در هفدهمین روز از عملیات بیت‌المقدس چه گذشت؟

ﻋﻤﻠﯿﺎت «ﺑﯿﺖ‌اﻟﻤﻘﺪس» که در اداﻣﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ عملیات‌های آزادﺳﺎزی ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺷﻐﺎﻟﻰ ﺟﻨﻮب ﮐﺸﻮر ﻃﺮاﺣﻰ و اﺟﺮا ﺷﺪ، ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻓﺼﻠﻰ ﺟﺪﯾﺪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزی را در روﻧــﺪ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﻰ ﺑﻪ  وﺟﻮد آورد. در پی ﭘﯿﺮوزی اﯾﺮان در اﯾﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎت و آزادﺳﺎزی ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ، ﺗﺤﻮﻟﻰ راﻫﺒﺮدی در روﻧﺪ ﺟﻨﮓ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ و رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﻰ ﻋﺮاق در دﺳﺘﯿﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻫﺪاف تجزیه‌طلبانه‌اش در اﯾﺮان و ﺑﺮاﻧﺪازی ﻧﻈﺎم ﻧﻮﭘﺎی ﺟﻤﻬﻮری اﺳــﻼﻣﻰ ﻧﺎﮐﺎم ﻣﺎﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ آزادی ﺧﺮﻣﺸــﻬﺮ ﺟﺮاﺣﺘﻰ ﮐﻪ ﺑﺮاﺛﺮ اﺷﻐﺎل آن ﺑﺮ روح و ﺟﺴﻢ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان وارد ﺷﺪه ﺑﻮد، اﻟﺘﯿﺎم ﯾﺎﻓﺖ و ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻧﻤﺎد ﺷﮑﺴﺖ و ﺣﻘﺎرت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺻﺪام و ﭘﯿﺮوزی ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﺷﺪ. اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻣﻬﻢ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد ﺛﺒﺎت ﺳﯿﺎﺳﻰ در داﺧﻞ اﯾﺮان و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ‌ای و ﺟﻬﺎﻧﻰ ﮐﺸﻮر ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و رژﯾﻢ ﺑﻌﺜﻰ ﻋﺮاق را ﮐﻪ ﻋﻨﺼﺮی ﺗﻬﺪﯾﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر می‌آمد، ﺑﻪ ﮐﺸﻮری بی‌ثبات ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد. با توجه به اینکه عملیات بیت‌المقدس از دهم اردیبهشت سال ۱۳۶۱ تا سوم خردادماه ۱۳۶۱ انجام شد، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا اتفاقات این رویداد بزرگ و مهم را به‌صورت روزبه‌روز از کتاب روزشمار جلد نوزدهم جنگ ایران و عراق با عنوان «آزادسازی خرمشهر» به‌صورت گزارش بیان کند.

موفقیت نیروهای تیپ٤١ ثارالله (ع) در حمله به نیروهای عراقی و استقرار در نوار مرزی

در دومین روز نبرد متوالی در کوشک (هفدهمین روز از عملیات بیت‌المقدس) نیروهای تیپ٤١ ثارالله (ع) سپاه پاسداران (از قدس٤) در ساعت ٠١:١٥ بامداد به نیروهای عراقی مستقر در دژ مرزی (حدود دو کیلومتری شرق نوار مرزی) در جنوب کوشک حمله بردند و تا ساعت ٠٤:١٥ توانستند ضمن انهدام بخشی از قوای دشمن، در نوار مرزی استقرار یابند.

در این عملیات که از سه محور آغاز شد، نیروهایی که برای انهدام تانک‌های دشمن به‌طرف کوشک رفته بودند، بدون نتیجه بازگشتند. لیکن نیروهایی که در دو محور دیگر در جنوب کوشک (یکی از شمال به جنوب و دیگری از جنوب به شمال) وارد عمل شده بودند، موفق شدند با حملات غافلگیرانه خود ضمن وارد آوردن تلفات و خساراتی به نیروهای دشمن، با یکدیگر الحاق کرده، در نوار مرزی جنوب کوشک موضع بگیرند. در این عملیات، ٣ تانک عراقی منهدم و ٦ نفر اسیر شدند و ٥ تانک و نفربر، یک توپ ضد هوایی، ٢ تفنگ ١٠٦ میلی‌متری و ٢ خمپاره ٨٢ میلی‌متری نیز به غنیمت گرفته شد.

