به گزارش روزپلاس، ازن یکی از شش آلاینده اصلی هوا و در دسته‌بندی آلاینده‌هایی است که سلامت انسان را در معرض آسیب قرار می‌دهد که به همین سبب میزان غلظت آن باید مطابق با استانداردهای سلامت عمومی کنترل شود.
ازن به طور کلی به دو نوع دسته‌بندی می‌شود که یکی ازن استراتوسفری است که در لایه‌های بالای جو قرار گرفته و دیگری ازن سطحی است. ازن استراتوسفری مانع ورود پرتو فرابنفش به سطح زمین می‌شود و ازن سطحی در نتیجه واکنش‌های شیمیایی آلاینده‌ها در سطح زمین به‌ویژه در تابستان‌ها تشکیل می‌شود. در حقیقت ازن سطحی که اغلب در ساعات اوج تابش و در حضور گرما و نور خورشید تشکیل می‌شود، به عنوان آلاینده ثانویه ریسک بیشتری را برای سلامت ایجاد خواهد کرد. شاخص این گاز در تهران با استفاده از سنجنده‌هایی اعلام می‌شود.
حمیدرضا خورشیدی مدیرکل هواشناسی استان تهران در گفت‌وگویی در پاسخ به این پرسش که شاخص ازن چیست و چه عواملی بر نوسانات آن در تهران اثرگذار است؟ اظهارکذد: در واقع با دو نوع فرایند تشکیل ازن مواجه هستیم؛ یکی از این فرایندها در فصل زمستان و دیگری در تابستان اتفاق می‌افتد.
ازن تابستانه چطور تشکیل می‌شود؟
وی ادامه داد: ازن در زمستان به‌عنوان یک آلاینده ثانویه از آلودگی شهری به‌ویژه ترکیبات نیتروژن‌دار مانند ناکس اثرپذیر است اما منبع اصلی تولید ازن در تابستان، بتابش شدید نور خورشید است.
خورشیدی با اشاره به فرآیند شیمیایی تشکیل ازن گفت: اتم‌های اکسیژن بر اثر افزایش تابش فرابنفش خورشید به رادیکال‌های اکسیژن تبدیل می‌شود. این رادیکال‌ها سپس به اکسیژن دو مولکولی تبدیل و ازن تشکیل می‌شود. این فرایند در تابستان به دلیل شدت گرما و تابش فرابنفش تشدید می‌شود. به همین سبب غلظت ازن نیز در هوا افزایش می‌یابد.
اندازه‌گیری ازن سطحی؛ آیا سنجنده‌ها بالاترین غلظت ازن را نشان می‌دهد؟
مدیرکل هواشناسی استان تهران درباره ابزارهای اندازه‌گیری شاخص ازن گفت: اندازه‌گیری ازن با استفاده از دستگاه‌های دیجیتال تخصصی و ویژه انجام می‌شود. غلظت این شاخص اولین بار روش اندازه‌گیری «دابسون» سنجیده شد که طی آن لایه‌ای از ازن فشرده می‌شود و مقدار آن از طریق محاسبه به دست می‌آید اما در مقدار ازن سطح زمین، با دستگاه‌ها اندازه‌گیری می‌شود.
وی افزود: داده‌های به دست‌آمده از این دستگاه‌ها از طریق سامانه‌هایی که توسط سازمان محیط زیست و شهرداری‌ها راه‌اندازی شده، به‌صورت عمومی اعلام می‌شود. این اطلاعات، بالاترین غلظت ثبت شده را نمایش می‌دهند و محدودیتی در اندازه‌گیری و اعلام آن وجود ندارد.
گرد و غبار تشکیل ازن را تشدید نمی‌کند
مدیرکل هواشناسی استان تهران درباره عوامل مؤثر بر افزایش یا کاهش این شاخص در تهران گفت: مقدار ازن در تابستان به‌طور مستقیم تحت تأثیر شدت تابش خورشید قرار دارد. هر چه شدت تابش پرتو فرابنفش بیشتر باشد، غلظت ازن نیز افزایش می‌یابد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره تفاوت شاخص ازن در روزهای عادی با روزهای آلوده در فصل گرم نیز گفت: در تابستان برخلاف تصور رایج، افزایش ذرات معلق یا گردوغبار به‌طور مستقیم باعث تشدید شاخص ازن نمی‌شود حتی شاید گاهی به دلیل افزایش پراکنش آن، مقدار تشکیل ازن را کاهش دهد.
