به گزارش روزپلاس، پس از ناکامی عملیات رمضان در تیرماه سال ۱۳۶۱ که با وجود رشادت‌های فراوان رزمندگان اسلام به نتیجه مطلوب نرسید، ضرورت تداوم نبرد و جلوگیری از ایجاد هرگونه رکود در جبهه‌های جنگ به یک اولویت اساسی برای فرماندهان دفاع مقدس تبدیل شد. در آن مقطع حساس، هرگونه توقف در خطوط نبرد نه تنها به معنای فرصت‌یابی و آسودگی خاطر دشمن بعثی بود، بلکه به‌طور جدی روحیه رزمندگان را تهدید می‌کرد و آثار روانی و سیاسی منفی بر جای می‌گذاشت. به همین دلیل، ستادهای عملیاتی تصمیم گرفتند تا با طراحی عملیات‌های محدود اما حساب‌شده، هم دشمن را در حالت انفعال نگه دارند و هم روح تازه‌ای در کالبد جبهه‌ها بدمند. در همین چارچوب بود که منطقه سومار و ارتفاعات استراتژیک آن، به دلیل اشراف بر شهر مندلی عراق، برای اجرای عملیات مسلم ابن عقیل انتخاب شد.
این عملیات در شرایطی طراحی گردید که ارتش عراق بخش عمده توان زرهی و انسانی خود را در جنوب کشور متمرکز کرده بود تا مانع پیشروی رزمندگان ایرانی به داخل خاک خود شود. این تمرکز نیرو در جبهه جنوب، منطقه غرب و به‌ویژه سومار را به نقطه‌ای مناسب برای غافلگیری دشمن تبدیل کرد. علاوه بر این، ویژگی کوهستانی و صعب‌العبور بودن منطقه نیز از نقاط ضعف دشمن بود، چرا که عراق امکان بهره‌گیری کامل از توان زرهی خود را در این جغرافیای کوهستانی نداشت و همین مسئله یک فرصت ارزشمند برای نیروهای ایرانی به حساب می‌آمد.
عملیات مسلم ابن عقیل در بامداد نهم مهرماه ۱۳۶۱ با رمز مقدس «یا ابوالفضل العباس (ع)» آغاز شد و به فرماندهی شهید بزرگوار حاج محمدابراهیم همت و با مشارکت گسترده یگان‌های سپاه پاسداران و ارتش جمهوری اسلامی ایران به اجرا درآمد. در این عملیات، تیپ‌های ۳۱ عاشورا، ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) و ۲۱ امام رضا (ع) از سپاه پاسداران، در کنار تیپ ۵۵ هوابرد و تیپ ۴ لشکر ۸۱ کرمانشاه از ارتش حضور داشتند. ترکیب و هماهنگی این نیروها بار دیگر همدلی و هم‌افزایی ارتش و سپاه را در میدان نبرد به نمایش گذاشت و جلوه‌ای از وحدت دفاعی ملت ایران را رقم زد.
یکی از ویژگی‌های بارز عملیات مسلم، حضور روحانی مجاهد و شهید محراب، آیت‌الله اشرفی اصفهانی، امام جمعه فقید کرمانشاه در خط مقدم بود. این حضور، نشانگر پیوند عمیق روحانیت و رزمندگان و نیز الهام‌بخش معنوی برای نیروهای عمل‌کننده به شمار می‌رفت. عملیات در دو مرحله و طی هفت روز ادامه یافت و رزمندگان اسلام توانستند دستاوردهای مهمی را محقق سازند. در این عملیات حدود ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران اسلامی آزاد شد و افزون بر آن، ۳۰ کیلومتر مربع از خاک عراق نیز به تصرف نیروهای خودی درآمد. تسلط بر دشت سومار و اشراف بر ارتفاعات و تنگه‌های مرزی از نتایج مهم این عملیات بود که موقعیت استراتژیک ایران در جبهه غرب را به‌طور قابل توجهی تقویت کرد.
از دیگر نقاط برجسته عملیات، غافلگیری دشمن بود. نیروهای عراقی که در پی آماده‌باش‌های پی‌درپی دچار خستگی و ضعف روحی شده بودند، در لحظه آغاز عملیات در خواب به سر می‌بردند و عملاً آمادگی مقابله نداشتند. این امر سبب شد تا رزمندگان اسلام با کمترین تلفات انسانی به اهداف خود دست یابند. شهید علی صیاد شیرازی در توصیف این عملیات، آن را یک عملیات ضربتی و آفندی پرتوان دانست که با استفاده از دو یگان ضربتی ارتش و سپاه به فرماندهی سرهنگ کریم عبادت و سردار شهید همت انجام شد.
