عجم اوغلو؛ سومین شهروند ترکیه موفق به دریافت جایزه نوبل

به گزارش روزپلاس، اعلام خبر اهدای جایزه نوبل اقتصادی سال 2024 میلادی، بازتاب گسترده‌ای در رسانه های ترکیه پیدا کرد. چرا که اقتصاددان مشهور اهل ترکیه یعنی پروفسور دارون عجم اوغلو استاد دانشگاه ماساچوست آمریکا، همراه با دو تن از همکارانش به نام‌های سایمون جانسون و جیمز رابینسون، موفق به کسب نوبل شدند.

پروفسور دکتر عجم اوغلو که در سال 1967 میلادی در یک خانواده ارمنی در استانبول متولد شد، در دبیرستان گالاتاسرای و سپس در دانشگاه های اقتصاد یورک لندن در انگلستان تحصیل کرد و از سال 1993 در MIT آمریکا به فعالیت علمی خود ادامه داد. اگر چه عجم اوغلو از ترکیه دور است اما همواره اطلاعات روشنی درباره دلایل بحران اقتصادی ترکیه و راهکارهای برون رفت از بحران، در اختیار رسانه‌ها می‌گذارد.

تلاش برای تببین اصلی‌ترین دلایل رسیدن به ثروت یا فقر در کشورهای مختلف، عنوان پژوهش عجم اوغلو و همکاران اوست که به باور آکادمی نوبل، تصویر روشنی درباره راهکارهای افزایش سطح رفاه شهروندان در اختیار نظام‌های حکمرانی می‌گذارد. 

در بیانیه کمیته نوبل اعلام شد که این سه اقتصاددان به دلیل «توانایی بالا در ترسیم رابطه بین نهادها و رفاه با بررسی سیستم‌های مختلف سیاسی و اقتصادی، شایسته دریافت جایزه شناخته شدند». 

وی همچنین  در ترکیه جوایزی از جمله آکادمی علوم ترکیه (TÜBA) در سال 2006 و مدال علمی Rahmi M. Koç دانشگاه کوچ را در سال 2017 دریافت کرده است.

سومین نوبل برای ترکیه

رسانه‌های ترکیه، دارون عجم اوغلو را به عنوان سومین ترکیه معرفی می‌کنند که موفق به دریافت جایزه نوبل شده است.

قبلاً در سال 2006 میلادی، اورهان پاموک رمان‌نویس مشهور ترکیه جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد و نام او به عنوان نخستین ترکی ثبت شد که این جایزه را دریافت کرده است. البته پاموک روابط خوبی با حزب عدالت و توسعه و دولت اردوغان نداشت و عبدالله گل رییس جمهور وقت ترکیه درباره موفقیت پاموک، به بیان این جمله کوتاه بسنده کرد: «فقط می‌توانیم بگوییم مبارک است».

پاموک که اغلب آثار او به فارسی نیز ترجمه شده، دو بار به تهران سفر کرده و از نویسندگانی است که آثار او به طور مداوم در ترکیه تجدید چاپ شده است.

پروفسور عزیز سنجار یکی دیگر از دانشمندان ترکیه نیز در سال 2015 میلادی، در رشته شیمی، جایزه نوبل را دریافت کرد. سنجار از خانواده‌های عرب تبار اهل ماردین ترکیه است اما پس از دریافت جایزه، با افتخار اعلام کرد که خود را یک ترک می‌داند. حالا دارون عجم اوغلوی ارمنی تبار اهل ترکیه نیز، سومین فرد ترکیه‌ای است که موفق به کسب جایزه نوبل شده است.

عجم اوغلو درباره استعمار و دموکراسی چه گفت؟
دارون عجم اوغلو که پس از اعلام جایزه از طریق تماس ویدیویی با خبرنگاران صحبت می‌کرد، درباره محتوای نظریه پژوهشی خود و همکارانش گفت: «ما در این پژوهش به بررسی موضوع تاثیر تجربه استعمار بر وضعیت اقتصادی کشورها پرداخته‌ایم و به برخی موارد تاریخی اروپایی اشاره کرده‌ایم. ما به دنبال تبیین این موضوع هستیم که استعمار و ابزارهای نظری توسعه به چه شکلی بر بازارها و نهادهای اقتصادی تاثیر گذاشته‌اند و تفاوت واکنش نهادها چه بوده است. چه اتفاقی روی داده که در یک گوشه شاهد افزایش ثروت و در جایی دیگر شاهد فقر هستیم».

عجم اوغلو در ادامه درباره ارتباط بین مفاهیم بنیادین و مهمی همچون اقتصاد، دموکراسی و توسعه می‌گوید: «ما به جای اینکه بپرسیم استعمار خوب بود یا بد، اشاره می‌کنیم که استراتژی‌های استعماری مختلف منجر به مدل‌های نهادی متفاوتی شد که در طول زمان تداوم یافتند. به طور کلی، کار ما به نفع دموکراسی است. اما لازم است این را هم بگویم که دموکراسی، دارویی برای درمان همه دردها نیست. ما به وضوح دیده‌ایم که یگانه راه رشد اقتصادی کشورها، فقط از بستر دموکراسی نگذشته و راه‌های دیگری نیز برای رشد داشته‌اند. به عنوان مثال، استفاده شتابان از منابع یک ملت برای تسریع پیشرفت اقتصاد، راهکای بوده که فارغ از میزان توسعه سیاسی و دموکراسی، آثار اقتصادی نمایانی داشته است».

مطالعات فقر، حوزه تخصصی عجم اوغلو

عجم اوغلو سال هاست که روابط قدرت، رفاه، فقر و آزادی را در دولت ها و جوامع مورد بررسی قرار داده است. کتاب‌های «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دموکراسی»، «سقوط ملت‌ها» و «راهروی باریک» نوشته عجم اوغلو همراه با رابینسون، که با او جایزه نوبل را کسب کرده، در محافل سیاسی و اقتصادی بارها مورد توجه و بحث قرار گرفته و به اغلب زبان های زنده دنیا ترجمه شده اند.

عجم اوغلو و اقتصاد ترکیه
اقتصاددان مشهور دانشگاه ماساچوست آمریکا که حالا با دریافت نوبل اقتصاد، اعتبار بیشتری کسب کرده، قبلاً بارها درباره بحران اقتصادی ترکیه صحبت و اظهار نظر کرده است.

به باور عجم اوغلو، اقتصاد ترکیه از سه مشکل بزرگ رنج می‌برد:
الف) اقتصاد ترکیه مشکلات ساختاری دارد و مداخله دولت در اقتصاد و بی‌اعتنایی به استقلال بانک مرکزی، یکی از اشکالات ساختاری جدی است.

ب) اقتصاد ترکیه دارای نرخ بهره وری پایینی است و صادرات این کشور، بیشتر متکی به نیروی کار ارزان و کسب سودهای ناچیز بوده و نتوانسته وارد رقابت‌های بین‌المللی شود.

ج) فن آوری، هنوز هم نتوانسته در اقتصاد و تولید در ترکیه، حرفی برای گفتن داشته باشد.

حال باید دید در روزهای آینده، مقامات ترکیه به چه شکلی با موفقیت و اعتبار بین‌المللی عجم اوغلو مواجه می‌شوند و آیا حاضرند توصیه‌های او را برای گذار از بحران اقتصادی به کار گیرند یا نه.