ایران و گروه بریکس؛ منافع و چالش‌های یک ائتلاف غیرغربی

به گزارش روزپلاس، نشست سران بریکس که در اکتبر 2024 در کازان به میزبانی روسیه برگزار می شود اولین مشارکت رسمی ایران در این گروه به عنوان عضو است.

با ریاست دوره‌ای روسیه بر این نشست، این کشور به دنبال تحکیم روابط اقتصادی و سیاسی با اعضای جدید، از جمله ایران و کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی غربی، به‌ ویژه دلار آمریکا است.

رویکرد روسیه در این دوره بر توسعه استفاده از ارزهای ملی در معاملات، ایجاد یک سیستم مالی جدید و تقویت همکاری‌های جنوب-جنوب متمرکز شده است. این تلاش‌ها بخشی از راهبرد کلی این کشور برای مقابله با تحریم‌های غرب و تقویت ائتلاف‌های غیرغربی به شمار می‌رود.

ایران به عنوان یک عضو تازه در بریکس، به دنبال بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی جدید از طریق این ائتلاف است و در عین حال به تعمیق روابط استراتژیک خود با روسیه، به‌ ویژه در حوزه‌های انرژی و زیرساخت، چشم دوخته است.

در همین راستا، روسیه نقش فعالی در گسترش این همکاری‌ها داشته و اجلاس‌های متعددی در سطح عالی بین دو کشور برنامه‌ریزی شده است. یکی از موضوعات مهم احتمالی امضای توافق نامه جامع همکاری های استراتژیک بین ایران و روسیه است.

رویکرد و اهداف ایران از عضویت در بریکس

رویکرد ایران در گروه بریکس به عنوان یک عضو جدید، در راستای تقویت همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و مالی با کشورهای این ائتلاف است. اهداف اصلی ایران شامل موارد زیر است:

1. کاهش وابستگی به دلار آمریکا: ایران به دنبال گسترش استفاده از ارزهای ملی برای بی‌اثر کردن تحریم‌های اقتصادی است و بریکس بستری مناسب برای این هدف فراهم می‌کند.
2. تقویت همکاری‌های جنوب-جنوب: ایران از طریق گروه بریکس می‌خواهد روابط خود با کشورهای نوظهور اقتصادی را توسعه دهد و همکاری‌های اقتصادی، فناوری و زیرساختی را با این کشورها افزایش دهد.
3. سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی: ایران امیدوار است از بریکس برای جذب سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ملی خود به ویژه در زمینه‌های انرژی و حمل‌ونقل استفاده کند، زیرا بریکس به عنوان یک ائتلاف مالی-اقتصادی پتانسیل سرمایه‌گذاری بالایی دارد.
4. افزایش تعاملات تجاری و اقتصادی: از دیگر اهداف ایران استفاده از پلتفرم بریکس برای توسعه تعاملات اقتصادی با چین، هند و روسیه، به‌ویژه در زمینه انرژی و محصولات کشاورزی است. در مجموع، ایران از بریکس به عنوان ابزاری برای تقویت اقتصاد خود در برابر فشارهای بین‌المللی و افزایش تعاملات با اقتصادهای نوظهور استفاده می‌کند.

روسیه نیز به عنوان شریک مهم ایران و از اعضای رسمی و اصلی در گروه بریکس، اهداف مهم و استراتژیکی را دنبال می‌کند که شامل موارد زیر می‌شود:

1. کاهش وابستگی به غرب و دلار آمریکا: یکی از مهم‌ترین اهداف روسیه در بریکس، کاهش استفاده از دلار در تجارت‌ بین‌المللی و جایگزینی آن با ارزهای ملی کشورهای عضو است. این تلاش در واکنش به تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه صورت می‌گیرد و هدف آن ایجاد یک سیستم مالی مستقل‌تر است.
2.  تقویت ائتلاف‌های غیرغربی: روسیه به دنبال تقویت روابط خود با اقتصادهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه است. بریکس به عنوان یک پلتفرم همکاری‌های جنوب-جنوب به روسیه کمک می‌کند تا به جای تکیه بر کشورهای غربی، تعاملات خود را با سایر قدرت‌های اقتصادی جهان مانند چین، هند و برزیل افزایش دهد.
3. پیشبرد سیاست چندقطبی: روسیه از بریکس برای ترویج جهان چندقطبی استفاده می‌کند. این کشور به دنبال بازتعریف نظام جهانی است که در آن کشورهای بیشتری در تصمیم‌گیری‌های جهانی نقش دارند و قدرت‌های غربی (مانند آمریکا و اروپا) تأثیرگذاری کمتری دارند.
4. همکاری در زمینه انرژی و فناوری: روسیه قصد دارد با همکاری اعضای بریکس، پروژه‌های مشترکی در زمینه انرژی، زیرساخت‌های حمل و نقل و فناوری‌های پیشرفته راه‌اندازی کند. این همکاری‌ها به‌ویژه در حوزه انرژی، از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا روسیه به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی جهان، به دنبال تنوع‌بخشی به بازارهای خود است. این اهداف به روسیه کمک می‌کنند تا جایگاه خود را در سطح جهانی تقویت کند و راهی برای مقابله با فشارهای اقتصادی و سیاسی غرب پیدا کند.

 بریکس علاوه بر ایجاد فرصت‌های متعدد برای ایران با چالش‌هایی نیز مواجه است که می‌تواند مانع از بهره‌برداری کامل از عضویت در این گروه شود.

برخی از این چالش‌ها عبارتند از:

1.  تداوم تحریم‌های بین‌المللی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ایران تحریم‌های اقتصادی، به‌ویژه از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا است. این تحریم‌ها می‌توانند دسترسی ایران به سیستم‌های مالی جهانی و همکاری‌های اقتصادی با سایر اعضای بریکس را محدود کنند. اگرچه بریکس در تلاش برای ایجاد سیستم‌های مالی غیر وابسته به دلار است، اما هنوز چالش‌هایی در اجرای این طرح وجود دارد.
2. رقابت داخلی میان اعضای بریکس: کشورهای عضو بریکس مانند چین، هند و روسیه منافع و اولویت‌های خاص خود را دارند که گاه با منافع ایران همخوانی ندارد. برای مثال، رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین ایران و هند یا حتی چین در برخی مناطق (مانند آسیای مرکزی) می‌تواند مانع از همکاری‌های نزدیک‌تر شود.
3. نیاز به اصلاحات اقتصادی داخلی: ایران برای بهره‌برداری کامل از فرصت‌های اقتصادی بریکس، به اصلاحات ساختاری در نظام اقتصادی خود نیاز دارد. چالش‌هایی مانند تورم، نوسانات ارزی و ضعف در زیرساخت‌های مالی ممکن است مانع از جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری‌های گسترده‌تر با اعضای بریکس شود.
4. تعامل با بازیگران بین‌الملل: ایران باید بتواند ضمن حفظ منافع خود، تعامل سازنده‌ای با بازیگران بین‌المللی داشته باشد. با توجه به تنش‌های سیاسی و اقتصادی با غرب، ایران نیازمند ایجاد اعتمادسازی در سطح جهانی است تا بتواند از ظرفیت‌های بریکس برای توسعه اقتصادی بهره‌برداری کند.