دشمن از حدود ساعت ٠٦:٠٠ برای بازپس‌گیری مواضع ازدست‌داده خود پاتک کرد، لیکن با مقابله نیروهای خودی به عقب رانده شد. [۱]

تشکیل جلسه فرماندهان برای بررسی طرح مانور مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس
 

به‌منظور بررسی طرح مانور مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس که قرار است به‌زودی با سه قرارگاه عملیاتی فتح، نصر و فجر و با هدف تکمیل محاصره خرمشهر اجرا شود، در ساعت ٢١:٣٠ جلسه‌ای در قرارگاه نصر با حضور فرماندهان ارتشی و سپاهی تشکیل شد.

در ابتدای این جلسه، سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش و فرمانده ارتشی قرارگاه کربلا دستور جلسه را بررسی مانور مرحله بعدی عملیات توسط سه قرارگاه عملیاتی فتح، نصر و فجر در منطقه شلمچه اعلام کرد و از فرماندهان این قرارگاه‌ها خواست از آخرین اقدامات قرارگاه خود گزارش دهند.

سپس، سرهنگ مسعود منفرد نیاکی فرمانده لشکر٩٢ زرهی و فرمانده ارتشی قرارگاه فتح با اعلام اینکه یگان‌های تحت امر قرارگاه فتح در نوار مرزی جنوب جاده حسینیه موضع گرفته‌اند، اظهار داشت: «در قسمت شمال، فتح١ شامل تیپ١ لشکر٩٢ و تیپ١٧ قم، و در قسمت جنوب، که واحد مجاور با قرارگاه نصر است، فتح٣ شامل تیپ٣ لشکر٩٢ و تیپ٤٣ بیت‌المقدس حضور دارند. فتح٢ که تیپ٢ لشکر٩٢ است هم در احتیاط قرارگاه کربلا می‌باشد. به‌این‌ترتیب، قرارگاه عملیاتی فتح شش تا هفت کیلومتر در شمال قرارگاه عملیاتی نصر قرار دارد.»

غلامعلی رشید فرمانده سپاهی قرارگاه فتح نیز در خصوص دو تیپ دیگر سپاه که تحت امر قرارگاه فتح است، گفت: «در عملیات آینده، تیپ٨ نجف و تیپ١٤ امام حسین (ع) بدون اینکه نیرویی از ارتش با آن‌ها ادغام شوند، عمل می‌کنند.» وی سپس با اعلام اینکه این دو تیپ هم‌اکنون در آخرین حد قرارگاه نصر در نوار مرزی شلمچه، حدود یک کیلومتر از خط پدافندی را مقابل پاسگاه کوت‌سواری عراق در اختیار دارند و قرار است از حاشیه غربی نوار مرزی به‌طرف نهر خین و شط‌العرب وارد عمل شوند، ادامه داد: «برادرها شناسایی کرده‌اند. البته دشمن اجازه نمی‌دهد که تا عمقش شناسایی شود. به‌تازگی دشمن بین این پاسگاه کوت‌سواری و پاسگاه بوبیان یک خاکریز مورب زده و بعضی از برادرها معتقدند که میدان مین هم در آنجا ایجاد کرده است. تراکم نیرو هم زیاد مشاهده می‌شود و فعالیت شدید است. با شناسایی‌ای که برادرها انجام داده‌اند، مانورشان تا رسیدن به جاده آسفالته به دلیل شناسایی آن منطقه ممکن نیست، مشکل است و یک‌کمی ابهام دارد و مهم‌ترین اشکالی که در کار برادران ایجاد شده است، نهر خین است که روی خط مرزی قرار دارد. باتوجه‌به اینکه این نهر ٨ متر عرض دارد، نمی‌دانند که چگونه از آن عبور کنند. تجارب گذشته هم نشان داده است که ما در حین عملیات از این‌جور نهرها نمی‌توانیم عبور کنیم... م. البته شاید با این نردبان‌هایی که برادرهای پاسدار درست کرده‌اند، احتمالاً موفق بشوند نیروهای پیاده را عبور بدهند، بدون اینکه وسایل سنگین از آن بتوانند عبور کنند. برادرها همچنین می‌گویند اگر نتوانستیم و کنار نهر متوقف شدیم مجبوریم این ١٢٠٠ متری را که بین نهر خین و شط‌العرب [جزیره بوارین] است، با آتش بپوشانیم و جاده دیگری هم نداریم. یگان زرهی هم که قرار است با برادران پاسدار همکاری کند، فعلاً گفته‌اند که یک گردان زرهی از تیپ٤ لشکر٢١ است که هنوز دقیقاً مشخص نشده است.»

