چالش‌های اهدای ریه در ایران/۴ درصد ریه‌های اهدایی قابل استفاده است

به گزارش روزپلاس، با وجود نیاز مبرم به پیوند ریه و افزایش بیماران در لیست انتظار، آمار اهدای ریه در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بسیار پایین است. دلایلی همچون عدم مراقبت کافی از اهداکنندگان مرگ مغزی و عفونت‌های بیمارستانی، تنها ۴ درصد از ریه‌های اهداکنندگان را قابل استفاده می‌کند. این در حالی است که روزانه بیش از ۱۲ بیمار نیازمند عضو جان خود را از دست می‌دهند.

اهدای ریه یکی از اقدامات حیاتی و پیشرفته در حوزه پزشکی است که می‌تواند جان بیماران مبتلا به بیماری‌های شدید ریوی را نجات دهد، این عمل معمولاً برای بیمارانی انجام می‌شود که به دلیل نارسایی شدید ریوی، قادر به ادامه زندگی نیستند و سایر درمان‌ها بی‌اثر بوده‌اند.

اهدای ریه دارای شرایطی است که فرد باید از آن برخوردار باشد. اهداکننده باید زنده یا متوفی باشد که ریه اهداکنندگانی که مرگ مغزی شده‌اند، تأیید شده است و در برخی موارد، بخش‌هایی از ریه از اهداکنندگان زنده نیز قابل استفاده است. سلامت اهداکننده مورد دیگری است که فرد اهداکننده باید از سلامت کافی برخوردار باشد و بیماری‌هایی مانند عفونت، سرطان، یا بیماری‌های ریوی نداشته باشد.

همچنین در کنار این شرایط مهم‌ترین مورد این است که ریه فرد سازگاری خود را با گیرنده نشان دهد و برای جلوگیری از پس‌زدن عضو، باید گروه خونی و سایر معیارهای بیولوژیکی بین اهداکننده و گیرنده سازگار باشد.

.

با این حال، نیاز به افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت اهدای عضو و تسهیل فرایندهای قانونی و پزشکی برای افزایش تعداد اهداکنندگان وجود دارد. اگر بخواهیم از مراحل اهدای ریه بگوییم اولین قدم تشخیص نیاز است که بیمارانی که نیاز به پیوند ریه دارند، معمولاً به دلیل بیماری‌هایی مانند فیبروز ریوی، بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)، یا فشار خون ریوی انتخاب می‌شوند؛ دومین قدم قرارگیری فرد در لیست انتظار است که گیرندگان در لیست انتظار برای پیوند قرار می‌گیرند و بر اساس شرایط پزشکی و سازگاری اولویت‌بندی می‌شوند که معمولاً زمان زیادی را می‌برد تا این اتفاق محقق شود.

قدم آخر؛ جراحی و پیوند است که پس از آماده‌سازی، عمل جراحی برای برداشت ریه از اهداکننده و پیوند به گیرنده انجام می‌شود.

چالش‌ها و خطرات پیوند ریه

چالش‌ها و خطراتی که بعد از پیوند فرد را تحت تأثیر قرار دهد که یکی از این عوامل؛ پس زدن عضو است که سیستم ایمنی ممکن است ریه پیوندی را به عنوان عامل خارجی تشخیص دهد و آن را پس بزند. برای جلوگیری از این مشکل، داروهای سرکوب‌کننده ایمنی تجویز می‌شوند.

در برخی موارد نیز عفونت‌هایی بیماران پیوند ریه را تهدید می‌کند که به دلیل مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، در معرض خطر بالای عفونت هستند، همچنین تعداد اهداکنندگان بالقوه کم است، و این موضوع باعث افزایش مدت انتظار برای بیماران می‌شود.

بیمارانی که نیاز به پیوند ریه دارند باید تحت یک ارزیابی جامع قرار بگیرند تا تعیین شود آیا کاندیدای مناسبی برای پیوند هستند یا خیر.

همچنین بیمارانی که برای پیوند تأیید می‌شوند، در لیست انتظار ثبت می‌شوند. موقعیت بیمار در این لیست بر اساس معیارهای شدت بیماری، گروه خونی، اندازه ریه و زمان انتظار تعیین می‌شود.

عمل جراحی پیوند ریه چقدر طول می‌کشد؟

عمل جراحی معمولاً چندین ساعت طول می‌کشد و شامل برداشتن ریه بیمار و جایگزینی آن با ریه اهداکننده است. بسته به وضعیت بیمار، ممکن است یکی یا هر دو ریه پیوند شوند.

همچنین فرد گیرنده پس از جراحی، بیمار نیاز به مراقبت‌های از جمله مصرف داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، مراجعات منظم پزشکی و مدیریت عوارض جانبی ویژه را دارد.

با کتایون نجفی زاده، فوق‌تخصص بیماری‌های ریوی و مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان به گفت و گو پرداختیم.

این متخصص ریه در گفت‌وگویی به بررسی مسائل مرتبط با اهدای ریه و چالش‌های موجود در این حوزه پرداخت. وی با اشاره به اهمیت اهدای عضو از افراد مرگ مغزی تأکید کرد که وضعیت اهدای ریه در ایران نسبت به استانداردهای جهانی بسیار پایین‌تر است.

