سال‌های اخیر برای ترکیه، پویایی سیال و در حال تغییر در روابط بین‌الملل، هم از نظر عضویت در ناتو و هم از نظر مشکلاتی که ناتو و کشورهای عضو آن از نظر توسعه بین‌المللی با آن مواجه شده اند، موضوعی مهم و قابل تأمل بوده است.

به همین ترتیب، به نظر می رسد تلاش ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا که منعکس کننده انتظارات منسوخ شده از نظم جهانی هژمونیک ایالات متحده است، از دهه 1990 به شدت تغییر کرده است.

از این نظر، امکان عضویت ترکیه در بریکس در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری برای رهبران این کشور قابل توجه است.

حال سئوال اصلی این است که با توجه به تغییر نقش ترکیه در نظم جهانی چندقطبی در حال تحول، این کشور چگونه باید اتحادهای خود با اتحادیه اروپا و ناتو را به تعادل برساند و در عین حال پتانسیل عضویت در بریکس را نیز داشته باشد؟

در حالی که موضوع تلاش‌های ترکیه برای پیوستن به ساختار بریکس در دستور کار برنامه های بین‌المللی این کشور قرار دارد، مهم است که درک کنیم این یک روند مستمر و زمان بر خواهد بود.

با این حال، اگر ترکیه چنین گامی را بردارد، این نه تنها حرکتی است که نظم جهانی به رهبری ایالات متحده و متحدان آن را به چالش می کشد، بلکه فرصتی برای ترکیه در راستای تنوع بخشیدن و گسترش رویکرد خود به نوعی سیاست خارجی است که جایگزین های جدیدی را برای خود فراهم می آورد.

پیامدهای بالقوه پیوستن ترکیه به بریکس قابل توجه و پربار است، زیرا به طور بالقوه می تواند توازن قدرت را در سیستم جهانی تغییر دهد و بر اتحادها و ساختارهای اقتصادی موجود تأثیر بگذارد.

اگر چه بریکس در زمانی که تأسیس شد پیامدهای فوری برای نظام بین‌الملل به همراه نداشت، اما با گذشت زمان ثابت کرد که از نظر پتانسیل قدرت در آینده، بسیار حیاتی است.

در سال 2006، BRIC توسط برزیل، روسیه، هند و چین تأسیس شد و بعداً در سال 2010 نیز آفریقای جنوبی به این ساختار اضافه شد و چیزی را که اکنون به نام BRICS شناخته می شود را ایجاد کرد.

این اتحاد با هدف محافظت از منافع مشترک و تقویت همکاری اقتصادی و سیاسی بین اعضای خود شکل گرفت. بریکس با داشتن 41.3 درصد از جمعیت جهان و 37.3 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان، بستری را برای کشورهای محروم از نظر اقتصادی و سیاسی فراهم می کند تا بتوانند مسیر توسعه را پیدا کنند.

این ساختار می تواند امید به یک سیستم جهانی متعادل تر و عادلانه تر را فراهم کند و تأسیس بانک توسعه جدید (NDB) در سال 2014 را می توان در راستای کمک به اهداف توسعه ای ارزیابی کرد که هدف آن کمک به تأمین مالی زیرساخت های بریکس و پروژه های توسعه پایدار برای جنوب جهانی است. این ابتکار راهبردی بر تعهد این کشورها به تقویت رشد اقتصادی پایدار در مقیاس جهانی تأکید دارد.

بریکس زمینه ای را برای کشورهای غیر غربی با هدف ارتقاء احترام متقابل برای منافع مشترک و حاکمیت فردی کشورهای عضو خود فراهم می آورد. برای این منظور، موضوعات مطروحه در اجلاس 2023 بریکس، برای مسیر توسعه ای سازمان، حیاتی بود زیرا در این نشست بر دو مقوله در برنامه های بریکس تاکید شد که مورد اول آن، پذیرش اعضای جدید شامل ایران، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، مصر، آرژانتین و اتیوپی بود که این امر منجر به گسترش فهرست اعضای بریکس بعد از سال 2010 شد.