‌غلامعلی رشید درباره نیاز تیپ‌های نجف و امام حسین (ع) به آتش توپخانه هنگام عملیات نیز اظهار داشت: «چون فردای عملیات با پاتک‌های سنگین دشمن مواجه می‌شویم و عمده‌اش هم زرهی است و بچه‌ها به آتش شدید احتیاج دارند، یک هماهنگی هم لازم است بین ما و قرارگاه نصر بشود؛ مخصوصاً با دو تیپی که از این قرارگاه در سمت چپ ما عمل می‌کنند... د. نیازی که ما الآن داریم علاوه بر آتش توپخانه، یگان زرهی است که باید همراه ما بیاید و روی این ٩ کیلومتری که ما از خط مرز می‌گیریم و شلمچه را تأمین می‌کنیم، این یگان زرهی هنوز معلوم نشده است.»

سرهنگ حسین حسنی‌سعدی فرمانده لشکر٢١ پیاده و فرمانده ارتشی قرارگاه نصر، در سخنان خود با اعلام اینکه نصر١ (تیپ١ لشکر٢١ ارتش و تیپ٣١ عاشورای سپاه) در نوار مرزی به سمت غرب و نصر٧ (تیپ٥٥ هوابرد ارتش و تیپ٢٥ کربلای سپاه) در شمال شلمچه‌ خرمشهر به سمت جنوب در مواضع پدافندی و نصر٢ (تیپ٢ لشکر٢١ ارتش و تیپ٢٧ محمد رسول‌الله (ص) سپاه) و نصر٣ (تیپ٣ لشکر٢١ و تیپ٧ ولی‌عصر (عج) سپاه) در حال تعویض هستند، افزود: «عملیات قرارگاه نصر به عملیات قرارگاه فتح بستگی دارد. اگر قرارگاه فتح [که قرار است در سمت راست قرارگاه نصر و در غرب نوار مرزی وارد عمل شود] رفت جلو، قرارگاه نصر هم پابه‌پایش حرکت می‌کند؛ ولی اگر قرارگاه فتح توقف کرد، قرارگاه نصر خواهد ماند. نصر٢ در سمت راست و نصر٣ در سمت چپ عمل می‌کند. اگر نصر٢ عمل کرد، نصر٣ هم عمل می‌کند. در غیر این‌ صورت اگر نصر٢ توقف کند یا اینکه قرارگاه فتح توقف کند، نصر٣ هم توقف خواهد کرد. درواقع عملیات قرارگاه فتح و قرارگاه نصر به هم متکی هستند. بنابراین، این بزرگ‌ترین اشکالی است که در این طرح مانور وجود دارد و پیشنهاد ما این است که بررسی بشود به‌طوری‌که عملیات این قرارگاه‌ها به خودشان متکی باشد؛ یعنی اگر یک قرارگاه نتوانست موفق بشود، قرارگاه بعدی عملش را انجام بدهد.» وی سپس به غلامعلی رشید گفت: «اگر این قرارگاه [فتح] که از سمت راست [غرب] مرز می‌خواهد عمل کند و درست چپ شما هم نصر٢ و نصر٣ عمل کند، شما چگونه می‌خواهید برگردید که نصر٢ و نصر٣ را زیر آتش نگیرند؟»