عملیات مسلم ابن عقیل را می‌توان نمادی روشن از ایمان، ابتکار و شجاعت رزمندگان اسلام دانست؛ عملیاتی که نه تنها شکست عملیات رمضان را جبران کرد، بلکه بار دیگر نشان داد که اراده ملت ایران در برابر ارتش بعثی، شکست‌ناپذیر است و پیروزی تنها از آن جبهه حق خواهد بود.
اهداف عملیات مسلم ابن‌عقیل
عملیات مسلم ابن‌عقیل با هدفی روشن و راهبردی طراحی شد: آزادسازی ارتفاعات مرزی ایران و تسلط بر ارتفاعاتی که اشراف بر دشت سومار و مسیرهای منتهی به شهر مندلی عراق را فراهم می‌آورد. فرماندهی عملیات بر این باور بود که با تسخیر این ارتفاعات می‌توان نه تنها تهدیدات مرزی را کاست، بلکه مانع از استفاده آسان دشمن از خطوط تدارکاتی و استقرار زرهی‌اش در منطقه کوهستانی شد. تصرف ارتفاعات مشرف به سومار و نیز تسلط بر نقاطی که راه‌های منتهی به مندلی را تحت‌الشعاع قرار می‌داد، به‌عنوان اولویت نخست در برنامه عملیاتی قرار گرفت تا ضمن کاهش توان ضربه‌زنی دشمن، امکان پیشروی‌های هدفمند و کنترل جبهه غرب فراهم آید.
این اهداف نظامی، فراتر از کسب زمین بود؛ دستیابی به این نقاط راهبردی معنای بازآفرینی روحیه در جبهه‌ها و نمایش توان عملیاتی یگان‌های رزمنده را نیز به‌دنبال داشت. حفظ تحریک جبهه‌ها و جلوگیری از رخوت و انفعال، یکی از مقاصد سیاسی روانی عملیات بوده است؛ چرا که موفقیت در این میدان پیام روشنی برای دشمن و نیز تکیه‌گاه روحی و سازمانی برای نیروهای خودی فراهم می‌ساخت.
موقعیت و اهمیت استراتژیک منطقه سومار
منطقه سومار از شمال به نفت‌شهر، از غرب به مندلی، از جنوب به مهران و از شرق به گیلانغرب محدود می‌شود؛ شبکه‌ای از ارتفاعات مرزی که عمدتاً بر نوار مرزی قرار دارند و نام‌هایی چون گیسکه، کله‌شوان، کهنه‌ریگ، سانواپا، سلمان‌کشته و دروازه از جمله نقاط برجسته آن هستند. از میان این ارتفاعات، سلمان‌کشته در شمال سومار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا در یک زاویه استراتژیک قرار داشته و اشراف بر سه جاده تدارکاتی را ممکن می‌سازد، امری که هر فرمانده میدانی به‌خوبی از اهمیت آن آگاه است.
در پیرامون این ارتفاعات، پاسگاه‌های مرزی متعددی مانند دوله شریف، کومه‌سنگ و میان‌سنگ مستقر بودند که نقش بازدارنده‌ای برای عبور و مرور دشمن ایفا می‌کردند. تنگه «میان تنگ» که در قلب این مجموعه ارتفاعات واقع شده است، با توجه به قرارگیری‌اش، تهدیدی مستقیم برای شهر مندلی به‌شمار می‌رفت چرا که کنترل آن می‌توانست دسترسی به مسیرهای تدارکاتی و حرکت نیروها را محدود یا تسهیل کند.
به دلیل همین ساختار کوهستانی و موقعیت جغرافیایی، ارتفاعات سومار برای دشمن اهمیت مضاعف داشت؛ چرا که در صورت تسلط بر این نقاط، راه نفوذ به خاک عراق ساده‌تر می‌شد و از سوی دیگر، فرماندهی ایران نیز می‌توانست با نگهداری این مواضع، خطوط دفاعی و راه‌های پشتیبانی خود را حفظ کند. بنابراین تصرف یا حفظ این ارتفاعات نه‌تنها پیامدهای مستقیم نظامی داشت، بلکه تأثیری تعیین‌کننده بر معادلات منطقه‌ای و تداوم عملیات‌های آینده برجای می‌نهاد.
