نگاه اردوغان به شانگهای و اتحادیه اروپا؛موازنه با شرق و غرب؟

به گزارش روزپلاس، موضوع تعیین سمت و سوی سیاست خارجی ترکیه به سمت غرب یا شرق، دست کم برای تحلیلگران و کارشناسان سیاسی این کشور، موضوع تازه‌ای نیست.

اردوغان بارها به منظور کسب حمایت محافظه کاران و غربگرایان، حاضر شده علیه غرب حرف بزند اما بر اساس مشی سیاسی عملگرایانه خود، همواره تلاش کرده روابط ترکیه با غرب را نیز در سطح بالا نگه دارد. اما حالا شاهد این هستیم که ترکیه، نه با آمریکا و نه با اتحادیه اروپا روابط عمیق و گسترده‌ای ندارد و از آنجایی که واشنگتن و قدرت‌های اروپایی، روی خوشی به سیاست‌های اردوغان نشان نداده‌اند، او با چین، روسیه و بسیاری از کشورهای اسلامی، روابط خود را به سطح بالاتری رسانده است.

با این حال، رییس جمهور ترکیه تمایل دارد این وضعیت را همچون یک انتخاب و ترجیح ارادی و نه مانند یک وضعیت ناگزیر، به نمایش بگذارد. به عبارتی دیگر، از آنجایی که ترکیه در مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا توفیقی به دست نیاورده و با آمریکا نیز روابط گرمی ندارد، شعار بازگشت به آسیا را مطرح کرده است.

تیم سیاست خارجی کابینه اردوغان در چند سال اخیر، تلاش کرده تا روابط ترکیه را با روسیه و چین توسعه دهد. اما شواهد نشان می‌دهد که این روابط، غالباً در مسیر اقتصادی پیش رفته و در حوزه‌های سیاسی – امنیتی، عمیق چندانی ندارد.

نگاه اردوغان به غرب و شرق

طی 10 سال گذشته، مخالفین و منتقدین اردوغان، بارها اعلام کرده‌اند که او تغییرات جدیدی در مسیر سیاست خارجی ترکیه به وجود آورده و سنت صد ساله تاریخ جمهوری را به چالش کشیده است.

منتقدین می‌گویند از همان سال 1923 میلادی که نظام جمهوری ترکیه به دست مصطفی کمال آتاترک تاسیس شد، او تلاش کرده تا در همه حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، ترکیه را در مسیر تعامل با غرب و تقلید از کشورهای غربی پیش ببرد.

پس از مرگ او نیز، عصمت اینونو به عنوان یار غار آتاترک و رییس جمهور بعدی ترکیه، باز هم ترکیه را در مسیر غرب پیش برد و پس از عضویت این کشور در پیمان نظامی ناتو، در طول تمام دهه‌های جنگ سرد، ترکیه در جبهه غرب باقی ماند.

از دوران به قدرت رسیدن مرحوم نجم الدین اربکان نخست وزیر فقید اسلامگرای ترکیه، تلاش محدودی صورت گرفت تا ترکیه با تاسیس گروه دی 8 به شرق و جهان اسلام بازگردد.

اربکان روی توسعه روابط بین اعضای دی 8 (ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی، نیجریه، مصر) حساب ویژه‌ای باز کرده بود. اما پس از کودتای سال 1997 میلادی پروژه او ناتمام ماند و حالا به نظر می‌رسد که اردوغان، قرائت جدیدی از روابط ترکیه و غرب دارد که البته با قرائت استاد پیشکسوت او، تفاوت ماهوی دارد.

اردوغان: قرار نیست فقط در مسیر غرب باشیم

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، دیروز در مراسم فارغ التحصیلی دانشجویان دانشکده افسری نیروی هوایی ترکیه، به تفصیل درباره سیاست خارجی ترکیه صحبت کرد.

او در میانه سخنان خود، نقبی به دیدگاه‌های مخالفین و منتقدین خود زده و گفت:«ترکیه تنها با گرایش به غرب نمی‌تواند به اهداف خود برسد. کشور ما در صورت توسعه همزمان روابط خود با شرق و غرب می‌تواند به کشوری قوی، مرفه، خوشنام و موثر تبدیل شود. اگر فقط در مسیر غرب قدم برداریم، چنین چیزی نه تنها برایمان سودی ندارد، بلکه خسارت به بار می‌آورد و کشورمان را از معادلات خارج می‌کند».

