روزپلاس: حاضر بودم حتی 10میلیارد هم بدهم تا مجسمه سعدی‌ام را در خیابان انقلاب نصب کنند و همین برایم کافیست که بعد از گذشت بیش از نیم قرن از ساخت مجسمه فردوسی استاد ابوالحسن صدیقی در این خیابان، کارم در کنار کار استاد نصب شود؛ این جمله را دهقان محمدی، سازنده مجسمه سعدی، بزرگترین مجسمه برنزی پایخت، می‌گوید.
خیابان سعدی تهران، تقاطع انقلاب، صبح روز دوشنبه ١١ اردیبهشت سال گذشته (1402) شاهد اتفاق جالبی بود: «سعدی» به خیابان خودش آمد!
در این روز از تندیس سعدی شیرازی با حضور طراح و سازنده آن و جمعی از مسئولان و هنرمندان رونمایی شد. این تندیس به ارتفاع 7.2 متر (پایه 4متری و مجسمه 3.2متری)، بزرگترین مجسمه برنزی پایتخت، لقب گرفته است و به روش ریخته‌گری مومی ساخته شده است. درباره فرآیند ساخت این مجسمه، با دهقان محمدی، هنرمند مجسمه‌ساز و طراح و سازنده آن، گفت‌وگویی را انجام داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.
- جناب محمدی، در ابتدا بفرمایید که چهره سعدی را بر چه اساسی تصور و طراحی کرده‌اید؟!
استاد ابوالحسن صدیقی (نقاش و مجسمه‌ساز برجسته و شاگرد کمال‌الملک) در سال 1324 به سفارش انجمن آثار و مفاخر ملی، پرتره‌ای از سعدی و مشاهیر دیگر را براساس آثارشان تصور کرده و کشیده بودند که هنوز هم تصویر آن در کتاب‌های درسی ما وجود دارد. البته شاید اصلا آقای سعدی این شکلی نبوده باشند، اما ایشان سعدی را اینگونه تجسم کردند و ما هم امروز سعدی را بر اساس طرحی که در کتاب‌های مدرسه دیده‌ایم، می‌شناسیم و من نمی‌توانستم تصور خودم از سعدی را طراحی کنم و اگر مثلا یک آدم چاق می‌ساختم همه می‌گفتند که سعدی که این شکلی نیست؟! و مگر شما سعدی را دیده‌اید؟! بنابراین من از همان پرتره برای ساخت صورت سعدی استفاده کردم و آن را پیرتر کردم.
- سعدی‌ای که مردم براساس پرتره استاد صدیقی میشناسند، یک سعدی جوان و 30ساله است؛ چرا شما سعدی را پیرتر ساخته‌اید؟
سعدی تقریبا 80سال عمر کرد و اکثراً در سفر بود و من مجسمه‌اش را در حال سفر ساخته‌ام. بنابراین با خودم فکر کردم چون در حال سفر آنرا می‌سازم، آن گذرِ عمر و سفر و پختگی را با پیرکردن چهره‌اش به نمایش بگذارم.
- در ساخت این مجسمه چه ویژگی‌‌های دیگری از سعدی را مدنظر داشته و پررنگ‌تر جلوه داده‌اید؟
اولین چیزی که برایم مهم بود، این بود که حرکت در آن وجود داشته باشد و ساکن نباشد. حرکتش هم فقط راه رفتن معمولی نباشد و به شکلی باشد که انگار در یک مسیر تندی است و آن حس سفر را به خوبی منتقل کند؛ برای همین پایین لباس سعدی را از پشت به شکل نوک تیز و مثلث طراحی کردم که گویا بادی سنگین در حال وزیدن است؛ که این نوک تیزی را در صورت سعدی هم آورده‌ام و در شکل ابرو و بینی عقابی او نمایان است. البته در طراحی این شکستگی تا حد بسیار کم و نامحسوس تحت تأثیر طراحیهای سبک مانگا ژاپنی هم قرار گرفتم تا کمی با طراحیهای اساتید قبلی متفاوت باشد. به عنوان مثال، در کارتون مارکوپولو اگر خاطرتان باشد شالش را در هوا باد می‌برد.
