ثبت جهانی اولین اثر طبیعی ایران در فهرست جهانی

به گزارش روز پلاس، اعضای سازمان آموزشی فرهنگی ملل متحد، یونسکو، قرار است تا روز یک‌شنبه پیش‌رو در استانبول گرد هم ‌آیند تا به بررسی نامزدهای تازه برای افزوده شدن به فهرست نام‌آور خود بپردازند. بیابان لوت از جمله مناطقی ا‌ست که پرونده آن بررسی می‌شود.
بنابر گفته ها قرار است دیدار ۱۱ روزه یونسکو در استانبول، به دلیل حملات مرگبار در فرودگاه آن کشور، تحت تدابیر امنیتی ویژه‌ای برگزار می‌شود.

پرونده بیابان لوت در چهلمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو که از ۲۱ تا ۳۱ تیرماه در استانبول برگزار می‌شود، بررسی خواهد شد. بیابان لوت نخستین پرونده میراث طبیعی ایران است که به یونسکو ارایه شده است. پرونده‌ای قطور که به گفته محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، بزرگ‌ترین پرونده ایران است که می‌تواند پیشگام ارایه پرونده‌های طبیعی بیشتر از سوی ایران به یونسکو شود.

آبان ماه سال گذشته کارشناسان یونسکو بازدیدی از بیابان لوت داشتند و اظهارنظرهایی در مورد این اثر منحصر‌به‌فرد طبیعی داشتند که امیدواری‌هایی را برای ثبت جهانی این اثر ایجاد می‌کرد.

«ماهر محجوب»، ارزیاب تونسی یونسکو که سال گذشته برای بازدید از لوت به ایران آمده بود، در حاشیه بازدید از بیابان لوت گفته بود که سایت طبیعی بیابان لوت بسیار گسترده و ثبت جهانی این اثر طبیعی منوط به همکاری مردم محلی است. رابطه بین جوامع محلی در این پرونده بسیار مهم است. در سفری که به منطقه داشتیم دیدگاه مثبتی به مسوولان و جوامع محلی ساکن در اطراف بیابان لوت پیدا کردیم که نشان از حمایت و پشتیبانی از پرونده ثبت جهانی بیابان لوت دارد. ایران عضو اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت(IUCN) است که این مساله مهم، ثبت جهانی بیابان لوت را به مراتب آسان‌تر می‌کند.

لوت سال‌ها به عنوان ناشناخته ‌ترین بیابان دنیا مطرح بود و به دلیل شرایط سختی که در این بیابان حاکم بود، کار علمی در عمق این بیابان انجام نشده بود. البته در مقطعی در دهه پنجاه یک کار مشترک بین دانشگاه تهران و دانشگاه سوربن به سرپرستی پرفسور احمد مستوفی انجام شد. اما بعد از آن یک خلأ مطالعاتی بزرگ ایجاد شد. بعد از آن در سال ۹۶ کار تهیه پرونده ثبت ملی کویر لوت آغاز شد. این پرونده به همت یک گروه غیر دولتی به نام «کانون سبز فارس» به سرپرستی آقای بهمن ایزدی انجام شد.

به گفته محمد جهانشاهی، مسوول پایگاه میراث طبیعی و تاریخی بیابان لوت در شفیع‌آباد شهداد، بعد از هشت سال جمع‌آوری اطلاعات، بالاخره در شهریور ماه ۲۴۰۵ میسر شد تا این اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ثبت شود.



مهران مقصودی، مسوول پرونده ثبت جهانی بیابان لوت و رییس پایگاه‌های ثبت جهانی لوت در خصوص چالش‌هایی که در تهیه پرونده ثبت جهانی لوت پیش روی مسوولان این پرونده بود توضیح داد که پرونده بیابان لوت از این جهت خاص است که محدوده بیابان لوت بسیار گسترده است. عرصه اثر ۳۳ هزار کیلومتر مربع و حریم آن ۲۸ هزار کیلومتر مربع یعنی حدود ۵۱ هزار کیلومتر مربع مساحت عرصه و حریم این اثر طبیعی است. بیابان لوت مثل یک اثر فرهنگی یا بنای تاریخی نبود که یک محدوده کوچک را شامل شود. بیابان لوت محدوده بزرگی است که در حوزه سه استان مختلف قرار دارد. یکی از مشکلات عمده در مورد این پرونده این بود که اطلاعات کمی در مورد لوت وجود داشت.