در ادامه جلسه، حسن باقری فرمانده سپاهی قرارگاه نصر، در خصوص مواردی که هنگام شناسایی مشاهده شده است، اظهار داشت: «مسائلی اینجاست که خیلی مهم است. یکی اینکه دشمن تیربارهایی را دوباره در سطح زمین قرار داده است؛ یعنی دهانه‌های تیربارها در زیر خاکریز و هم‌سطح زمین است. دیگری، استحکام خود خاکریز است و مورد دیگر هم آتش شدیدی است که توسط خمپاره ٦٠ جلوی میدان مین به‌طور دائم اجرا می‌کند... د. یعنی راهکار خیلی مشکل و غیرقابل اطمینان است و هیچ تضمینی هم عملیات در آن ندارد؛ به‌خصوص که فقط همان جاده دژ [مرزی] است. طرفین آن ‌هم در دید است و منور هم در اینجا قطع نمی‌شود... د. جلوی خاکریز دشمن هم در بعضی جاها باتلاقی است و عبور زرهی هم ممکن نیست. تانک‌هایی هم که خودمان داشتیم و آنجا رفتند، در بعضی جاها توی گل مانده‌اند.»‌ وی سپس پیشنهاد کرد: «تلاش را در سمت راست، (قرارگاه فتح)، بگذاریم. البته پیشنهاد این بوده که نصر٢ بیاید و از آن سمت [غرب نوار مرزی] عمل کند؛ چون شناسایی‌هایی که از آن سمت شده است نشان می‌دهد که [نیروی] پیاده دشمن [در آنجا] کمتر است و عمدتاً در خط اولش زرهی هست و باتوجه‌به سنگرهای توپخانه‌ای که در آن محل هست، امکان نزدیک شدن به دشمن را به ما می‌دهد. مسئله‌ای هم که وجود دارد این است که فاصله خاکریز تا پل [روی نهر خین] که هدف اصلی است، از این‌طرف بیشتر است. تراکم دشمن هم سمت چپ شلمچه است، نه سمت جاده آسفالت [شلمچه خرمشهر].»‌

مجید بقایی فرمانده سپاهی قرارگاه فجر، در خصوص آخرین اقدامات این قرارگاه برای اجرای مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس، با بیان اینکه قرارگاه فجر در مرحله بعدی عملیات با دو تیپ ادغامی ٣٥ امام سجاد (ع) سپاه و ٣ پیاده لشکر٧٧ ارتش به همراه تیپ٣٣ المهدی (عج) سپاه از سیل‌بند عرایض (خط قبلی نصر٥ و نصر٦ در مجاورت غرب جاده اهواز خرمشهر) به سمت نهر عرایض و جاده شلمچهـ خرمشهر وارد عمل می‌شود و از جاده به سمت غرب حدود شش کیلومتر را پاک‌سازی می‌کند، گفت: «قرار بر این گذاشتیم که تیپ امام سجاد (ع) در همین سه کیلومتر، خاکریز [سیل‌بند عرایض] را بشکند و آخرین نیروی سمت راستش را قوی بگیریم تا یک الحاق [در سمت راست] با نصر٣ انجام بدهیم... م. تیپ المهدی (عج) اگر توانش را به آن حد که می‌خواهیم برسانند باید از این‌ها عبور کند و به‌اضافه یک نیرویی از تیپ امام سجاد (ع) در کنار نهر عرایض پدافند کند. بعد، نیروهای نصر ۳ هم کم‌کم خودشان را یا اینکه به او برسانند، یا اینکه رده دومی را تأمین کنند. اشکالی هم که داریم این است که شناسایی از عمق نداریم و اتکای ما به‌عکس هوایی است.»

در پایان جلسه، سرهنگ صیاد شیرازی مباحث مطرح‌شده را چنین جمع‌بندی کرد: «تا حال سه قرارگاه فتح و نصر و فجر در آن محدوده‌ای که در مأموریت‌شان است، شناسایی‌هایی انجام داده‌اند و مشکلات خودشان را هم گفتند. دو، سه راهکار هم در اینجا مطرح شد. یک راهکار [طرح اول] این بود که در سه محور جداگانه قرارگاه فتح در غرب مرز، قرارگاه نصر چسبیده به مرز در شرق و قرارگاه فجر در آن محدوده شش کیلومتری خودش در این وسط عمل کند. یک راهکار هم [طرح دوم] این بود که ما در غرب مرز محدود عمل بکنیم و فشار را روی قسمت‌های دیگر (قرارگاه فجر و یا قسمت مثلثی شرق مرز) بیاوریم. یک راهکار هم [طرح سوم] این بود که تلاش عمده را در شرق محور اهواز به خرمشهر بگذاریم و بعد، عملیات را از جاهای دیگر آغاز کنیم. این راهکارهای کلی بود که بررسی شد و فعلاً نتیجه‌اش را نمی‌شود گفت و برای اینکه برادرها برنامه‌شان مشخص بشود که چه‌کار بکنند، از فردا طبق همان منطقه‌ای که به آن‌ها واگذار شده است، سه قرارگاه فتح، نصر و فجر به شناسایی‌هایشان ادامه بدهند و کارهای مربوط به ادغام نیرو را انجام بدهند، ارتباطشان را ازنظر قرارگاه مشترکشان کاملاً برقرار کنند و ظرف فردا ان‌شاءالله نتیجه کلی مانور از طرف قرارگاه کربلا ابلاغ خواهد شد.»