شرح عملیات مسلم ابن‌عقیل
پس از برنامه‌ریزی و کسب آمادگی‌های لازم، بامداد نهم مهرماه سال ۱۳۶۱، عملیات مسلم ابن‌عقیل با رمز مقدس «یا ابالفضل العباس (ع)» در ساعت ۰۰:۴۷ آغاز شد. رزمندگان اسلام با شجاعت و سرعت عمل، از میادین مین و سیم‌های خاردار عبور کردند و تنها پس از ده دقیقه توانستند ارتفاعات حساس گیسکه تا کله‌شوان را فتح کنند. این موفقیت اولیه، دروازه‌ای برای پیشروی بیشتر بود؛ چرا که پس از آن ارتفاعات «واروالین» تا قلعه‌بین در سمت راست تنگه جوق و همچنین ارتفاعات مثلثی به تصرف نیروهای ایرانی درآمد و اشراف کامل بر دشمن فراهم شد. به این ترتیب، ارتش عراق که در دشت استقرار یافته بود، در تیررس کامل رزمندگان قرار گرفت.
بیشتر نیروهای دشمن در شرایطی بودند که به دلیل آماده‌باش‌های پی‌درپی، به شدت دچار خستگی جسمی و ضعف روحی شده و توان مقابله مؤثر را از دست داده بودند. غافلگیری کامل در آغاز عملیات نیز مزید بر علت شد؛ چرا که بسیاری از نیروهای عراقی در لحظه شروع عملیات در خواب بودند. همین مسئله سبب شد تا رزمندگان اسلام در این مرحله از عملیات با حداقل تلفات به موفقیت‌های چشمگیر دست یابند.
با روشن شدن هوا، نخستین پاتک دشمن آغاز شد. اما از آنجا که نیروهای خودی پیش‌تر در مواضع به‌دست‌آمده کاملاً مستقر شده بودند، تلاش‌های دشمن بی‌ثمر ماند. ارتش عراق یکی پس از دیگری ضربه می‌خورد و ناچار به عقب‌نشینی می‌شد. در طول عملیات، دشمن حدود ۱۲ پاتک در محورهای مختلف به‌ویژه در مقابل شهر مندلی عراق و در مناطق حساس همچون ارتفاعات گیسکه، راست میان‌تنگه، ارتفاع ۳۴۵ و سلمان‌کشته انجام داد. این پاتک‌ها تا بعدازظهر ۱۳ مهرماه ادامه داشت اما تمامی آن‌ها با مقاومت و ایستادگی رزمندگان اسلام شکست خورد.
نتایج و دستاوردهای عملیات
عملیات مسلم ابن‌عقیل در نهایت دستاوردهای مهم و سرنوشت‌سازی برای جبهه ایران به همراه داشت. افزون بر آزادسازی بیش از ۱۵۰ کیلومتر مربع از خاک ایران اسلامی، حدود ۳۰ کیلومتر از خاک عراق نیز به تصرف درآمد و دو پاسگاه مهم دوله‌شریف و کومه‌سنگ به کنترل نیروهای ایرانی درآمدند. همچنین با تأمین کامل دشت سومار، رزمندگان توانستند بر تنگه‌های مرزی مسلط شوند و شهر استراتژیک مندلی عراق در تیررس قرار گرفت. این موفقیت امکان پیشروی‌های بعدی در عمق خاک عراق را نیز فراهم کرد.
از نظر نظامی، تلفات سنگینی بر دشمن بعثی وارد آمد؛ بیش از هزار تن از نیروهای عراقی کشته یا زخمی شدند و ۳۴ نفر نیز به اسارت درآمدند. تجهیزات دشمن نیز ضربه‌ای جدی دید؛ ۲۵ دستگاه تانک و نفربر، سه دستگاه مهندسی و سه قبضه کاتیوشا منهدم شد. علاوه بر آن، شش دستگاه نفربر، ۱۵ قبضه انواع توپ‌های زمینی و هوایی، ۶۰ دستگاه تلفن صحرایی، ۵۰ دستگاه بی‌سیم و تعداد زیادی خمپاره‌انداز و سلاح‌های سبک به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد.
پیروزی در عملیات مسلم ابن‌عقیل نه تنها موفقیتی تاکتیکی در میدان نبرد بود، بلکه از نظر روانی نیز روح تازه‌ای در جبهه‌ها دمید و پیام روشنی به دشمن مخابره کرد: رزمندگان اسلام حتی پس از ناکامی عملیات رمضان، همچنان با اراده‌ای پولادین آماده دفاع و پیشروی هستند.