دومین مورد که در دستور کار بریکس 2023 قرار گرفت و بر آن تاکید شد، تمرکز بر همکاری های اقتصادی از طریق استفاده از پتانسیل BRICS برای به چالش کشیدن ساختار قدرت اقتصادی فعلی جهانی با استفاده از ارز جایگزین دلار آمریکا بود.

این راهبرد و اقدام، نشان دهنده اهتمام رو به رشد جامعه بین المللی برای ایجاد یک بلوک اقتصادی جدید با هدف رقابت با غرب یا ایجاد تعادل با این بخش از جامعه بین المللی می باشد.

در سال 2023 و پس از پذیرش اعضای جدید، قدرت اقتصادی بریکس به کشورهایی با منابع انرژی بزرگ این امکان را داد تا در یک پلتفرم متحد گرد هم آیند و پتانسیل بریکس را برای ایفای نقش تعیین کننده تری در اقتصاد جهانی گسترش دهند.

با عضویت کشورهای جدید به این ساختار، اعضای بریکس تقریباً 44 درصد نفت خام جهان را تولید می کنند که این امکان را فراهم می آورد که حوزه های نفوذ خود را در بخش انرژی گسترش دهند.

عواملی وجود دارند که باعث تقویت نفوذ بریکس می شوند، که توانایی این سازمان برای قرار گرفتن خود در برابر G7 و ایالات متحده و تقویت جامعه بین المللی در برابر ساختار قدرت جهانی تک قطبی از آن جمله است.

به عنوان شاهد این مدعا می توان گفت که بریکس در شاخص "برابری قدرت خرید" از G7 پیشی گرفته و 35.6 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده است و این در حالی است که سهمG7 در این شاخص بالغ بر 30.3 درصد است.

ترکیه و نظم جهانی چندقطبی

ترکیه از زمان پایان جنگ سرد، در حمایت از سازمان‌های نظامی و سیاسی ـ اقتصادی بین‌المللی با محوریت غرب، که معروف‌ترین آنها ناتو می باشد، فعال بوده است. تلاش طولانی مدت ترکیه برای پذیرش در اتحادیه اروپا نشان دهنده یک مسیر سیاسی و اقتصادی بسیار مهم این کشور است که بیانگر این واقعیت است که روح نظم جهانی پس از جنگ سرد را پذیرفته است. با این حال، این رویکرد اکنون به طور فزاینده‌ای در چارچوب نظم جهانی در حال تحول، مورد بررسی قرار گرفته است.

با توجه به مواضع متضاد ژئوپلیتیک ترکیه و جمعیت مسلمانان ساکن، این کشور از رویکردی بین‌المللی مبتنی بر عمل‌گرایی شبیه دیگر قدرت‌های بزرگ مانند روسیه و چین پیروی می‌کند و در این مورد کمتر شبیه اتحادیه اروپا است.

در این زمینه، استراتژی‌های بین‌المللی ترکیه حتی در مواجهه با اهداف بلندمدت آن مانند عضویت در اتحادیه اروپا، بر اساس انعطاف‌پذیری و قابلیت اجرا بودن آن شکل می‌گیرد. به همین دلیل، جهت گیری سیاست خارجی در حال تحول و در عین حال متوازن ترکیه در سال های اخیر اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

با این حال، نقش ترکیه در ایجاد تعادل در سیستم جهانی به دور از یک پدیده جدید است. این تغییر که با تلاش ترکیه برای فرصت‌های اقتصادی جایگزین، انجام می‌شود، پیامدهای مهمی برای نظم جهانی تحت سلطه غرب و نقش ترکیه در آن به همراه خواهد داشت.

پس از فوریه 2022، ترکیه برخلاف همکاران غربی خود روابط اقتصادی و سیاسی با روسیه را حفظ کرد. به نوبه خود، این امر به برخی از نظرات متضاد در داخل ناتو منجر شد که در نهایت به تلاش‌های سریع ترکیه برای تنوع بخشیدن به سیاست خارجی خود منجر شد.

