توصیه‌های عجم اوغلو برای اقتصاد ترکیه

به گزارش روزپلاس،  اعلام نام پروفسور دکتر دارون عجم اوغلو به عنوان جایزه نوبل اقتصاد در سال 2024 میلادی، در رسانه‌های ترکیه بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد.

اگرچه عجم اوغلوی ارمنی تبار، در 30 سال گذشته در آمریکا زیسته اما در هر حال رسانه‌های ترکیه، جایزه او را پس از نوبل ادبیات برای اورهان پاموک و نوبل شیمی برای عزیز سنجار، به عنوان سومین نوبل ترکیه قلمداد کردند.

بسیاری از سیاستمداران ترکیه نیز کسب نوبل اقتصاد را به عجم اوغلو تبریک گفتند.

یکی از آنان، احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده بود. داود اوغلو اعلام کرد که در دوران مسئولیت خود در پست وزارت امور خارجه، در سال 2010 میلادی، با هماهنگی عبدالله گل و اردوغان، به عجم اوغلو پیشنهاد داده که سفارت ترکیه نزد سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در پاریس را بر عهده بگیرد. اما او اعلام کرده که مشغول کار علمی و تحقیقاتی است و نمی تواند چنین مسئولیتی را بپذیرد.

طاها آک یول از تحلیلگران و روزنامه نگاران مشهور و پیشکسوت ترکیه، در مصاحبه‌ای کوتاه با دارون عجم اوغلو، جویای نظرات او درباب راهکارهای گذار از بحران اقتصادی شده و از او پرسیده است که چه نسخه‌ای برای اقتصاد ترکیه دارد.

بخش‌هایی از این مصاحبه را با هم مرور می‌کنیم:

ترکیه، نمونه‌ای کلاسیک از یک جامعه ضعیف 
عجم اوغلو درباره جامعه کشورش گفته است: «ترکیه نمونه کلاسیک کشوری است که جامعه آن، در مقایسه با قدرت دولت و نخبگان، بسیار ضعیف است. ترکیه برای رسیدن به توسعه، به نهادهای قوی‌تری نیاز دارد. این امر به ویژه برای قوه قضاییه صدق می‌کند. متاسفانه در 13 سال گذشته، با وجود تداوم رشد، میزان افزایش بهره وری، در حد صفر یا منفی بوده است. اما چرا رشد بهره وری در اقتصاد ترکیه تا این حد پایین است؟ زیرا پیشرفت فناوری کمی وجود دارد و نقطه اتکای اصلی صادرات ترکیه، روی منابع انسانی ارزان و تولید و صدور کالاهایی با کمترین میزان سود است.»

عجم اوغلو در ذکر روشن‌ترین نمونه‌های اقتصاد آسیب دیده ترکیه نیز گفته است: «بیشتر میزان سرمایه گذاری‌های ترکیه به ساخت و ساز و املاک و مستغلات اختصاص دارد. اگر این حجم عظیم از نقدینگی، به جای کار ساختمان‌سازی، سر از حوزه‌های با فناوری پیشرفته در می‌آورد، رشد بالایی را مشاهده می‌کردیم. نکته مهم دیگری که به ذهنم می‌رسد، این است که نقش نهادها و موسسات را باید جدی گرفت. چرا که نقش آفرینی موسسات بهتر و قدرتمندتر، فضای بیشتری برای توسعه ایده‌های جدید به وجود خواهد آورد».

اقتصاد ترکیه، صعودِ عالی، فرودِ سخت
دارون عجم اوغلو، بر این مساله تاکید می‌کند که بحران کنونی اقتصاد ترکیه را باید با توجه به پس زمینه تاریخی رویدادهای چند سال پیش تحلیل کرد.

او می‌گوید: «رشد اقتصاد ترکیه بین سال‌های 2001 تا 2008 میلادی سزاوار تحسین بود. چرا که رشدی مبتنی بر افزایش بهره‌وری بود. اما اتفاقات بعد از آن دوران، فعالان اقتصاد ترکیه را نگران و هراسان کرد و از آنجایی که بهره وری افزایش پیدا نکرد، افزایش مصرف و رانت، بازار را آشفته کرد. فراموش نکنیم که نخستین گام‌ها در مسیر تضعیف اقتصاد ترکیه، تحمیل فشار از سوی نهاد سیاست بر بانک مرکزی بود. دولت در انتصاب مدیران بانکی و مالی، اصل شایسته سالاری را کنار نهاد و دستگاه اداری در مسیری پیش رفت که تمام تصمیمات و اقدامات آن، به ضرر تولید و تجارت بود».

