اروپاگرایی ارمنستان و عواقب سنگین اقتصادی و امنیتی برای آن

به گزارش روزپلاس، در حالی که اروپاگرایی در اوکراین منجر به بحران و سپس آغاز جنگ در دونباس شد، دولت ارمنستان نیز بدون در نظر گرفتن منافع روسیه، در مسیر یکپارچگی کامل با اتحادیه اروپا گام برمی‌دارد.

اگرچه ارمنستان در مقایسه با گرجستان در روند اروپاگرایی چند قدم عقب‌تر است (گرجستان دارای وضعیت نامزدی عضویت در اتحادیه اروپا است)، اما هماهنگی سیاسی دولت ارمنستان با انتظارات بروکسل به این کشور اجازه می‌دهد که با اعتمادبه‌نفس بیشتری در این مسیر گام بردارد.

سال گذشته، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، اعلام کرد که ارمنستان آماده است تا جایی که اتحادیه اروپا ممکن بداند، با این اتحادیه ادغام شود. ارمنستان و اتحادیه اروپا مذاکرات برای لغو روادید را آغاز کرده‌اند و قرار است در ایروان همه‌پرسی در مورد اروپاگرایی برگزار شود. همه این روندها با افزایش تماس‌ها بین مقامات اتحادیه اروپا و اعضای دولت ارمنستان، از جمله پاشینیان و آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه، همراه بوده است.

اخیراً دولت ارمنستان تصمیم مهم دیگری نیز گرفته است. این دولت از طرح قانونی برای آغاز روند الحاق ارمنستان به اتحادیه اروپا حمایت کرده است. این سند اکنون به پارلمان ارمنستان ارسال شده است.

میرزویان در معرفی این طرح گفت که «در سال‌های اخیر، روابط بسیار نزدیک و پویایی بین ارمنستان و اتحادیه اروپا شکل گرفته است».

وی به عنوان نمونه‌ای از این روابط نزدیک، به «حمایت سیاسی از ارمنستان» توسط بروکسل اشاره کرد. میرزویان یادآوری کرد که اتحادیه اروپا هیئتی از ناظران غیرنظامی را در مرزهای شرقی ارمنستان مستقر کرده و بروکسل از تقویت اقتصاد ارمنستان حمایت می‌کند.

وزیر امور خارجه ارمنستان گفت: «ارمنستان آماده است تا جایی که اتحادیه اروپا ممکن بداند، به این اتحادیه نزدیک شود. منظور من آغاز لغو روادید و برخی ابزارهای دیگر است که با اتحادیه اروپا استفاده یا در حال بررسی هستند.»

به گفته وزیر امور خارجه ارمنستان، این کشور پس از چالش‌های چهار سال اخیر، به فکر الحاق به اتحادیه اروپا افتاده است. احتمالاً منظور وی جنگ با جمهوری آذربایجان و خودداری روسیه از حمایت از ارمنستان است.

دولت پاشینیان امیدوار است که اتحادیه اروپا و کشورهای ناتو بتوانند به جای روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی، ضامن امنیت ارمنستان باشند.

میرزویان گفت: «مردم ارمنستان تمایلات اروپایی دارند و همان‌طور که گفتم، ما در حال طی کردن این روند هستیم و خواهیم دید که نتیجه آن چه خواهد بود.»

وی افزود که برای ایروان بسیار مهم است که روابط خارجی خود را متنوع و دایره شرکا و متحدان خود را گسترش دهد.

اما اینکه آیا ارمنستان واقعاً می‌تواند دایره متحدان و شرکای خود را گسترش دهد، جای سؤال دارد؛ زیرا نزدیکی به اتحادیه اروپا به طور خودکار به معنای دوری گرفتن از روسیه، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی است.

ارمنستان در حال حاضر به طور دفاکتو در سازمان پیمان امنیت جمعی مشارکت نمی‌کند. روسیه برای مدت طولانی سعی کرده که در برابر ابراز علاقه ارمنستان به اتحادیه اروپا واکنش محتاطانه‌ای داشته باشد و ابراز امیدواری کرده بود که روابط دوستانه با ارمنستان حفظ شود؛ اما اقدامات اخیر دولت ارمنستان، مقامات روسیه را وادار کرده که موضع خود را به طور مشخص اعلام کنند.

الکسی اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه، اعلام کرد که آغاز روند اروپاگرایی ارمنستان به معنای خروج این کشور از اتحادیه اقتصادی اوراسیا است.

وی گفت: «ما آغاز بررسی طرح قانونی آغاز روند الحاق به اتحادیه اروپا در ارمنستان را به عنوان آغاز خروج ارمنستان از اتحادیه اقتصادی اوراسیا تلقی می‌کنیم. فدراسیون روسیه سیاست اقتصادی خود در قبال ارمنستان را با توجه به این شرایط تنظیم خواهد کرد. در عین حال، این یک انتخاب مستقل جمهوری ارمنستان است که بدون شک حق آن را دارد.»

معاون نخست‌وزیر روسیه توضیح داد که دو مدل یکپارچگی اقتصادی با یکدیگر سازگار نیستند.

