انتخابات اقلیم کردستان عراق؛ تغییر یا تکرار وضعیت گذشته؟

به گزارش روزپلاس،  ششمین دوره انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان با تاخیر 2 ساله و پس از صدور 5 فرمان ریاستی نچیروان بارزانی رئیس این منطقه به ایستگاه پایانی رسید. علت تعویق چند باره انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان نیز اختلافات حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان بوده است.

انتخابات متفاوت

انتخابات ششمین دوره پارلمانی اقلیم کردستان از جهاتی با آنچه که در 5 دوره گذشته برگزار شده است، تفاوت‌های اساسی دارد که به مواردی از آن اشاره می‌گردد:

کنترل انتخابات اقلیم از سوی دولت مرکزی عراق

شاید یکی از اثرات تضعیف اقلیم کردستان در پسا رفراندوم نافرجام سال 2017 مسعود بارزانی، وضعیتی باشد که امروز در اقلیم دیده شده است. برای نخستین بار انتخابات اقلیم کردستان از سوی کمیسیون عالی انتخابات عراق و به دور از دخالت و تاثیرگذاری دو حزب حاکم این منطقه برگزار می‌گردد. پیشتر دادگاه عالی عراق در پی شکایت تعدادی از شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی اقلیم کردستان، رای به انحلال دوره پنجم پارلمان و کمیسیون محلی انتخابات داده بود.

تعدد حوزه‌های انتخابیه

انتخابات 5 دوره گذشته پارلمانی اقلیم کردستان در یک حوزه سراسری برگزار شده است. به عبارت دیگر، در 5 انتخابات گذشته، اقلیم کردستان یک حوزه سراسری بوده است اما در این انتخابات، استان‌های اربیل، سلیمانیه، دهوک و حلبچه به عنوان 4 حوزه انتخابیه تعیین شده‌اند. این وضعیت بر آرای احزاب سیاسی تاثیرگذار خواهد بود. ساکنین هر استان یا حوزه انتخابیه تنها مجاز به رای دادن به نامزدهای ویژه آن حوزه خواهند بود. پیشتر روال انتخاباتی در اقلیم کردستان اینگونه بود که به عنوان نمونه، یک فرد ساکن در حلبچه می توانست به نامزد مورد نظر خود در استان دهوک هم رای بدهد اما اینک تنها مجاز به رای دادن به نامزدهای ویژه استان حلبچه خواهد بود.

تغییر در کُرسی اقلیت‌ها

اقلیت‌های مسیحی، ترکمان و ارامنه در دوره‌های گذشته پارلمان اقلیم کردستان دارای 11 کُرسی بوده‌اند که حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی از آنها بهره برداری کرده و به انضمام کُرسی‌های خود توانسته بود به اکثریت پارلمانی دست یابد. در پی شکایت اتحادیه میهنی کردستان و جریان‌های سیاسی دیگر، دادگاه عالی عراق رای به انحلال سهمیه انتخاباتی اقلیت‌های مورد اشاره در پارلمان اقلیم کردستان داد. بعدها هیئت قضایی کمیسیون عالی انتخابات عراق نیز رای به بازگشت 5 کُرسی برای این اقلیت‌ها داد اما تغییراتی در آن داده شده است. برای نخستین بار توزیع جغرافیایی کُرسی اقلیت‌ها را در اقلیم شاهد بوده‌ایم. اربیل دارای 2 کُرسی برای اقلیت‌های مسیحی و ترکمان، سلیمانیه دارای 2 کُرسی برای اقلیت‌های مسیحی و ترکمان و دهوک هم دارای یک کُرسی برای ارامنه خواهد بود. این وضعیت نشان می‌دهد که مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی کردستان نیز می‌توانند برای نخستین بار از سهمیه انتخاباتی اقلیت‌ها برخوردار شوند. در چنین وضعیتی یکی از کارت های اصلی دست حزب دمکرات کردستان عراق از بین رفته است.

بروزرسانی لیست‌های رای دهندگان

حزب دمکرات کردستان عراق در دوره های گذشته از وضعیت لیست‌های انتخاباتی اقلیم کردستان بیشترین بهره برداری را داشته است. بدینگونه که این لیست‌ها دارای شمار چند صد هزار نفری از اسامی تکراری، فوت شدگان، اکراد دیگر کشورها و غیره بوده‌اند که حزب بارزانی در راستای منافع خود از آن استفاده کرده بود. کمیسیون عالی انتخابات عراق ضمن رد این وضعیت، اعلام کرد که لیست‌های مورد تائید دولت مرکزی را مبنای انتخابات ششمین دوره پارلمانی اقلیم قرار خواهد داد.

مهمترین جریان‌های سیاسی

در خصوص مهمترین جریان های سیاسی شرکت کننده در انتخابات اقلیم کردستان نیز به موارد ذیل اشاره می شود:

حزب دمکرات کردستان عراق

به رهبری مسعود بارزانی و حاکم اصلی اقلیم کردستان است. در دوره‌های گذشته اکثریت پارلمانی و کنترل نهادهای اصلی از قبیل ریاست و حکومت محلی، شورای امنیت و غیره را در دست داشته است.

