به گزارش روزپلاس، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، با انتشار 10 یادداشت فیسبوکی در ساعات بامدادی، به مصاحبه 7 ساعته شبانه سرژ سارگسیان، رئیس‌جمهور سوم این کشور، واکنش نشان داد.
پادکست «ایمنمنیمی» که میزبان سارگسیان بود، از ساعت 10 شب آغاز و در ساعت 5 بامداد به پایان رسید. اولین یادداشت پاشینیان تنها یک ساعت پس از پایان مصاحبه، در ساعت 6:21 صبح منتشر شد. با توجه به این واکنش سریع، می‌توان نتیجه گرفت که نخست‌وزیر ارمنستان، مصاحبه شبانه رئیس‌جمهور سوم را به طور کامل دنبال کرده است.
اگرچه سرژ سارگسیان به موضوعات بسیار متنوعی پرداخت و جزئیات جدیدی از انقلاب 2018 و استعفای خود ارائه کرد، اما با قضاوت بر اساس واکنش‌های تند پاشینیان، به نظر می‌رسد ادعاها و مشاهدات سارگسیان در مورد شکست در جنگ 44 روزه و روند مذاکرات سال 2019، بیش از همه نخست‌وزیر را خشمگین کرده است.
سارگسیان: فرار از مذاکره و تحریک آذربایجان، دلایل اصلی جنگ بود
رئیس‌جمهور سوم ارمنستان در پاسخ به این سؤال که چرا جنگ 44 روزه رخ داد و آیا امکان اجتناب از آن وجود داشت، گفت: «اولین دلیل، اجتناب از روند مذاکرات و به طور کلی رها کردن آن بود.» به گفته سارگسیان، پاشینیان علاوه بر رها کردن مذاکرات، دست به اقداماتی زد که «به آذربایجان فرصت داد تا ابتکار خود برای شروع جنگ را توجیه کند.»
منظور سارگسیان، درگیری‌های تاووش در سال 2020 بود. پس از عقب راندن حمله طرف آذربایجانی در ماه ژوئیه [2020]، پاشینیان در ساردارآباد به ده‌ها نظامی مدال داده و اعلام کرد که ادعاهای باکو مبنی بر اینکه ارتش آذربایجان می‌تواند مسئله قره‌باغ را در 24 ساعت حل کند، پوچ از آب درآمد.
پاشینیان در آن زمان گفته بود: «نبردهای پیروزمندانه ژوئیه، گفتمانی را که تقریباً 10 سال توسط رهبری نظامی-سیاسی آذربایجان ساخته شده بود، در هم شکست و ثابت کرد که مسئله قره‌باغ راه‌حل نظامی ندارد و آذربایجان باید ناگزیر رویکردی سازنده اتخاذ کند.»
سارگسیان رئیس‌جمهور سوم تأکید کرد: «ما دیدیم که رویدادهای تاووش به چه چیزی منجر شد و یکی از دلایل جنگ، از نظر آذربایجان، همین بود.»
تضعیف ارتش؛ دلیل سوم آغاز جنگ
به گفته سرژ سارگسیان، علاوه بر رها کردن مذاکرات و تحریک آذربایجان، دلیل سومی نیز برای آغاز جنگ از سوی باکو وجود داشت: تضعیف ارتش ارمنستان. به گفته وی، از اواسط سال 2018 و همچنین در سال 2019، مشکلات در نیروهای مسلح قابل‌توجه بود.
سارگسیان گفت: «سرویس‌های اطلاعاتی آذربایجان و ترکیه به خوبی از وضعیت حاکم بر ارتش ما مطلع بودند و می‌دیدند که توان رزمی ارتش ما به میزان قابل‌توجهی کاهش یافته است. این 3 دلیل باعث شد که جنگ آغاز شود.»
پاسخ پاشینیان: تنها جایگزین جنگ، واگذاری قره‌باغ بود
نخست‌وزیر پاشینیان با رد 3 دلیل اصلی ارائه شده توسط سارگسیان، در صفحه فیسبوک خود پاسخ داد که برای جلوگیری از جنگ 44 روزه، تنها یک کار لازم بود: پذیرش اینکه قره‌باغ باید بخشی از آذربایجان باشد. زیرا به تعبیر نخست‌وزیر، «باید درک ارمنستان از مشروعیت حل مسئله قره‌باغ با مشروعیت بین‌المللی حل مسئله مطابقت داده می‌شد. و انجام این کار در عمل غیرممکن بود، زیرا از اوایل دهه 90 این دو درک از هم فاصله گرفته بودند.»
به گفته نیکول پاشینیان: «اگر تطبیق این دو درک از نظر تئوری ممکن بود، در عمل غیرممکن بود، زیرا ما باید در گام اول می‌پذیرفتیم که قره‌باغ باید در ترکیب آذربایجان باشد، هیچ گزینه دیگری به سادگی وجود نداشت. اگر ما فکر می‌کنیم که می‌توانستیم این کار را در سال‌های 2018 و 2019 انجام دهیم، پس بله، این اشتباه من است که آن کار را نکرده‌ام.»
سارگسیان: پاشینیان اصول مذاکره را با آتش‌بس معامله کرد
در همین حال، سرژ سارگسیان معتقد است که پاشینیان اولاً به روند مذاکرات تسلط نداشته است، زیرا تنها با خواندن اسناد، درک اینکه آن‌ها طرفین را به کجا می‌برند، دشوار بود.
