به گزارش روزپلاس، در تاریخ 31 اوت تا 1 سپتامبر 2025، شهر تیانجین چین میزبان اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای خواهد بود. ارمنستان و آذربایجان از سال 2015 به عنوان شرکای گفتگوی این سازمان شناخته می‌شوند. اما چشم‌انداز ادغام کشورهای قفقاز جنوبی در این ساختار بین‌المللی چیست؟
گرجستان؛ اولویت‌های متفاوت و مسیری به سمت غرب
از میان سه جمهوری قفقاز جنوبی، پاسخ به این سوال در مورد گرجستان از همه آسان‌تر است. تفلیس هنوز رسماً روابط دیپلماتیک با مسکو ندارد و از مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو دست نکشیده است. بنابراین، حتی با وجود سطح فعلی عادی‌سازی روابط با روسیه و تعمیق روابط با چین، نمی‌توان از نزدیکی گرجستان به سازمان شانگهای صحبت کرد. این جمهوری به سادگی اولویت‌های متفاوتی دارد.
چرخش به غرب و کاهش علاقه ارمنستان به شانگهای
علاقه اولیه ارمنستان به سازمان همکاری شانگهای را می‌توان در منطق اتحادش با روسیه، پیش از تغییر قدرت در سال 2018، توضیح داد. در آن زمان، این راهی برای ایجاد یک گره دیگر همکاری با مسکو و امیدی برای تقویت مواضع از طریق کشورهایی مانند چین و هند بود.
تغییر قدرت در ایروان در سال 2018، اولویت‌های سیاست خارجی این جمهوری را دگرگون کرد. اتحاد با روسیه شروع به تضعیف کرد و نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر جدید، مسیر ادغام با آمریکا و اتحادیه اروپا را در پیش گرفت.
پس از شکست در جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020، فروپاشی روابط روسیه و ارمنستان سرعت گرفت. پاشینیان چندین سال است که اجلاس‌های سازمان پیمان امنیت جمعی را نادیده می‌گیرد و آشکارا از قصد خود برای پیوستن به اتحادیه اروپا سخن می‌گوید.
در شرایطی که روسیه نه به عنوان یک متحد یا حتی شریک، بلکه تقریباً به عنوان یک دشمن برای ارمنستان تلقی می‌شود، مشارکت در ساختارهایی که روسیه به دنبال رهبری آن است، برای پاشینیان غیرمنطقی به نظر می‌رسد. به همین دلیل، سازمان شانگهای اولویت خود را برای ارمنستان از دست داده است.
تصادفی نیست که پاشینیان در سال 2022 از شرکت در اجلاس این سازمان در سمرقند خودداری کرد.
نکته قابل توجه این است که پاشینیان همچنان به اجلاس‌های بریکس سفر می‌کند، جایی که به نظر می‌رسد همان روسیه و چین رهبران آن هستند.
دلیل این امر آن است که سازمان شانگهای یک سازمان امنیت‌محور است و پاشینیان در این حوزه نمی‌خواهد خود را به مشارکت با کشورهای غیرغربی متعهد کند، در حالی که بریکس عمدتاً بر همکاری‌های اقتصادی متمرکز است که همچنان برای ایروان جذابیت دارد.
به همین دلایل، اظهارات اخیر وزارت خارجه ارمنستان در اوایل ژوئیه مبنی بر تمایل این جمهوری برای پیوستن به شانگهای، بیشتر تلاشی برای کاهش تنش‌ها با روسیه است و با توجه به ادامه روند فروپاشی روابط، نمی‌توان آن را جدی گرفت.
آذربایجان و شانگهای؛ استفاده از یک سکوی بین‌المللی بدون عضویت کامل
برخلاف ارمنستان، آذربایجان ادعای تبدیل شدن به عضو کامل سازمان شانگهای را ندارد، زیرا باکو با دنبال کردن یک سیاست خارجی چندوجهی، ترجیح می‌دهد وضعیت بی‌طرف و خارج از بلوک خود را حفظ کند.
در سال 2015، آذربایجان وضعیت شریک گفتگو را به دست آورد که این امر برای باکو نه به عنوان گامی برای عضویت کامل (که با اولویت بی‌طرفی در تضاد است)، بلکه به عنوان دسترسی به یک پلتفرم معتبر دیگر، مانند سازمان ملل، بریکس و سازمان امنیت و همکاری اروپا، برای توسعه تماس‌ها با بازیگران برجسته جهانی و رساندن مواضع خود به جامعه بین‌المللی اهمیت داشت.
پس از پایان جنگ دوم قره‌باغ، اهمیت سازمان شانگهای برای باکو با توجه به تقویت روابط با روسیه پس از امضای اعلامیه تعامل متحدانه در سال 2022، افزایش یافت. کمی بعد، ترکیه، یکی دیگر از متحدان آذربایجان، نیز به این سازمان علاقه‌مند شد.
علاوه بر این، روابط مشارکتی آذربایجان با چین در تمام این مدت در حال توسعه و افزایش بوده است. در سال 2019، راه‌آهن باکو-تفلیس-قارص به «راه ابریشم جدید» پیوست و در سال 2025، در جریان سفر الهام علی‌اف به پکن، اعلامیه مشارکت راهبردی جامع امضا شد.
باکو قطعاً روابط خود با سازمان شانگهای را حفظ خواهد کرد و همچنان این سازمان را نه به عنوان هدف نهایی، بلکه به عنوان بستری برای تقویت سیاست چندوجهی و رساندن مواضع خود به جامعه بین‌المللی در نظر خواهد گرفت. رئیس‌جمهور آذربایجان قصد خود را برای شرکت در اجلاس آتی این سازمان در تیانجین اعلام کرده است.
دورنمای آینده؛ مسیرهای متفاوت باکو و ایروان در قبال شانگهای
در مجموع، بعید است که آذربایجان و ارمنستان در آینده قابل پیش‌بینی به اعضای کامل سازمان همکاری شانگهای تبدیل شوند. ارمنستان به دلیل غرب‌گرایی و آذربایجان به دلیل حفظ وضعیت خارج از بلوک خود. با این حال، در مورد ارمنستان، در آینده می‌توان انتظار کاهش هرگونه همکاری با شانگهای را داشت، در حالی که آذربایجان، برخلاف آن، تعامل خود را با این سازمان کاهش نخواهد داد.