اردوغان در ادامه با لحنی کنایی افزود: «آن گونه که برخی‌ها ادعا می‌کنند، ما مجبور نیستیم در موقعیتی قرار بگیریم که گویی مجبوریم بین اتحادیه اروپا و سازمان همکاری شانگهای، تنها یکی را انتخاب کنیم؛ برعکس. ما باید روابط خود را با شانگهای و سایر سازمان‌ها بر اساس هدف گذاری برد – برد، توسعه دهیم. ما سیاست خود را با این رویکرد تعیین کرده‌ایم و از این پس به راه خود ادامه خواهیم داد».

این سخن اردوغان در حالی بیان شده که او چندی پیش در نشست سران کشورهای عضو بریکس نیز اعلام کرد که ترکیه به طور رسمی خواستار پیوستن به بریکس است.

اردوغان همچنین به این اشاره کرد که ترکیه حاضر نیست از حق ترک‌های جزیره قبرس بگذرد و دکترین افزایش قدرت نیروی دریایی ترکیه در دریای اژه، دریای سیاه و مدیترانه شرقی دنبال می‌شود و ترکیه لازم نمی‌بیند که در این مورد از کسی اجازه بگیرد.

غرب درباره ترکیه چه می‌گوید؟

هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه به تازگی به بروکسل سفر کرده و در نشست غیررسمی وزرای امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا شرکت کرده است. از 5 سال پیش، کشورهای اروپایی در اقدامی هماهنگ، وزرای امور خارجه و دفاع ترکیه را به نشست‌های خود دعوت نمی‌کردند و حالا پس از 5 سال و در شرایطی که ریاست دوره‌ای اتحادیه به دست مجارستان افتاده، ترکیه یک بار دیگر توانسته به این جمع راه پیدا کند.

دیدار هاکان فیدان با جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین گفتگوهای او با وزرای امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه در شرایطی صورت گرفت که هیچ دورنما و چشم‌انداز روشنی درباره ادامه مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه وجود ندارد.

مقامات اتحادیه اروپا در پاسخ به خبرنگاران درباره محتوای گفتگوهایی که با هاکان فیدان صورت گرفته به این دو نکته اشاره کرده‌اند:

الف) مهمترین موضوع گفتگوهای وزرای امور خارجه اتحادیه با فیدان، درباره مساله قبرس بوده و از او خواسته‌اند که به رویکرد سیاسی اتحادیه اروپا و یونان به استقلال و حاکمیت سیاسی قبرس احترام گذاشته شود.

ب) موضوع قبرس برای اتحادیه آن قدر اهمیت داشته که در اقدامی نمادین، حاضر نشده‌اند با فیدان، درباره محتوای گزارش انتقادی پارلمان اتحادیه درباره وضعیت حقوق بشر ترکیه صحبت کنند. چنین چیزی به این معنی است که از دید کشورهای عضو اتحادیه اروپا، ترکیه باید حسن نیت خود را اثبات کند و تا زمانی که از سیاست‌های خود در مورد ترک‌های جزیره قبرس دست برندارد، آنان حاضر نیستند که درباره شرایط پیوستن ترکیه به اتحادیه، مذاکره‌ای انجام دهند.

در یک جمع بندی کلی باید گفت: اردوغان تلاش می‌کند که سیاست خارجی ترکیه را در نقطه‌ای قرار دهد که به عنوان نقطه تلاقی همزمان منافع غرب و شرق شناخته می‌شود. در نتیجه او به دنبال این است که همزمان با عضویت ترکیه در ناتو و تلاش برای عضویت کامل در اتحادیه اروپا و بلوک غرب، رفاقت ترکیه با شانگهای و بریکس نیز پیش برود و با قدرت‌هایی نظیر چین، روسیه و ایران، روابط عمیقی داشته باشد.

اما شواهد نشان می‌دهد که غربی‌ها نگرش بدبینانه‌ای با این رویکرد اردوغان دارند و تمایل دارند که ترکیه هر چه زودتر خود را از محور چین و روسیه دور کند.