به گزارش روزپلاس، در چند سال اخیر در سطح جهان، تلاش برای تسلط بر «عناصر کمیاب خاکی»، به یک رقابت مهم تبدیل شده است. این موضوع در شرایطی اهمیت حیاتی یافته که بخش اعظم عناصر کمیاب در خاک چین است و این همان موضوعی است که آمریکا و اروپا را به شدت نگران کرده است.
در نتیجه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، پس از عناصر کمیاب اوکراین، حالا چشم طمع به ترکیه دوخته است. منتقدین اردوغان می‌گویند: او با دونالد ترامپ توافق کرده تا بخش وسیعی از عناصر خاکی کمیاب ترکیه در اختیار آمریکا گذاشته شود و چنین اقدامی، به معنای لطمه زدن به منابع کشور است.
اما عناصر کمیاب خاکی کدامند و چرا تا این اندازه برای رهبران جهان، اهمیت پیدا کرده اند؟ پاسخ از این قرار است: نباید فقط طلا و انواع فلزات گرانقیمت و سنگ‌های قیمتی و جواهر را ارزشمند تلقی کنیم. عناصری در زمین وجود دارند که اهمیت و ارزش آنها، از طلا و جواهرات و سنگ‌های قدیمی هم بالاتر است.
«عناصر کمیاب خاکی» (Rare Earth Elements) با حروف اختصاری (REEs)، شامل 17 عنصر شیمیایی در جدول تناوبی هستند که در فناوری‌های پیشرفته نقش حیاتی دارند. این عناصر شامل لانتانیدها، اسکاندیم و ایتریوم هستند و به دلیل خواص منحصر به فردشان در صنایع مختلف از جمله الکترونیک، انرژی‌های تجدیدپذیر و نظامی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این عناصر گرانقیمت به دلیل پراکندگی کم در پوسته زمین، اهمیت بالایی دارند و از صنایع هوافضا، توربین‌های بادی، تسلیحات فوق مدرن و ماهواره گرفته تا تلفن همراه و ابزار آلات پیشرفته در رایانه و هوش مصنوعی و همچنین باطری‌های خودروهای برقی، نقش حیاتی دارند. اما استخراج این عناصر، بسیار دشوار است و نیاز به تجهیزات پیشرفته و گرانقیمت و دانش بالا دارد.
چین، هندوستان، استرالیا و تا حدودی آمریکا، صاحب عناصر کمیاب قابل توجهی هستند و حالا ترکیه نیز به عنوان یکی از 10 کشور مهم جهان در این حوزه، می‌خواهد از منابع خود، به عنوان کارت و ابزار استراتژیک بهره بگیرد. عناصر مزبور، ویژگی‌هایی همچون مغناطیسی بودن، رسانایی و هدایت الکتریکی بالا و مقاومت در برابر حرارت دارند و برای اغلب صنایع پیشرفته، مصالح ایده آل و مهمی هستند.
ترکیه با 694 میلیون تُن ذخیره، از ثروتمندترین کشورهای جهان در حوزه عناصر خاکی کمیاب در جهان است. ترکیه این ذخایر را یک منبع استراتژیک می‌داند و هنوز صادرات گسترده آن را آغاز نکرده است.
به همین دلیل، آمریکا به دنبال جایگزین‌هایی برای کاهش وابستگی خود به چین است. ترکیه می‌تواند در این زمینه شریک بالقوه‌ای باشد. عناصر خاکی کمیاب در مجموع از 17 عنصر تشکیل شده‌اند و بر اساس اطلاعات وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه، اغلب موارد مزبور در این کشور یافت می‌شوند که برخی از آنها عبارتند از:
لانتانیم (La) مورد استفاده در کاتالیزورها
سریم (Ce) مورد استفاده در بخش خودرو
پرازئودیمیوم (Pr) برای تولید آهنربای دائمی
نئودیمیوم (Nd) مورد استفاده موتورهای الکتریکی خودرو
ساماریوم (Sm) مورد استفاده آهنرباهای دمای بالا
تربیم (Tb) برای تولید توربین‌های بادی
گادولینیوم (Gd) برای سیستم‌های تصویربرداری پزشکی و لیزر
ایتریم (Y) مورد استفاده ابررساناها
منتقدین چه می‌گویند؟
تنها چند ساعت پس از دیدار اخیر اردوغان با دونالد ترامپ در کاخ سفید، برخی از تحلیلگران ترکیه اعلام کردند که یک توافق محرمانه بین این دو رئیس جمهور امضا شده که به آمریکا امکان می‌دهد بخشی از عناصر کمیاب ترکیه را استخراج کند.