ثبت جهانی آثار فرصتی برای کشورهاست تا آثار فرهنگی و طبیعی خود را به جهان معرفی کنند، بسیاری از گردشگران قبل از برنامه‌ریزی برای سفرشان سری به لیست آثار ثبت شده در فهرست یونسکو می‌زنند و بر اساس آن برای سفرشان به کشورهای مختلف دنیا برنامه‌ریزی می‌کنند، بیابان لوت به دلیل خاص بودن مختصات اقلیمی و جغرافیایی‌اش گردشگران عمومی را به خود جلب نمی‌کند، اما قطعا پس از ثبت‌نام این اثر در فهرست جهانی این محدوده از ایران مقصد گردشگران ماجرا‌جوی بسیاری خواهد بود.

اما ۲۶ آذرماه سال ۹۴ نیز مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی از ثبت بلده فردوس به عنوان یک اثر تاریخی و کویر لوت به عنوان یک اثر طبیعی استان در فهرست آثار جهانی در تیرماه سال ۹۵ خبر داده بود.

با آنکه تا این لحظه، ۱۷ اثر تاریخی را در فهرست جهانی به ثبت رسانده و هر سال سهمیه معرفی یک اثر طبیعی را نیز داشته‌ایم اما تاکنون هیچ اثر طبیعی از ایران در فهرست جهانی به ثبت نرسیده است. ۱۰ معیار برای ثبت جهانی مورد نظر قرار می‌گیرد که ۶ معیار آن مربوط به آثار فرهنگی و چهار معیار نیز برای آثار طبیعی است.



این گونه بود که مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر آن شدند تا نخستین پرونده اثر طبیعی را برای ثبت در فهرست جهانی ارسال کنند. بالاخره پرونده بیابان لوت با همکاری دانشگاه تهران تدوین و به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران راهی یونسکو شد تا در فهرست آثار طبیعی دنیا به ثبت برسد.

فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی، درباره خصوصیات بیابان لوت برای ثبت در فهرست جهانی توضیح داده بود که بیابان لوت یکی از مهم‌ترین میراث های طبیعی ایران است که شانس زیادی برای ثبت در فهرست جهانی دارد. این بیابان در سه استان خراسان ‌جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان قرار دارد. رودخانه‌ شور، تپه‌های ستاره‌ای شکل، سنگفرش بیابانی و بلندترین کلوت‌ها از دیگر ویژگی‌ها و عوارض منحصر به فرد این بیابان است. از دیگر سو، بیابان لوت در سال‌های متمادی به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین معرفی شده است. بلندترین هرم ماسه بادی‌های جهان در این بیابان قرار دارد که این هرم‌ها حتی از بلندترین هرم‌های ماسه بادی که در چین شناسایی شده بلندتر است.

طبق اعلام ناسا در دو سال گذشته کویر حیدرآباد نهبندان با ۷۰ درجه گرما گرم‌ترین نقطه زمین معرفی شده است.

فعالیت یونسکو در حوزه‌های متعدد ازجمله میراث فرهنگی انجام می‌شود. ثبت شاهکارهای میراث نامکتوب و نامحسوس بشر و مکان‌های میراث جهانی از آن جمله است. میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را به عنوان میراث جهانی نامزد ثبت کنند و حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت ‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر است.



ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو یعنی سال ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان نخستین مکان‌هایی بود که در ایران به فهرست میراث جهانی اضافه شد.

سپس تخت سلیمان، پاسارگاد، سلطانیه، بیستون، مجموعه قره کلیسای آذربایجان، بازار تبریز و عنوان باغ ایرانی شامل باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور و اکبریه به ثبت جهانی رسید. در اجلاس سال ۲۰۱۳، کاخ گلستان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. آخرین اثری هم که از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت، شهر سوخته است که در اجلاس سال ۲۰۱۴ این سازمان به عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران پذیرفته شد.
*پارسینه