حاضران در جلسه: «الله‌اکبر، الله‌اکبر، الله‌اکبر، خمینی رهبر، مرگ بر ضد ولایت‌فقیه، درود بر رزمندگان اسلام، سلام بر شهیدان، مرگ بر امریکا، مرگ بر شوروی، مرگ بر منافقین و صدام.»[۲]

واکنش کویت و مصر به هشدار امام خمینی (ره)

در پی هشدار دیروز امام خمینی به کشورهای عرب حامی صدام حسین، وزیر دفاع کویت از آمادگی کشورش برای مقابله با هرگونه تعرض به خاک کویت خبر داد و وزیر دفاع مصر هم ضمن حمایت مجدد از عراق تأکید کرد که هیچ سرباز مصری به نفع عراق نمی‌جنگد.

به گزارش خبرگزاری فرانسه از کویت، شیخ سالم الصباح وزیر دفاع کویت، امروز گفت کشورش ازنظر نظامی آماده است تا با هر نیرویی که به خاک کویت وارد شود، مقابله کند. وی اضافه کرد که کویت همچنین آماده است تا از هریک از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در مقابل تهدیدات دفاع کند. [۳]

از سوی دیگر خبرگزاری یونایتدپرس از قاهره گزارش داد: «ژنرال ابوغزاله وزیر دفاع مصر، امروز گفت که کشورش از عراق در جنگ با ایران حمایت می‌کند؛ چون عراق یک کشور عرب است که موجودیتش مورد تهدید قرار گرفته است. وی پس‌ازاینکه اظهار داشت کشورش تمامی نیازهای تسلیحاتی عراق را که بغداد قادر نیست از جای دیگر تأمین کند، در اختیارش قرار می‌دهد، اضافه کرد مصر در جنگ عراق علیه ایران هیچ نیرویی به عراق نفرستاده است. وی قول داد هیچ سرباز مصری در خارج از کشور پیکار نخواهد کرد.»‌[۴]

نگرانی وزیر امور خارجه امریکا از تأثیر پیروزی‌های نظامی ایران بر منافع غرب

وزیر امور خارجه امریکا ضمن ارائه گزارش اخبار پیروزی‌های نظامی ایران به اعضای پیمان ناتو، گفت که پیروزی ایران در جنگ با عراق بر منافع غرب اثر می‌گذارد.

به گزارش خبرگزاری رویتر، الکساندر هیگ وزیر امور خارجه امریکا، در جلسه امروز وزیران عضو پیمان نظامی ناتو در بروکسل گفت: «پیروزی‌های ایران در جنگ با عراق نگرانی‌های امنیتی در کشورهای نفت‌خیز خلیج‌فارس را افزایش داده و این امر اثرات احتمالی برای منافع غرب در بردارد.»‌

رویتر سپس با اعلام اینکه یک مقام بلندپایه آمریکایی سخنان خصوصی هیگ در اجلاس ناتو را برای خبرنگاران تشریح کرده است، به نقل از وی افزود: «اوضاع کلی در خلیج‌فارس به علت تعرض‌های ایران که تاکنون نسبتاً موفقیت‌آمیز بوده، بلاتکلیفی‌های بیشتری در رفتار کشورهای خلیج‌فارس به وجود آورده و این امر به‌نوبه خود بر منافع و ادراکات غرب اثر می‌گذارد.»[۵]

بازتاب جهانی در پی بیانیه مشترک رهبران سوریه و لیبی و معرفی عراق به‌عنوان آغازگر جنگ
 