اَمره کُنگار تحلیلگر پیشکسوت روزنامه جمهوریت چاپ آنکارا درباره این موضوع نوشت: «به نظر می‌رسد امپریالیسم نه تنها تسلط بر ساختار سیاسی کشور ما، بلکه تمام منابع زیرزمینی و به ویژه عناصر کمیاب ترکیه را هدف قرار داده است. اردوغان نمی‌تواند عناصر کمیاب کشور را به خاطر آینده سیاسی خودش بفروشد».
اوزگور اوزل رهبر حزب جمهوری خلق و مهمترین چهره سیاسی مخالف اردوغان درباره این موضوع گفته است: «ما در لیست 10 کشور برتر جهان از حیث داشتن عناصر خاکی کمیاب هستیم. این یک موهبت مهم برای ماست. اما دقت کنید، نیمی از کل عناصر کمیاب خاکی جهان در کشور چین است. ولی دولت چین، ذخایر خودش را هدر نمی‌دهد، بلکه سعی می‌کند ذخایر جهان را مصرف کند و عناصر خود را برای آینده نگه دارد. این قضیه آنقدر مهم است که حتی ترامپ در میدان جنگ روسیه و اوکراین به زلنسکی گفت: من شما را نجات می‌دهم، اما شما باید عناصر کمیاب کشورتان را به من بدهید. پس بدانید و آگاه باشید که همه محاسبات سیاسی جهان، حول محور این عناصر گرانقیمت می‌چرخد. وقتی من اعلام کردم که اردوغان برای فروش عناصر، با ترامپ معامله کرده، نه دولت اردوغان و نه دولت ترامپ، سخنان مرا تکذیب نکردند و اتفاقاً بلومبرگ هم با انتشار خبری، سخن مرا تایید کرد».
اوزل در ادامه گفته است: «اردوغان عناصر خاکی کمیاب ما را به ترامپ می‌دهد و در عوض چه می‌گیرد؟ مشروعیت! بله. مگر یادتان نیست؟ تام باراک سفیر آمریکا در ترکیه، رسماً اعلام کرد که ترامپ به او گفته، اردوغان نیازمند مشروعیت است و ما می‌توانیم این نیاز را برای او تامین کنیم. مردم! بدانید صادرات 391 میلیارد دلاری اپل، فقط به خاطر این عناصر کمیاب است و این در حالی است که کل صادرات ترکیه 262 میلیارد دلار است! اگر ما یک لیره عنصر کمیاب به آمریکا بفروشیم، آن را به قیمت یک هزار لیره به ما برمی گردانند! درست است که ما امروز فناوری استخراج این عناصر را در اختیار نداریم. ولی در آینده خواهیم داشت. اگر این عناصر را خام فروشی کنیم، تنها ظرف 30 سال، به طور کامل به محصولات آنها محتاج خواهیم شد و نوه‌های ما شرایط سخت‌تری خواهند داشت. معامله جدید مانند این است که اردوغان، یک غاز را به بهای دو تخم مرغ معمولی به ترامپ می‌فروشد. ولی آن غاز قرار است فردا تخم طلا بگذارد. جلوی اردوغان را بگیرید، نگذارید آینده این کشور را بفروشد».
انتقادات رهبر مخالفین اردوغان درباره فروش عناصر کمیاب خاکی ترکیه به آمریکا در شرایطی بیان شده که بلومبرگ نوشته است: «ترکیه برای استخراج این عناصر ارزشمند، در آغاز با چین و روسیه وارد مذاکره شد، اما نتوانست به نتیجه مطلوبی دست پیدا کند و به همین خاطر، حالا به دنبال شراکت با آمریکا است. ترکیه می‌تواند به یک بازیگر استراتژیک در حوزه تبدیل شود و میدان اسکی‌شهر-بیلیکووا به عنوان یک جایگزین مهم برای کاهش وابستگی غرب به چین در نظر گرفته شده است».
گفته می‌شود ترکیه به دنبال فروش ذخایر حاوی عناصر استراتژیک مانند سریم، پراسئودیمیوم و نئودیمیوم است و آمریکا این عناصر را برای صنایع دفاعی و فناوری‌های انرژی حیاتی می‌داند.