با توجه به مطالب بیان شده، با در نظر گرفتن منافع و موانع و چالش های موجود آینده، روابط ایران و گروه بریکس به عوامل متعددی بستگی دارد که می‌تواند تعیین‌کننده‌ جهت‌گیری این همکاری باشد. به طور کلی، این آینده بر چند محور اصلی استوار است:

1. تعمیق همکاری‌های اقتصادی و تجاری: با توجه به این که بریکس به دنبال ایجاد ساختارهای مالی مستقل از دلار و سیستم‌های مالی غربی است، ایران می‌تواند از این فرصت برای گسترش تعاملات تجاری خود با کشورهای عضو، به ویژه چین، روسیه و هند، بهره ببرد. گسترش تجارت با استفاده از ارزهای ملی و همچنین جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی ایران از جمله پروژه‌های کلیدی است که می‌تواند در آینده تقویت شود.
2.  همکاری‌های انرژی و زیرساختی: ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انرژی در جهان، می‌تواند نقش کلیدی در تأمین انرژی اعضای بریکس ایفا کند. با توجه به نیاز روزافزون چین و هند به منابع انرژی، این حوزه می‌تواند به یکی از محورهای اصلی همکاری میان ایران و بریکس تبدیل شود.
3. تلاش برای ایجاد ساختارهای مالی جایگزین: یکی از اهداف اصلی بریکس، کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی بین‌المللی تحت نفوذ غرب است. اگر این طرح‌ها به طور کامل پیاده‌سازی شوند، ایران می‌تواند از فشار تحریم‌های مالی بین‌المللی رهایی یابد و از طریق همکاری با بریکس، سیستم‌های مالی جایگزین برای معاملات بین‌المللی ایجاد کند.
4. چالش‌های ژئوپلیتیکی و رقابت داخلی در بریکس: در کنار فرصت‌ها، آینده روابط ایران با بریکس ممکن است تحت تأثیر رقابت‌های داخلی بین اعضای بریکس و تحولات ژئوپلیتیکی قرار گیرد. تعاملات ایران با کشورهایی مانند هند و چین ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد، به ویژه در مناطق استراتژیکی مانند خاورمیانه و آسیای مرکزی.

همچنین نباید این نکته را فراموش و نسبت به آن بی توجهی کرد که این نشست و حضور ریاست جمهوری ایران در اولین سفر خود به روسیه همچنین فرصت مناسبی در جهت ارتقای سطح روابط میان تهران- مسکو است.

نشست‌های بریکس و همکاری‌های گسترده‌ای که بین کشورهای عضو این گروه شکل می‌گیرد، می‌توانند فرصت‌هایی برای دیپلماسی و رفع اختلافات منطقه‌ای فراهم کنند.

از آنجا که روسیه به عنوان یکی از اعضای کلیدی بریکس، نقش مهمی در تحولات قفقاز و مذاکرات صلح در این منطقه دارد، همکاری‌های ایران و روسیه در قالب بریکس می‌تواند به ایجاد نقطه اشتراکی برای حل این مسئله کمک کند.

از طرفی، ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود و نقش کلیدی‌اش در اتصال کریدورهای حمل‌ونقل منطقه‌ای، می‌تواند از نشست‌های بریکس به عنوان بستری برای تقویت نقش خود در مدیریت کریدورهای ترانزیتی و تسهیل ارتباطات منطقه‌ای استفاده کند.

چنین همکاری‌هایی در قالب بریکس می‌توانند به شکل‌گیری توافقات جدید یا حداقل گفتگوهای سازنده برای رفع موانع موجود بر سر راه این کریدور کمک کنند. البته موفقیت این روند وابسته به مذاکرات پیچیده سیاسی بین کشورهای درگیر و قدرت‌های بزرگ است و نشست‌های بریکس می‌توانند یک فرصت دیپلماتیک برای پیشبرد این گفتگوها باشند، اما قطعاً نیاز به تعاملات بیشتری در سطوح مختلف دیپلماتیک وجود دارد.

آینده روابط ایران و بریکس پتانسیل قابل توجهی برای توسعه دارد، اما موفقیت آن به توانایی ایران در مدیریت چالش‌های داخلی و بین‌المللی و همچنین نقش فعال‌تر در این ائتلاف بستگی دارد.

 نویسنده: معصومه محمدی، کارشناس مسائل اورآسیا