اورچوک گفت: «هر دو اتحادیه (اتحادیه اروپا و اتحادیه اقتصادی اوراسیا) به معنای عدم وجود مرزهای گمرکی و آزادی جابجایی کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار هستند. تصور اینکه این دو اتحادیه در نقطه‌ای به یکدیگر بپیوندند، غیرممکن است؛ بنابراین، طرح قانونی آغاز روند الحاق به اتحادیه اروپا که در ارمنستان در حال بررسی است، این کشور را وادار به انتخاب می‌کند. در صورت قطع روابط با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، از یک سو قیمت انرژی و مواد غذایی در ارمنستان افزایش خواهد یافت و از سوی دیگر، صادرات کالاهای ارمنی 70 تا 80 درصد کاهش خواهد یافت؛ بنابراین، مردم عادی درآمد و شغل خود را از دست خواهند داد و باید برای مایحتاج ضروری خود پول بیشتری بپردازند. در عوض، آن‌ها احتمالاً لغو روادید را به دست خواهند آورد و ارمنستان نیز با کاهش جمعیت مواجه خواهد شد.»

در حال حاضر، قیمت گاز روسیه برای مصرف‌کنندگان ارمنی 165 دلار برای هر هزار مترمکعب است، در حالی که قیمت همین مقدار گاز در بورس اروپا 470 دلار است؛ یعنی روسیه گاز را با قیمت یارانه‌ای و سه برابر ارزان‌تر به شریک خود در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌فروشد.

پس از خروج از اتحادیه اقتصادی اوراسیا و الحاق به اتحادیه اروپا، ارمنی‌ها از این شرایط ویژه محروم خواهند شد. اینکه آیا اقتصاد ارمنستان می‌تواند چنین شوکی را تحمل کند، با توجه به مشکلات بزرگی که اروپا در زمینه گاز دارد، نیز جای سؤال دارد.

اورچوک سعی دارد این موضوع را به همکاران ارمنی خود بفهماند. اقشار فقیر جامعه که به دلیل قطع روابط اقتصادی با روسیه درآمد خود را از دست می‌دهند، به کجا خواهند رفت؟ احتمالاً نه به اتحادیه اروپا که با مشکلات زیادی در زمینه بیکاری مواجه است و به زبان نیاز دارد، بلکه به مناطق روسیه مانند استان روستوف، سرزمین کراسنودار و سرزمین استاوروپل.

با توجه به مشکلات اقتصادی و اجتماعی فعلی در اتحادیه اروپا، معاون نخست‌وزیر روسیه الحاق ارمنستان به اتحادیه اروپا را به خرید بلیط «تایتانیک» تشبیه می‌کند.

اورچوک به صداقت دولت پاشینیان در قبال شهروندان و کشورهای شریک در اتحادیه اقتصادی اوراسیا مشکوک است، زیرا در این طرح قانونی هیچ اشاره‌ای به پایان عضویت ارمنستان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشده است.

اتحادیه اروپا چندان نگران رفاه ارمنستان نیست. بروکسل به گسترش روابط با ارمنستان علاقه‌مند است، حتی اگر هنوز هیچ‌گونه قطعیتی در مورد موفقیت اروپاگرایی وجود نداشته باشد. اتحادیه اروپا قبلاً تصمیم به گسترش همکاری دوجانبه با ارمنستان گرفته که در سال 2024 توسط جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام شد.

وی گفته بود: «در این زمینه، ما امروز تصمیم گرفتیم که کار بر روی یک برنامه بلندپروازانه برای مشارکت جدید را آغاز کنیم.»

بروکسل تجربه یکپارچگی اروپایی اوکراین را به خوبی به یاد دارد و در شرایط درگیری فعلی، گسترش به فضای پس از شوروی را به عنوان بخشی از سیاست ضد روسی خود می‌بیند.

اتحادیه اروپا در ارمنستان، گرجستان و آذربایجان به دنبال تضعیف نفوذ روسیه است؛ اما تاکنون موفقیت اتحادیه اروپا بسیار محدود بوده است. در گرجستان، حزب «رویای گرجستان» که اروپاگرایی را تا سال 2028 متوقف کرده است، به پیروزی رسید و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، نیز اعلام کرد که بروکسل جایگاه خود را به عنوان میانجی در مناقشه ارمنستان و آذربایجان از دست داده است.

نزدیکی ارمنستان به اتحادیه اروپا باعث ایجاد دو درگیری برای این کشور می‌شود. اولین درگیری با روسیه است. مسکو اقتصاد ارمنستان را در شرایطی که ایروان با نادیده گرفتن منافع سیاسی، انرژی و اقتصادی روسیه، به سمت دشمنان استراتژیک آن می‌رود، حمایت نخواهد کرد.

دومین درگیری نیز با جمهوری آذربایجان وجود دارد و افزایش حمایت اتحادیه اروپا از ارتش ارمنستان در باکو به عنوان تهدید جدید برای امنیت ملی تلقی می‌شود؛ مانند روسیه، آذربایجان نیز نمی‌خواهد در مرزهای خود شاهد پایگاه‌های خارج از منطقه، اروپایی و ناتو باشد.