- آیا آن را تنهایی ساخته‌اید؟
دو شاگرد داشتم که در قالب‌گیری و برنز کردن کمکم کردند و در واقع برای کارهای فنی دستیار داشتم؛ ولی در مدلاژو طراحی صددرصد تنها بودم.
- با توجه به اینکه پدر شما، استاد ایرج محمدی، عضو هیأت مؤسس انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران است و از او هم یک پرتره (سردیس) از سعدی را در پارک گفت‌وگو داریم، آیا در مسیر طراحی و ساخت این مجسمه از پدرتان کمک گرفته‌اید؟
اگر بخواهم صادقانه بگویم، فقط در لحظه آخر از پدرم خواستم که ایرادهای کار را به من بگوید و از تجربه ایشان استفاده کردم تا بتوانم خروجی بهتری داشته باشم. چرا که نمی‌خواستم نظر پدرم حاکم باشد. در واقع برعکس بود و چون پدرم خودشان استاد این رشته بوده‌اند، ترجیح می‌دادم خودم بتوانم سربلند از این امتحان بیرون بیایم و ایشان فقط در پایان کار مرا راهنمایی کنند.
- اولین مجسمه از سعدی را کدام هنرمند ساخته است؟
استاد ابوالحسن صدیقی ساخته‌اند. استاد این مجسمه را از سنگ مرمر تراشیده و سه متر و یک دهم، ارتفاع آن است. ایشان مدت یکسال‌ونیم برای ساخت آن وقت گذاشتند و این مجسمه در شهر شیراز در میدانی بیرون دروازه اصفهان که به نام سعدی نامیده شده، در سال ۱۳۳۲ نصب شده است. البته کیفیت این مجسمه پایین‌تر از مجسمه‌های فردوسی و خیام استاد صدیقی در تهران است.
- «سعدی» ساخته شده توسط شما چه تفاوتی با «سعدی» ابوالحسن صدیقی دارد؟
مجسمه سعدی ساخت بنده حرکتش بیشتر است و یک ذره تیزتر است، بعلاوه جنسش با «سعدی» استاد صدیقی فرق می‌کند؛ اما خب در اینکه کار آقای صدیقی که پدر مجسمه‌سازی نوین ایران هستند بهتر است، شکی نیست. اگر هم امروز کار من خوب از آب درآمده، خیلی کار بزرگی نکرده‌ام؛ چراکه استادان بزرگی همچون استاد صدیقی، علی‌اکبر صنعتی و پدرم جاده را هموار کرده‌اند و ما در واقع داریم روی آن رانندگی می‌کنیم.
- با در نظر گرفتن این نکته که بیشتر آثار شما از جمله مجسمه «اکوان دیو» که در خانه هنرمندان ایران نصب شده، انتزاعی هستند، چطور این کار غیرانتزاعی (عینی و واقعی) را انجام دادید؟
سلیقه شخصی من این نیست و چون این کار سفارشی بود آن را ساختم و در ساختن آن به این نکته توجه داشتم که این مجسمه برای مردم شهر ساخته می‌شود و باید طوری آنرا بسازم که از پیک موتوری گرفته تا رفتگر و پزشک و فوتبالیست همه بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.
- آیا نگرانی بابت آسیب دیدن این مجسمه ندارید؟
خیر؛ این مجسمه را روی یک پایه سنگی 4متری نصب کرده‌ایم و در ارتفاع قرار دارد. همچنین یک ماده نگهدارنده به آن زده‌ایم که حداقل به مدت 5-6 سال آن را در مقابل آب، باد، گرما و سرما حفظ می‌کند؛ پس از گذشت این مدت هم دوباره آن ماده را طی دو روز به آن می‌زنیم و جای نگرانی ندارد.
