سعید بزرگمهر کارشناس سیاسی در یادداشتی برای روزپلاس نوشت: چه در مذاکرات برجام و چه در مذاکرات اخیر احیای برجام، همواره شاهد زیاده خواهی های کشورهای طرف مذاکره و آمریکا در موضوعات هسته ای و نیز در موضوعات غیر هسته ای بوده ایم، امروز در اخبار منتشر شده در خصوص توقف مذاکرات وین نیز اینطور آمده که آمریکا خواستار منصرف شدن ایران از گرفتن انتقام سردار سلیمانی شده است، به همین بهانه مناسب است مروری داشته باشیم بر تاریخ مذاکرات ایران و بررسی کنیم چطور کار به اینجا رسید که موضوعات غیر مرتبط هسته ای به مذاکرات هسته ای راه پیدا کردند.
ماجرا از آنجا آغاز شد که در اجلاس استانبول در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۳۹۱ آمریکایی ها و سایر کشورهای پنج + یک درخواست خود را برای اجرای فوری قطعنامه های شورای امنیت کنار گذاشتند و از روند «گام به گام» روسیه جانبداری کردند، دکتر احمدی نژاد و دکتر جلیلی اعلام داشتند هنوز مذاکره را باور دارند و حاضرند با اندیشه پیشنهادی گام به گام همراهی کنند.
در نشست بعدی پنج+ یک که در تاریخ ۳/۳/۱۳۹۱ در بغداد برگزار شد، خانم اشتون به نمایندگی از پنج + یک طرح مذاکراتی آنها شامل سه گام به اضافه پیشنهاد اجرایی برای گام یکم را ارائه داد.
گام یکم برای جمهوری اسلامی ایران به اختصار عبارت از سه تصمیم در زمینه توقف غنی سازی ۲۰ درصد، انتقال تمام مواد ۲۰ درصد موجود در ایران به خارج از کشور و توقف فعالیت سایت غنی سازی فردو (اعم از پنج درصد و ۲۰ درصد) بود. در پاسخ به این گام بلند ایران، قدمی که «پنج به اضافه یک» برای خود تعیین کرده بود، شامل عدم پیگیری تحریم های جدید توسط «پنج به اضافه یک» در شورای امنیت، تأمین قطعات هواپیماهای مسافری از سوی آمریکا، تامین سوخت برای رآکتور تحقیقاتی تهران، پاره ای از همکاری های کلی در عرصه ایمنی هسته ای، گداخت هسته ای و ... همچنین همکاری در مبارزه با مواد مخدر و دزدان دریایی بود. کشورهای «پنج به اضافه یک» برای گام دوم، اقدامات اعتمادساز بیشتری را در نظر داشتند و برای گام سوم خواهان اجرای قطعنامه های شورای امنیت و شورای حکام آژانس توسط ایران بودند.این دو مورد غیرمرتبط آخر، حاصل ربایش آنها از پیشنهادهای ادوار گذشته دکتر جلیلی بود.۱
اما دکتر جلیلی این پیشنهادات را رد کرد و گام های مورد نظر خود را به اختصار به این شرح بیان کرد:
گام اول: شناسایی حقوق ایران از جمله حق غنی سازی
گام دوم: لزوم احترام طرف ها به حقوق یکدیگر بر اساس معاهده عدم اشاعه و تعیین ما به ازا جهت درخواست های فراتر از تعهدات ایران
گام سوم: لزوم تفکیک میان اقدامات اعتماد ساز و موضوعات همکاری، به این صورت که اگر گامی جهت اعتماد سازی به ایران پیشنهاد میشود در برابرش باید اقدامات اعتماد ساز انجام دهند نه همکاری هایی مانند گداخت هسته ای
گام چهارم: همکاری های هسته ای و اما برای گام پنجم دکتر جلیلی پیشنهاد کرد از آنجایی که همکاری در موضوعات غیر هسته ای، شامل مواد مخدر و دزدی دریایی پیشنهاد میشود، ایران نیز دو موضوع یمن و سوریه را به فهرست خود می افزاید.
این موضوع که برای نخستین بار توسط طرف ایرانی مطرح شد و با توجه به تاکید مذاکره کنندگان ایرانی بر اینکه واجد اختیارات کامل و قدرت تصمیم گیری در خصوص موضوعات مورد مذاکره هستند(۲)، هرچند در چارچوب امتیاز گیری مطرح شد اما سبب خسارات زیادی شد چرا که فتح بابی شد برای طرف آمریکایی به نحوی که در مذاکرات بعدی از جمله برجام، هر کجا که فرصتی به دست آورند موضوعات منطقه ای و غیر هسته ای را مطرح کنند و همواره به دنبال امتیازگیری در این موضوعات باشند. متاسفانه این پاس گلی بود که توسط خودی ها به آمریکا داده شد و شاید نتوان تبعات منفی آن را هیچ گاه جبران نمود. شاید اگر اندکی در تاریخ مذاکرات ایران غور کنیم، با اشتباهاتی از این دست بیشتر مواجه شویم، اشتباهاتی که اگر نبود، شاید الان مجبور به احیای برجام نبودیم و توافقی بهتر از برجام نصیب ما میشد.
———
1. محور سیاسی -امنیتی بسته پیشنهادی ایران ذیل بند ۱-۳ در شهریور ۱۳۸۸
2. جلسه کمیسیون ویژه برجام پخش شده از صدا و سیما در تاریخ ۱۰/۶/۱۳۹۴