وی همچنین گفت که اگرچه موتورسیکلت‌های کاربراتوری به‌دلیل انتشار هیدروکربن‌ها، در فصل زمستان تأثیر بیشتری بر افزایش تمامی آلاینده‌ها دارند اما این شرایط به دلیل پایداری جو و عدم تخلیه است و در تابستان تابش فرابنفش بیشترین اثر را بر تشکیل ازن می‌گذارد.
خورشیدی افزود: شاید عواملی از این دست نیز بر غلظت ازن تاثیرگذار باشد اما با این وجود عامل اصلی اثرگذاری تابش خورشید است؛ به همین سبب نیز کنترل شاخص ازن در فصل گرم به‌راحتی امکان پذیر نیست.
شاید در ارتفاعات!
وی به تفاوت‌های منطقه‌ای در سطح تهران اشاره کرد و گفت: رصد تفاوت‌های منطقه‌ای، اغلب از سوی متولیان محیط زیست انجام می‌شود اما در فصل تابستان، به‌طور کلی تفاوت محسوسی میان مناطق مختلف تهران به نظر نمی‌رسد و احتمالا تنها عامل اثرگذار ارتفاع باشد. شدت تابش فرابنفش در ارتفاعات بیشتر است و ممکن است غلظت ازن نیز بالاتر باشد.
به گفته وی، بیشترین میزان تابش فرابنفش و در نتیجه تولید ازن، معمولاً بین ساعت ۱۰ صبح تا ۱۶ اتفاق می‌افتد اما ممکن است میزان ازن در دستگاه‌های سنجش هوا با کمی تأخیر نمایش داده شود چون این دستگاه‌ها معمولاً میانگین ۱۲ ساعت گذشته را گزارش می‌کنند بنابراین ازن تولیدشده در ساعت ۱۰ صبح ممکن است بلافاصله در داده‌ها دیده نشود و بعد از مدتی بر سامانه‌ها تاثیرگذار باشد.
مدیرکل هواشناسی استان تهران در پاسخ به این پرسش که آیا وضعیت فعلی شاخص ازن در تهران نگران‌کننده است یا خیر؟ تصریح کرد: شاخص ازن، چه در تابستان و چه در زمستان، اگر از حدی بیشتر شود برای سلامت عمومی مضر خواهد بود اما اینکه این حد کجاست و از چه میزان به بعد خطرناک محسوب می‌شود، به شاخص‌های بهداشت و سلامت بستگی دارد و متخصصان این حوزه باید در این زمینه تشخیص قطعی ارائه کنند.
وی ارتباط میان تغییرات اقلیمی، تغییر شدت تابش خورشید و به همین سبب افزایش شدت پرتو فرابنفش و در ادامه تشکیل شدیدتر شاخص ازن را نیز تشریح کرد و گفت: تغییرات اقلیمی اثری بر شدت تابش خورشید و در نتیجه شدت پرتو فرابنفش نمی‌گذارد و بر همین اساس نیز بر غلظت ازن نیز اثرگذار نبوده است.
مدیرکل هواشناسی استان تهران در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش شاخص ازن در شهر، نشانه ظاهری دارد یا خیر؟ گفت: افزایش غلظت ازن برخلاف گردوغبار یا دیگر آلاینده‌ها، شکل ظاهری ندارد و صرفاً از طریق دستگاه‌های سنجش قابل اندازه‌گیری است.
خورشیدی در پایان ضمن ارائه توصیه‌هایی برای کاهش مواجهه شهروندان با آثار مخرب ازن توصیه کرد که در ساعات اوج تابش خورشید حضور در فضای باز با رعایت تمهیدات لازم انجام شود.