اتحادیه میهنی کردستان

به رهبری بافل طالبانی و حاکم اصلی سلیمانیه و مناطق پیرامونی آن است. این حزب سیاسی پس از مرگ جلال طالبانی با رخدادهای داخلی متعددی مواجه بوده است که مهمترین آن به 8 جولای سال 2021 و اخراج لاهور شیخ جنگی رئیس مشترک سابق این حزب برمی‌گردد. اتحادیه میهنی کردستان در کنگره پنجم حزبی خود که در سپتامبر 2023 برگزار شد، تغییرات زیادی را با هدف تثبیت مرکزیت تصمیم‌گیری به رهبری بافل طالبانی تجربه کرد و متاثر از آن در انتخابات شوراهای استانی عراق (دسامبر 2023) توانست 5 کُرسی شورای استانی کرکوک را از آن خود کند و نماینده خود را بر کُرسی استانداری این استان نشاند. اتحادیه میهنی با چنین تجربه‌ای پا به عرصه انتخابات اقلیم کردستان نهاده است.

جنبش نسل جدید

به رهبری شهسوار عبدالواحد از مردم اقلیم کردستان خواسته است با هدف تغییر حکمرانی کنونی، حضور حداکثری در پای صندوق‌های رای داشته باشند. نسل جدید از اصلی ترین جریان‌های اپوزسیون اقلیم کردستان است.

اتحاد اسلامی کردستان

به رهبری صلاح الدین بهاالدین و از احزاب اصلی اسلامی در کردستان عراق است که تلاش کرده است در این دوره شمار کُرسی‌های خود را افزایش دهد.

جماعت عدالتخواهی کردستان

جماعت اسلامی سابق به رهبری علی باپیر است که خود را یکی از منتقدین اصلی حکمرانی کنونی اقلیم کردستان می‌داند.

جنبش تغییر

به رهبری موقت دانا احمد مجید در پی سازماندهی و تجدید قوای خود است. تغییری‌ها پس از مرگ نوشیروان مصطفی بنیانگذار و رهبر فقید خود از سال 2017 تاکنون دارای شدیدترین اختلافات داخلی بوده و به همین دلیل در انتخابات سال 2021 پارلمانی عراق با شکست تاریخی مواجه شده و از کسب کُرسی بازماندند. در این دوره از انتخابات اقلیم کردستان نیز به دلیل جناج بندی‌های متعدد ممکن است شکست سال 2021 برای این جنبش تکرار گردد.

جبهه ملی

به رهبری لاهور شیخ جنگی رئیس مشترک سابق اتحادیه میهنی کردستان و از احزاب تازه تاسیس است که برای نخستین بار در انتخابات پارلمانی اقلیم شرکت می‌کند.

جریان موضع ملی

به رهبری علی محمدصالح از اعضای سابق پارلمان اقلیم کردستان و جنبش تغییر است. این جریان سیاسی نیز تازه تاسیس است و نخستین حضور خود را در انتخابات اقلیم تجربه می کند.

وضعیت چگونه خواهد بود؟

شکست حکومت محلی اقلیم کردستان در زمینه‌های مختلف از جمله در ارائه خدمات ضروری از قبیل آب، برق، سوخت و غیره به مردم و همچنین عدم پرداخت کامل و به موقع حقوق ماهیانه کارمندان، بازنشستگان، نیروهای نظامی و امنیتی، منجر به افزایش نارضایتی‌های مردمی شده است. همچنین اختلافات میان حزب دمکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان (بارزانی‌ها و طالبانی‌ها) در این دوره تشدید شده است که ممکن است بر نحوه تشکیل کابینه جدید تاثیرگذار باشد. آنچه که از تبلیغات انتخاباتی در اقلیم کردستان دیده شده است، نشان می‌دهد که این منطقه ممکن است روند دشوار تشکیل کابینه جدید را تجربه کند.

بافل طالبانی رئیس اتحادیه میهنی کردستان تهدید کرده است که بدون رضایت وی، مسرور بارزانی نمی‌تواند برای بار دوم به پُست نخست وزیری برسد. حزب دمکرات کردستان عراق هم نشان داده است که تمایلی به مشارکت اتحادیه میهنی در کابینه آتی اقلیم ندارد. البته وضعیت سیاسی و جغرافیایی اقلیم کردستان به گونه‌ای است که حذف هر یک از دو حزب حاکم از سوی دیگری، میسر نخواهد بود. نتایج این انتخابات نشان خواهد داد که آیا تغییری در وضعیت حکمرانی اقلیم حاصل می‌شود یا برگزاری این پروسه تنها برای مشروعیت بخشی دوباره به حکمرانی بارزانی‌ها و طالبانی‌ها در اربیل و سلیمانیه بوده است.