بن بست در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا؛ انجمادِ ۵ ساله-بخش۱

به گزارش روزپلاس، بحران اقتصادی در ترکیه ادامه دارد و دولت به سختی توانسته نرخ دلار را در مرز 35 لیره حفظ کند. آن هم در شرایطی که کف حقوق و دستمزد میلیون‌ها تن از شهروندان ترکیه تنها 17 هزار لیره است.

اگر چه بحران اقتصادی ترکیه، دلایل ساختاری و چندگانه دارد. اما کارشناسان بر این باورند که اگر دولت اردوغان در چند سال گذشته موفق می‌شد مذاکرات برای رسیدن به سطح عضویت کامل در اتحادیه اروپا را به فرجام روشنی برساند، حالا مردم ترکیه گرفتار بحران نبودند. چرا که بیش از 85 درصد درخواست صدور ویزا برای سفر شهروندان ترکیه به اتحایده اروپا رد می‌شود و تعرفه‌های سنگین گمرکی نیز باعث شده که صادرات کالا از ترکیه به بازارهای اتحادیه اروپا، سود چندانی برای تجار ترک به همراه نیاورد.

اینجاست که تحلیلگران می‌پرسند: اصلی‌ترین موانع بر سر راه عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا کدامند و چه باید کرد که این مسیر هر چه زودتر طی شود؟

مهمت اوغوتچو از دیپلمات‌های ارشد ترکیه و از کارشناسان برجسته در حوزه انرژی و مطالعات چین و مسئول باشگاه پژوهش‌های انرژی در لندن، در یک مقاله طولانی، به بررسی مهمترین موانع پرداخته و معتقد است که انجماد فعلی در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا قابل تحمل نیست و حتی بازگشت به وضعیت پنج سال پیش، می‌تواند نوعی از موفقیت محسوب شود.

مهمترین دلایل ذکر شده برای انجماد روابط ترکیه و اتحادیه اروپا در مقاله این دیپلمات و کارشناس ترکیه‌ای را با هم مرور می‌کنیم:

روابطی که سال به سال ضعیف‌تر شد
از هر پنجره‌ای که نگاه کنید، وضعیت فعلی روابط ترکیه و اتحادیه اروپا تصویری ناامیدکننده را به نمایش می‌گذارد. نه تنها روند مذاکرات عضویت کامل ترکیه در اتحادیه اروپا به فرجام نرسیده، بلکه دیگر عرصه‌های دیپلماسی بین ترکیه و بروکسل، به بن بست رسیده است. مذاکرات ما و اتحادیه اروپا، چنان کُند شده که حرکت هدفمند و مشهودی ندارد و عملاً در نقطه‌ای هستیم که گویی مساله عضویت، منتفی یا متوقف شده است.

ما در شرایطی هستیم که روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، سال به سال ضعیف‌تر شده و حتی بازگشت به وضعیت پنج سال پیش نیز، نوعی از موفقیت محسوب می‌شود. بگذارید لیستی از موضوعاتی را برشمارم که به زعم من، مهمترین حوزه‌های عدم نتیجه‌گیری در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا است:

اول این که متأسفانه در بحث هماهنگی و مدرن‌سازی اتحادیه گمرکی، به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم و صادرات کالا از ترکیه به اتحایده اروپا، همچنان منوط به پرداخت هزینه های گمرکی گزاف است.

دوم این که در بحث تعریف رژیم آزادسازی ویزا به نتیجه نرسیده ایم و نه تنها تجار و شهروندان، بلکه محققین و دانشجویان نیز برای دریافت ویزا و سفر به اروپا، مشکلات بسیار دارند.

سومین موضوع، اهمیت توافق و هماهنگی برای باز کردن کانال‌های مالی و تعامل بانکی بین ترکیه و موسسات مالی اتحادیه اروپا است که به جایی نرسیده است.

چهارمین مساله ما این است که در همکاری‌های سیاست خارجی و امنیتی، شاهد تعاملی جدی نیستیم.

مساله پنجم بین ما و اتحادیه اروپا، ابتکارات حوزه انرژی و مدیریت تغییرات اقلیمی است.

البته اینها فقط موضوعات روتین هستند و مقامات اروپایی، در نشست‌های دیپلماتیک، غالباً از مقامات ترکیه می‌پرسند: چرا با تحریم‌های روسیه موافق نیستید و کمک می‌کنید تحریم را دور بزنند؟ چه زمانی کارنامه حقوق و آزادی‌های بشر را بهبود می‌دهید؟

کشورهای اتحادیه اروپا در مورد بازگرداندن مهاجران غیرقانونی از ترکیه به مقاصد اروپایی، سرعت عمل بالایی دارند و در پرونده قبرس نیز، منافع و خواسته‌های ترکیه، نادیده گرفته می‌شود.