مکانیسم مرگ مغزی و اهمیت اهدای عضو

نجفی‌زاده توضیح داد که قلب انسان به وسیله گره پیشاهنگ، که یک ساختار کوچک در بالای قلب است، امواج الکتریکی تولید می‌کند و ضربان قلب را برقرار می‌سازد. این گره برای عملکرد خود به اکسیژن وابسته است که از ریه‌ها تأمین می‌شود.

وی افزود: اما فرمان تنفس از مغز صادر می‌شود و زمانی که به دلیل عواملی مانند ضربه مغزی، تومور یا خونریزی مغزی، مغز دچار ورم شود، فشار داخل جمجمه افزایش یافته و خون‌رسانی به مغز و ساقه مغز قطع می‌شود. این اتفاق منجر به مرگ سلول‌های مغزی و به دنبال آن مرگ مغزی می‌شود.

نجفی زاده ادامه داد: در گذشته که دستگاه‌های تنفس مصنوعی وجود نداشت، پس از مرگ مغزی، ضربان قلب نیز به‌سرعت متوقف می‌شد. اما امروزه با استفاده از این دستگاه‌ها، اکسیژن مصنوعی به قلب می‌رسد و ضربان قلب برای مدتی ادامه می‌یابد، اگرچه مغز کاملاً از کار افتاده است.

مشکلات اهدای ریه در ایران

نجفی‌زاده در ادامه به چالش‌های اهدای ریه اشاره کرد و گفت: ریه‌ها به دلیل ساختار حساس و سطح وسیع خود، بیشتر از سایر اعضا در معرض آسیب و عفونت هستند. عواملی مانند کوفتگی ریه در تصادفات، ورود مواد غذایی به ریه هنگام حادثه، و عفونت‌های شایع در آی‌سی‌یوها باعث می‌شوند تنها درصد کمی از ریه‌ها قابل اهدا باشند.

وی افزود: در دنیا به طور میانگین ۱۰ تا ۲۰ درصد ریه‌های اهداکنندگان مرگ مغزی قابل استفاده هستند، اما در ایران این میزان تنها ۴ درصد است. علت اصلی این مشکل، عدم مراقبت کافی از اهداکنندگان مرگ مغزی در بخش‌های آی‌سی‌یو و ساکشن نکردن به موقع ترشحات ریه است.

آمار نگران‌کننده بیماران در لیست انتظار

به گفته نجفی‌زاده، بالاترین آمار سالانه پیوند ریه در ایران ۱۶ مورد بوده است، در حالی که حداقل ۸۰ تا ۹۰ بیمار در سال نیاز مبرم به پیوند ریه دارند. او تأکید کرد: تعداد زیادی از بیماران به دلیل نبود ریه مناسب در لیست انتظار فوت می‌کنند. پیش از شیوع کرونا، روزانه ۷ تا ۱۰ نفر به دلیل نرسیدن عضو پیوندی جان خود را از دست می‌دادند و اکنون این آمار به بیش از ۱۲ نفر در روز افزایش یافته است.

ضرورت اقدامات فوری

مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی و مدیریت بهتر فرآیند اهدای عضو گفت: در کشوری با فرهنگ ایثار، منطقی نیست که از یک سو اعضای ارزشمند افراد مرگ مغزی به خاک سپرده شوند و از سوی دیگر بیماران نیازمند به دلیل نرسیدن عضو جان خود را از دست بدهند. باید تلاش‌های بیشتری برای افزایش آگاهی عمومی و بهبود مراقبت از اهداکنندگان مرگ مغزی انجام شود.

توصیه به بیماران پیوندی

نجفی‌زاده در پایان به حساسیت نگهداری بیماران پس از پیوند ریه اشاره کرد و گفت: بیماران باید داروهای سرکوب‌کننده ایمنی خود را به‌طور مرتب مصرف کنند تا بدن عضو جدید را پس نزند. همچنین مراقبت دقیق برای پیشگیری از عفونت ضروری است، زیرا ریه به دلیل تماس مستقیم با هوا، نسبت به عفونت حساس‌تر است.

اهدای عضو؛ چالشی بزرگ در کشور ایران

وضعیت اهدای ریه در ایران نشان‌دهنده چالشی عمیق در مدیریت نظام بهداشت و درمان است که ابعاد آن از مسائل پزشکی تا فرهنگی گسترده است. مراقبت ناکافی از اهداکنندگان مرگ مغزی، به‌ویژه در آی‌سی‌یو ها، و عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود از مهم‌ترین مشکلات در این حوزه است. نبود تجهیزات پیشرفته یا دانش کافی برای حفظ سلامت اعضای اهداکنندگان یکی از دلایل کاهش نرخ استفاده از ریه‌های قابل پیوند است. بهبود این شرایط نیازمند آموزش تخصصی پرسنل، استانداردسازی پروتکل‌های مراقبتی و سرمایه‌گذاری در تجهیزات پزشکی است