سارگسیان بعید نمی‌داند که پاشینیان در پاییز 2018 در دوشنبه، در نتیجه توافقاتی با علی‌اف، از 3 اصل اساسی حل مناقشه قره‌باغ - تمامیت ارضی، حق تعیین سرنوشت ملت‌ها، و عدم استفاده از زور یا تهدید به زور - صرف‌نظر کرده و اصل مبهم «عدالت» را جایگزین آن کرده است.
سارگسیان در این مصاحبه گفت: «این برای من سیگنال بسیار بزرگی بود که خطر در حال نزدیک شدن است؛ به یک دلیل بسیار ساده: زیرا آن اصولی که وجود داشت، اصول شناخته شده بین‌المللی بودند، اما اصل عدالت یک مفهوم بسیار نسبی است. برای ما می‌توانست عادلانه باشد، برای طرف مقابل ناعادلانه و بالعکس. فکر میکنم این کار به درخواست آذربایجان انجام شد، زیرا در گذشته همیشه چنین تلاش‌هایی وجود داشته است. اما اینجا احتمالاً معامله‌ای صورت گرفته بود: بله، ما با این موافقت می‌کنیم، تو هم دیگر در مرز شلیک نکن.»
«پنهان‌کاری سند 2019 حتی از مقامات قره‌باغ»
سرژ سارگسیان در مصاحبه مفصل خود همچنین به روند مذاکرات حل مناقشه قره‌باغ در سال 2019 پرداخت و اشاره کرد که اگرچه در آن زمان سندی روی میز مذاکرات بود، اما پاشینیان آن را برای مدت طولانی مخفی نگه داشته بود و به گفته سارگسیان، حتی مقامات قره‌باغ را نیز در بی‌خبری گذاشته بود.
سارگسیان روایت کرد: «اینکه رؤسای مشترک گروه مینسک، سند جدیدی به حاکمان ارمنستان داده بودند، از مردم پنهان می‌شد. ما اطلاعاتی دریافت می‌کردیم که چنین سندی وجود دارد. من به عنوان مثال، به رهبری آرتساخ (قره‌باغ) گفتم که چنین سندی هست و خواهش میکنم بروید پیش آن حاکم [پاشینیان] و بگویید که آن سند را به شما نشان دهد. آن‌ها تعجب کردند و گفتند چطور ممکن است سندی باشد و ما خبر نداشته باشیم.»
تناقض‌گویی پاشینیان و وعده انتشار اسناد
نیکول پاشینیان در فوریه امسال (2025) در پارلمان اعتراف کرد که در سال 2019 رؤسای مشترک پیشنهادی برای حل‌وفصل به او ارائه کرده بودند، اگرچه در دسامبر 2019 خلاف آن را ادعا می‌کرد و می‌گفت: «اولاً بگویم که هیچ سند مورد بحثی روی میز وجود ندارد.» اما در سال 2025 اعلام کرد: «همیشه کاغذی روی میز مذاکرات بوده است، یک روز هم نبوده که میز مذاکرات بدون کاغذ باشد، همیشه کاغذی آنجا گذاشته شده بود.»
علیرغم درخواست‌های مکرر اپوزیسیون برای انتشار پیشنهاد ژوئن 2019 و سایر اسناد رسمی مربوط به حل مناقشه، پاشینیان مدام اصرار می‌ورزد که آن‌ها «پراکنده» هستند و باید جمع‌آوری شوند. نخست‌وزیر ارمنستان پیشتر با تمسخر گفته بود: «یکی را از زیر پایه یخچال پیدا می‌کنیم، یکی را از داخل کولر... بخشی هم اصلاً خصوصی است، یک نفر می‌آید به ما می‌دهد.»
امروز، از یادداشت پاشینیان مشخص شد که اسناد تقریباً آماده و در مرحله اسکن هستند.
نخست‌وزیر ارمنستان در صفحه فیسبوک خود (خطاب به سارگسیان) نوشت: «اصلاً ناراحت نباش. اسناد کلیدی تاریخ مذاکرات (از جمله 2019) را مرتب کرده‌ام، اکنون در حال اسکن هستیم و تا پایان سال منتشر خواهم کرد و در میان آن‌ها چند سند عمومی دیگر را هم قرار خواهم داد. یک نامه‌ای را هم که تو نوشته‌ای در آن خواهم گذاشت تا فکر نکنی فراموش کرده‌ام. وقتی بیدار شدی، لوونِ تر-پطروسیان و روبرتِ کوچاریان را هم خبر کن.»
سارگسیان: پاشینیان سیاست «نه یک وجب» را در پیش گرفت که ویرانگر بود
پیش از آنکه پاشینیان اسناد 2019 را اسکن و ارسال کند، سرژ سارگسیان در مصاحبه خود اعلام کرد که حدود 8 ماه پیش آن اسناد را دیده است و پیشنهادات رؤسای مشترک «کاملاً برای طرف ارمنی قابل بحث بوده» و می‌شد «به راحتی از آن سند به عنوان مبنای مذاکرات استفاده کرد»، زیرا در آن 3 اصل شناخته شده حل مناقشه، از جمله حق تعیین سرنوشت، حفظ شده بود؛ با این تفاوت که بند مربوط به اراده آزاد مردم قره‌باغ نه به عنوان یک ماده جداگانه، بلکه در مقدمه سند ذکر شده بود.
به گفته سرژ سارگسیان: «اینکه چرا او خودش را به دیوانگی زد، فکر میکنم به این دلیل بود که او آماده نبود از طریق مصالحه (سازش) به سمت حل مسئله برود، و بدون مصالحه حل این مسئله غیرممکن بود. اگر به زبان مردمی بگویم، او خود را در جایگاه "نه یک وجب" قرار داده بود، و سیاست "نه یک وجب"، ویرانگر است.»