از این نظر، پیوستن به BRICS یک گزینه عالی برای انجام این کار است. اگرچه علاقه ترکیه به بریکس جدید نیست، اما رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در دهمین اجلاس سران بریکس در سال 2018 ابراز علاقه کرد که به عضویت آن درآید.

ترکیه به عنوان یک کشور عضو بریکس، قصد دارد همکاری اقتصادی خود را با سایر کشورها، به ویژه با روسیه و چین افزایش دهد و به دنبال تبدیل شدن به پلی بین بازارهای اتحادیه اروپا و آسیا است. با این حال، با توجه به تنش های تاریخی ترکیه و همسویی قوی اتحادیه اروپا با ناتو، این اقدام به طور بالقوه می تواند روابط ترکیه با اتحادیه اروپا را تحت تاثیر قرار دهد. لذا عواقب اتخاذ رویکرد چند محوری ترکیه باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد.

در چارچوب بریکس، رویکرد عملگرایانه ترکیه برای تقویت همکاری با سهامداران بین المللی در هر دو حوزه غربی و اوراسیا، آن را به عنوان یک بازیگر بین المللی ارزشمند معرفی می کند. به ویژه، در بحبوحه صعود اخیر اوراسیا، نقش ترکیه به عنوان یک بازیگر منطقه ای برجسته شده است.

درک جامع از ابعاد اقتصادی و سیاسی بریکس، بر پتانسیل آن برای ایجاد فرصت های اقتصادی و سیاسی جدید اشاره و تاکید می کند.

ترکیه به عنوان یک کشور عضو بریکس می تواند فرصت های اقتصادی و سیاسی را در چارچوب سیاست خارجی چندجانبه خود ارائه دهد. با این حال، این اقدام همچنین پیامدهای سیاسی احتمالی، به ویژه در رابطه با روند پیوسته عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را به همراه خواهد داشت.

در حالی که همکاری با BRICS می‌تواند نقش ترکیه را در صحنه بین‌المللی تقویت کند، ممکن است اتحادیه اروپا را وادار کند که موضع خود در مورد این کشور را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد، که عمدتاً تحت تأثیر ملاحظات فرهنگی و مذهبی قرار گرفته و باعث روند طولانی عضویت این کشور در این اتحادیه شده است.

اگرچه شرکت اخیر ترکیه در نشست غیررسمی وزرای خارجه اتحادیه اروپا، آنهم پس از وقفه ای پنج ساله به عنوان گامی به سوی مرحله جدیدی در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا تلقی می شود، اما مهم است که بدانیم مسائل اساسی در این رابطه همچنان پابرجاست. درک این پیچیدگی ها برای پیشبرد آینده روابط ترکیه و اتحادیه اروپا کلیدی است.

امروزه، BRICS یک پلتفرم محوری برای جهت گیری آینده نظام بین المللی به ویژه در توانایی این سازمان برای عملکرد آن است که بتواند به عنوان پلتفرمی با سرمایه گذاری در جنوب جهانی و در آغوش گرفتن قدرت های بزرگ منطقه ای جدید، با هژمونی ایالات متحده و سلطه غرب مبارزه کند.

انتخاب استفاده از واحدهای پول دولتی یا ایجاد یک واحد پولی مشترک، ضربه کوبنده ای به نفوذ دلار بر سیستم مالی جهانی خواهد بود. این توسعه نه تنها ماهیت اقتصادی دارد، بلکه یک نشانه سیاسی از تکامل چندقطبی در ساختار بین المللی بشمار می رود. در این زمینه، روزی که ترکیه به عضویت بریکس درآید، روزی است که از مماشات با سلطه بین‌المللی غرب دور می‌شود و به جای آن، حضور در فرمت چندقطبی و نقش جدید خود را در نظم جهانی در حال تحول انتخاب می‌کند.