- ساخت مجسمه سعدی حدوداً چقدر هزینه و زمان برده است؟
یک میلیارد و 600 هزار تومان هزینه برداشته است و ساخت آن هم یکسال و نیم زمان برد.
- با توجه به زمانی که برای ساخت این مجسمه صرف کرده‌اید، دستمزدتان رضایتبخش است؟
این کار به لحاظ مالی عایدی چشمگیری برای من نداشت. من حاضر بودم حتی 10میلیاردتومان هم بدهم تا مجسمه‌ام را در آن محل نصب کنند؛ چرا که دیگر اسمم به تاریخ شهر تهران پیوست، آنهم در خیابان انقلاب که اصلی‌ترین خیابان پایتخت ایران است! همچنین پس از گذشت 64سال از ساخت مجسمه فردوسیِ استاد ابوالحسن صدیقی در تهران، کار من در نزدیک کار استاد نصب شده است که اصلا نمی‌توانم آنرا با مقیاس مالی بسنجم و همین خود برایم کافی و مایه افتخار است.
- ساخت مجسمه‌هایی از این دست تا چه اندازه در جاودانه‌تر شدن چهره‌ها و شخصیت‌های مشهور در اذهان و به دست فراموشی سپرده نشدنشان مؤثر است؟
نصب چنین مجسمه‌هایی در سطح شهرها، صددرصد نمی‌گذارد حضور و یاد شخصیت‌های مهم کمرنگ شود و زمانی که مثلاً از فردوسی به عنوان یک شخصیت مهم یاد می‌کنیم، بعلاوه می‌بینیم که مجسمه این شاعر نیز در شهر ساخته شده است، به طور ناخودآگاه فردوسی در ذهن همه مهم جلوه می‌کند و دقیقاً همانطور که خودتان هم گفتید موجب می‌شود این چهره مهم به دست فراموشی سپرده نشود.
- از نظر شما که خود سالها در خارج از کشور زندگی و تحصیل کرده‌اید، چنین اقداماتی چه اندازه در جذب توریست و شناساندن مفاخر ملی به گردشگران تأثیرگذار است؟
زمانی که یک توریست به ویژه توریست اروپایی به کشور می‌آید، نگاهش با ما بسیار متفاوت است؛ چرا که توریست‌ها از قبل درباره جزئیاتِ جایی که می‌خواهند بروند، تحقیق و مطالعه می‌کنند؛ در نتیجه اقداماتی همچون ساخت مجسمه برای توریست‌ها نسبت به عابران ایرانی 95درصد مهمتر و جذابتر است!
- کدام مجسمه‌های خارجی و داخلی از نگاه شما شاخص‌تر بوده‌اند و بیشتر جذبشان شده‌اید؟
«پیکره‌های لمیده» از جمله آثار هنری مور، پیکره ساز سیار انگلیسی، «فرشته شمال» آنتونی گورملی که در شمال انگلستان در حوالی شهر نیوکاسل نصب شده، مجسمه‌های «شاه عباس» و «کاوه آهنگر» از آثار ایرج محمدی، و مجموعه آثار پرویز تناولی.
- علاوه بر سعدی، به ساخت مجسمه کدام شخصیت‌ها علاقه بیشتری دارید؟
مجسمه آقای خیام را دوست دارم بسازم که البته استاد صدیقی آن را ساخته‌اند، اما دلم می‌خواهد آن را مدل خودم بسازم؛ بعلاوه بسیار علاقه‌مندم که یک کار اساطیری مثل شاهنامه انجام دهم، مثل «رستم و سهراب» و «سیاوش در آتش» اما به شکلی مدرن، و نه کلاسیک؛ چراکه علاقه بسیاری به شاهنامه دارم.
*مصاحبه از آذین آقاجانی