چند درصد اعتیاد، ژنتیکی است؟

به گزارش روز پلاس، حمیدرضا خرم خورشید، متخصص ژنتیک پزشکی و رئیس دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی معتقد است: اعتیاد و بسیاری از بیماری‌های غیر واگیر زمینه ژنتیکی دارند و با آزمایش ژنتیک از بدو تولد می‌توان درصد خطر این بیماری را پیش بینی کرد و با کنترل عوامل محیطی جلوی بروز آنها را گرفت.یک مثال بزنم؛ رو به روی خانه ما یک همسایه داشتیم که راننده کامیون بود. از زمان بچگی یادم هست که این فرد روزی دو بسته سیگار می‌کشید، این فرد الان که 90 سالش است، سرطان ریه نگرفته است اما فرد دیگری را می‌شناسم که تمام عمرش لب به سیگار نزده اما به سرطان ریه مبتلا شده است. این نشان می‌دهد که زمینه ژنتیکی در بروز سرطان ریه بین این دو فرد متفاوت بوده است و زمینه ژنتیکی سرطان ریه در فرد دوم خیلی بالا و در فرد اول خیلی پایین بوده است.

در مورد اعتیاد این را می‌دانیم که زمینه ژنتیکی برای کدام دسته از مواد بیشتر است؟
خرم خورشید: در این زمینه تحقیقاتی در دنیا انجام شده و نتایج آن در مقالات منتشر شده است ولی اکنون من حضور ذهن ندارم که زمینه ژنتیکی برای کدام مواد بیشتر مطرح است.

در صورتی که این احتمال قابل تشخیص باشد، آیا می‌توانیم با دستکاری ژنتیکی زمینه اعتیاد را را از بین ببریم؟
خرم خورشید: الان نه، ولی در آینده این امکان وجود خواهد داشت و از نظر تئوری شدنی است.

در این صورت می‌توان قبل از لقاح یا بعد از آن با مداخلات ژنتیک احتمال بروز اعتیاد یا هر بیماری دیگری را از بین برد یا کاهش داد؟
خرم خورشید: بله، از نظر تئوری شدنی است اما هنوز عملی نشده است. زمانی که حدود 20 سال پیش در سال 1997 من در انگلیس درس ژنتیک می‌خواندم؛ فیلمی را به ما نشان دادند که یک بچه به دنیا می‌آمد و در بدو تولد یک قطره خون از پایش می‌گرفتند و با آزمایش ژنتیک میزان خطر خیلی از بیماری‌ها را تعیین می‌کردند. یعنی 20 سال پیش کار روی این مسائل در انگلیس آغاز شده بود و الان در مورد خیلی از بیماری‌ها مثل دیابت، آلزایمر، پارکینسون و سرطان این کار قابل انجام است و می‌توانند با آزمایش ژنتیک در دنیا ریسک بیماری‌ها را تعیین کنند.

در ایران در این زمینه کجای کار هستیم؟
خرم خورشید: این کار بدون امکانات و تکنولوژی روز دنیا امکانپذیر نیست. تکنولوژی آن Next Generetion Sequence است، این یک تکنولوژی جدید در دنیاست که می‌تواند تمام کدهای ژنتیکی فرد را مشخص کند.

تا جایی که می‌دانم یک مرکز خصوصی در شمال تهران این تکنولوژی را وارد کرده است؟
خرم خورشید: بله، اولین مرکز خصوصی آن راه افتاده است و اولین مرکز دولتی آن نیز به زودی در دانشگاه علوم بهزستی و توانبخشی وزارت بهداشت راه اندازی می‌شود، همه اقدامات آن انجام شده است، منتظریم تا دستگاه آن را به ایران بیاوریم، البته دستگاه آن آمریکایی است و به راحتی به ایران مجوز نمی‌دهند.

 با این نگاه و این دانش ژنتیک آیا می‌توان در آینده به تولید واکسن اعتیاد هم امیدوار بود؟
خرم خورشید: بله، تولید واکسن اعتیاد هم از همین دانش پپروی می‌کند،در کل هر گونه واکسنی که بخواهیم برای بیماری‌های غیر واگیر تولید کنیم، بر اساس دانش ژنتیک خواهد بود، ژن‌ها پروتئین هایی هستند که باعث بیماری‌ها می‌شوند.

 در این صورت می‌توانیم کاری کنیم که فرد از اعتیاد مصون شود؟
خرم خورشید: بله، می‌توانیم احتمال اعتیاد را خیلی پایین بیاوریم ولی 100درصد نخواهد بود، همان طور که می‌دانید، مصونیت واکسن آ‌نفلوانزا نیز 100درصد نیست.

البته با این تئوری افراد معتاد ممکن است کارشان را توجیه کنند و بگویند این خلقت ماست که معتاد شده‌ایم، دست خودمان نیست و قربانی هستیم؟
خرم خورشید: نه این طوری نیست. ما یک نمودار زنگوله‌ای در مورد ویژگی‌های ژنتیک انسان‌ها و ریسک بیماری‌ها داریم، بستگی دارد که جای فرد در این منحنی کجا باشد. 97.5 درصد انسان‌ها چه در مورد اعتیاد و چه بیماری‌های قلبی- عروقی و سایر بیماری‌های غیر واگیر در جایی هستند که با کنترل عوامل محیطی و شرایط زندگی می‌توانیم از ابتلای آنها پیشگیری کنیم.

 منظورتان از کنترل عوامل محیطی این است که مواد در دسترس نباشد، در این صورت اگر کسی با اعتیاد و مواد مواجه نشود که همه مردم مصون هستند؟
خرم خورشید: عوامل محیطی خیلی گسترده است، مثلا در خانواده استرس و طلاق نباشد.

من هم همین را می‌گویم، اگر فرد در یک خانواده مشکل دار باشد و مواد هم در دسترسش باشد، پس اختیاری در بروز اعتیاد ندارد؟
خرم خورشید: به هر حال فاکتورهای محیطی بسیار مهم است. اگر استرس کم باشد، والدین طلاق نگرفته باشند و رابطه خوبی داشته باشند، خطر اعتیاد کم می‌شود اما اگر این عوامل باشند و فرد هم زمینه ژنتیکی داشته باشد، احتمال ابتلا خیلی زیاد می‌شود. با کنترل عوامل محیطی می‌توانیم تا 97 درصد از بروز بیماری‌های غیر واگیر جلوگیری کنیم.

به نظر امر محالی است، کسی که از مادر، معتاد متولد می‌شود، کسی که از ابتدا در فقر و با والدین معتاد و مشکل دار متولد می‌شود،اگر هم زمینه ژنتیکی داشته باشد، چگونه معتاد نشود؟

خرم خورشید: برای این فرد کار زیادی نمی‌شود کرد. خیلی کم پیش می آید. خیلی کم پیش می آ‌ید که عوامل محیطی نباشد و فرد مبتلا شود. اکثر کسانی که معتاد می‌شوند، عوامل محیطی مثل دخانیات، خانواده نابسامان و محیط آلوده را در کنار عوامل ژنتیکی دارند.

منبع: ایرنا