در پی بیانیه مشترک رهبران سوریه و لیبی که در آن حکومت عراق به‌عنوان آغازگر جنگ با ایران معرفی شده است، رادیو بی‌بی‌سی این بیانیه را ادامه پشتیبانی سوریه و لیبی از ایران دانست و مطبوعات عراق نیز این دو کشور را به دلیل آنچه آن‌ها خیانت به ملت عراق می‌پندارند، به‌شدت موردحمله قرار دادند. وزیر دفاع مصر هم از این دو کشور خواست حمایت خود را از ایران قطع کنند. در مقابل، سخنگوی شورای‌عالی دفاع ایران از مواضع دولت‌های سوریه، لیبی و الجزایر تجلیل کرد. [۶]

حمله رژیم اشغالگر قدس به جنوب لبنان به‌منظور کاستن از فشار سوریه بر مرزهای عراق و اردن

نشریه النهار (چاپ لبنان) در شماره امروز خود در مقاله‌ای به قلم مروان اسکندر، کارشناس منطقه غرب آسیا، ضمن اشاره به‌احتمال پیروزی ایران در جنگ با عراق و با اظهار اینکه توان نیروها و منافع منطقه خلیج‌فارس ایجاب می‌کند تا عراق از این ورطه نظامی نجات یابد، نوشت: «در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] و کشورهای بزرگ غربی، خط‌مشی مشابهی وجود دارد. رژیم ایران کشورهای غربی را به وحشت افکنده و همچنین این رژیم موردپسند کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] نمی‌باشد.» النهار اضافه کرد: «پیش‌بینی‌ها و برداشت‌های مطرح‌شده پیرامون منافع سیاسی بین‌المللی در منطقه خلیج [فارس] لبنان را خارج از چارچوب این منافع قرار نمی‌دهد. بنابراین، لازمه‌اش این خواهد بود که سوریه را در جنوب لبنان در جنگ با اسرائیل سرگرم کرد و خط قرمز را نادیده گرفت تا دمشق به جنگ تحمیلی کشیده شود و فشار بر مرزهای عراق و اردن کاهش یابد تا عراق و اردن بتوانند قسمت اعظم نیروهای خود را به رویارویی با ایران اختصاص دهند. این مسئله بی‌تردید برای لبنان و ساکنین آن و فلسطینی‌ها در جنوب خوشایند نیست. بنابراین، لازم می‌شود سوریه در زودترین زمان ممکن خود را مهیا سازد. اگر آن‌طور که پیش‌بینی می‌شود اسرائیل حمله کند، بهترین دلیل برای رویدادهای آینده خلیج [فارس] خواهد بود.»[۷]

منابع

[۱] سند شماره ١١٨١٤٨ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: لشکر قدس سپاه، 1361/2/27؛ و - سند شماره ١١٨٠٦٧ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش دیدبان قرارگاه قدس، 1361/2/27؛ و - سند شماره ٧٦٣٥ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران، شماره ٣٢، ٢٧/٢/١٣٦١، صص ١ و ٢.

[۲] سند شماره ٤٩٩٢/پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (تشریح مانور) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، 1361/2/27، نوار شماره ٢٧٠٥)، عبدالله درویشی، صص ٢٣ - ٢؛ و - سند شماره ٣٨/د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه کربلا در عملیات بیت‌المقدس، عبدالله درویشی، 1361/1/21 تا 1361/2/30، صص ٢٩٩ ـ ٢٩٤.

[۳] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره ٥٩، ٢٨/٢/١٣٦١، ص٤، کویت - خبرگزاری فرانسه، 1361/2/27.

[۴] روزنامه اطلاعات، 1361/2/28، ص١٦.

[۵] روزنامه اطلاعات، 1361/2/28، ص١٦.

[۶] خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره ٥٩، 1361/2/28، ص٣٠، به نقل از رادیو بی‌بی‌سی، 1361/2/27.

[۷] اداره کل مطبوعات و رسانه‌های خارجی وزارت ارشاد اسلامی، نشریه بررسی مطبوعات جهان، شماره ١٩٤، 1361/3/18، صص١١ و ١٢، به نقل از النهار، 1361/2/27.