پرونده ترکیه روی میز اتحادیه نیست
واضح است که برای بازگشایی روابط، هم در اتحادیه اروپا و هم در آنکارا، نیاز به یک رویکرد استراتژیک جدید است. به نظر می‌رسد مقامات ترکیه با تکرار مداوم جملاتی مانند «ما همچنان به گسترش اتحادیه اروپا و ارزش‌های آن پایبند هستیم»، به دنبال جوش زدن رابطه هستند.

اما اروپایی‌ها، این اظهارات ما را صادقانه نمی‌دانند. با این حال، سیاستمداران ترکیه طوری رفتار می‌کنند که گویی قصد دارند تمام استانداردها و معیارهای اتحادیه اروپا را بپذیرند اما طرف بروکسلی پای خود را عقب می‌کشد!

بدون شک، این رابطه و این وضعیت، نمی‌تواند اینگونه ادامه یابد. می‌دانیم که در رقص تانگو، دو شریک لازم است و چنین رقص ظریفی به تنهایی امکان‌پذیر نیست. اما ظاهراً غلبه بر این مشکلات هم با توازن پیچیده اتحادیه اروپا، هم همبستگی و مکانیسم تصمیم‌گیری یکپارچه کشورهای عضو و هم با سیاست‌ها و ذهنیت فعلی دولت ما ممکن نیست.

ممکن است بگویید در شرایط فعلی، خود اتحادیه اروپا نیز تنش‌ها و چالش‌های بزرگی دارد و بعید است بتواند در این مرحله، برای پرونده دشواری مانند ترکیه تصمیم‌گیری کند. بله. چنین است.

اتحادیه اروپا هم با مشکلات دشواری دست و پنجه نرم می‌کند. بحران انرژی پس از تهاجم روسیه به اوکراین، تورم بی‌سابقه و افزایش قیمت‌ها، اختلال در رقابت‌پذیری صنعت خودروسازی به خاطر حضور چین، هجوم پناهندگان از ترکیه و شمال آفریقا و اوکراین، انتظارات و اولویت‌های متفاوت 27 کشور عضو، افزایش نفوذ سیاسی – اجتماعی راست افراطی و بحث پیچیده رویکرد آمریکا درباره استقلال اتحادیه اروپا، همگی مسائل مهمی هستند.

در نتیجه در حال حاضر، پرونده عضویت ترکیه، در اولویت‌های سیاسی اتحادیه اروپا نیست و به وضوح می‌بینیم که انسدادهای بسیار جدی وجود دارد. به نحوی که مذاکرات ترکیه و اروپا از سال 2019 بدین سو، تقریباً هیچ پیشرفت رسمی نداشته و آینده این رابطه نامشخص است.

وضعیت قهقرایی جایگاه ترکیه در اتحادیه اروپا
باور کردنی نیست، اما پس از 60 سال تلاش، ترکیه از نظر اقتصادی و سیاسی، هنوز هم عقب مانده است و در حالی که بسیاری کشورهای کمونیستی سابق به عنوان اعضای کامل وارد اتحادیه اروپا می‌شوند، ترکیه هنوز هم به عنوان یک کشور همسایه کم اهمیت تلقی می‌شود.

در نگاه معامله گرانه اروپایی‌ها، هر گاه نیازی به ترکیه داشته باشند وارد گفتگو می‌شوند و همین که به خواسته خود برسند، سطح رابطه باز هم پایین می‌آید. این وضعیت، دقیقا یک دُور باطل به وجود آورده است. 

تا زمانی که اتحادیه اروپا ترکیه را در روابط خود مستثنی کرده و در خارج از بازی نگه دارد، آنکارا را به سمت مسکو و پکن سوق می‌رود. چرا که آنان سعی دارند ترکیه را در موازنه قدرت جدید جهانی به سمت خود بکشانند.

علاوه بر این، در بُعد داخلی نیز احساسات ضد اتحادیه اروپا در بین مردم ترکیه بیشتر می‌شود. چرا که خسته شده‌اند و در مورد عضویت در اتحادیه، نور انتهای تونل را نمی‌بینند. در نتیجه، با این روند در توازن‌های بین‌المللی پیچیده‌تر، هر دو طرف ضرر می‌کنند: خطر از دست دادن یک کشور استراتژیک مانند ترکیه، مهمترین ضرر برای اتحادیه اروپا است.

در این سو نیز، از دست دادن مزایای استراتژیکی که ترکیه می‌تواند از بلوکی مانند اتحادیه اروپا به دست آورد، خسارت بالایی است. به عبارت دیگر، اگر روابط ترکیه و اتحادیه اروپا در آینده نزدیک دچار دگرگونی «تغییر بازی» نشود، با معادله «باخت و باخت» مواجه خواهیم شد.

در بخش بعدی گزارش، به این موضوع خواهیم پرداخت که چالش‌های استراتژیک مهمی همچون اختلاف نظر بر سر آینده جزیره قبرس، چه موانعی برای روابط ترکیه و اتحادیه اروپا به وجود آورده و آنکارا برای گذار از این وضعیت نامناسب، باید چه تدابیری اتخاذ کند.