عجم اوغلو، فضای دوقطبی سیاسی ترکیه را به عنوان سمّ مهلک اقتصاد قلمداد کرده و می‌گوید: «در کشورهای قطبی شده، ریسک بزرگی به نام بی‌اعتمادی به بازار و عدم اطمینان به نهادها و برنامه‌ها وجود دارد. دیدیم که در فضای دوقطبی در ترکیه، یک گروه برای سرکوب گروهی دیگر گام برداشته و بازرگانان و سرمایه گذاران خارجی، دچار ترس و هراس شده‌اند. هیچ کدام از اینها برای توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور مفید نیست.»

عجم اوغلو، به اهمیت مشارکت مردم در تصمیمات سیاسی و حکمرانی اشاره کرده و می‌گوید: تنها راه قابل اعتماد برای افزایش مشارکت و تقویت ثبات سیاسی و اقتصادی، این است که مردم عادی در سیاست فعال باشند، اقدامات جمعی انجام دهند و رای دادن را امری مهم تلقی کنند. شاید شما فکر کنید که سندی به نام قانون اساسی تکلیف همه را روشن کرده و هر فرد و نهادی می‌تواند نقش خود را ایفا کند. اما چنین چیزی کافی نیست. مردم باید در سیاست و حکمرانی، نقش فعال داشته باشند و بر تصمیمات دولت اثر بگذارند.

باباجان درباره عجم اوغو چه گفت؟
علی باباجان که به عنوان یکی از اقتصاددانان مشهور ترکیه شناخته می‌شود، قبلاً در مقام یکی از موسسین حزب عدالت و توسعه، وزیر امور خارجه و وزیر اقتصاد، نام خود را به عنوان مغز اقتصادی حزب و دولت اردوغان ثبت کرده بود. در روزگاری که او در انگلیس و آمریکا حضور داشت، مدت‌ها با عجم اوغلو ارتباط داشته است. 

حالا سالهاست که باباجان به صف مخالفین اردوغان پیوسته و رهبری حزبی به نام جهش دموکراسی را بر عهده دارد.

او دیروز درباره اهمیت تفکرات دارون عجم اوغلو و ارتباط آن با اقتصاد ترکیه گفت: «خوشحالم که با جناب استاد عجم اوغلو، دیدگاه‌های مشترکی در مورد اقتصاد ترکیه داریم. ایشان دلیل اصلی افت اقتصادی ترکیه را ناشی از تضعیف نهادها می‌داند. این همان موضوعی است که من نیز بارها به آن اشاره کرده ام».

باباجان ضمن انتقاد از سیاست‌های اقتصادی اردوغان و ذکر آثار منفی مداخله مستقیم رییس جمهور در تصمیمات اقتصادی بدون توجه به دیدگاه کارشناسان، به موضوع بی‌اعتنایی به نهادها اشاره کرده و گفته است: «من در دوران مسئولیت خودم، بارها هشدار دادم و اعلام کردم که دخالت مستقیم در تصمیمات رییس بانک مرکزی، تبعات و پیامدهای تلخی برای اقتصاد کشور خواهد داشت. نهادهای اقتصادی کشور ما از سال 2013 میلادی رو به افول و ضعف نهادند و من مداوماً هشدار می‌دادم. همچنان که عجم اوغلو نیز اشاره کرده، ناکارآمدی سیاست اقتصادی دولت و مداخله مداوم رییس جمهور، تضعیف نهادهای قدرتمندی همچون بانک مرکزی، سازمان ملی آمار و از دست رفتن اعتبار قوه قضائیه را به دنبال آورد و اقتصاد ترکیه به شدت ضعیف شد».

تحلیلگران اقتصادی ترکیه بر این باورند که عجم اوغلو به عنوان یک اقتصاددان نهادگرا، بارها در مقالات و کتاب‌های خود، به اهمیت نقش نهادها در توسعه اقتصادی اشاره کرده و در ذکر نمونه‌های مهمی از اثرگذاری منفی تضعیف نهاد اقتصاد بر کشور، بارها به ترکیه اشاره کرده است.