صفحه نخست » اجتماعی

گزارشی از واقعیت‌های تلخ و پنهان شده آب‌های معدنی

تازگی‌ها، این تصور شکل گرفته است که آب‌معدنی نوشیدنی سالم است و به‌ آسانی و با بسته‌بندی‌ و اشکال‌ بسیار متنوع در دسترس قرار دارد. اما در تحقیقات معلوم شد، این تصور اشتباهی است؛ بنابراین لازم است واقعیات تلخ درباره آب‌معدنی را گفت تا تصویر واقعی این محصول آشکار شود.

کد خبر: ۲۹۵۲۲

تاریخ انتشار:۱۷ اسفند ۱۳۹۵ - ۱۳:۵۹ - 07 March 2017

به گزارش روز پلاس، مود بارلوی: «نستله (nestle) شکارچی آب است و هیچ علاقه‌ای به استفاده بهینه از سفره‌های زیرزمینی، آب چشمه و رودخانه‌ها ندارد. آن‌ها فقط تاجر آب هستند؛ برای آن‌ها آب در حکم معدن طلاست. نستله مثل زالو آب زیرزمین را مکیده و بعد می‌رود پی کارش. آن‌ها در حال شکار آخرین ته‌مانده‌های آب پاکیزه‌ دنیا هستند. در شهر کوچک پولاند، یک خانه قلعه‌مانند وجود دارد که سال 1907 به‌منظور پر کردن بطری آب ساخته شده است. آب چشمه اصلی خیلی کم شده و طبق شایعات، خشک شده است. «پولاند اسپرینگ» پرفروش‌ترین آب‌معدنی آمریکا و گل‌ سرسبد محصولات نستله در چرخه گردش مالی است.»[1]

مستند «زندگی بطری‌شده» (Bottled Life) به کسب و کار پر رونق آب‌معدنی با تمرکز بر روی رهبر جهانی این بازارِ پرسودِ چند میلیارد دلاری، یعنی شرکت نستله در سوئیس می‌پردازد. «مود بارلوی» یکی از مدافعان حقوق مصرف‌کنندگان و نامزد دریافت نوبل، در این مستند افشاگری‌های بسیاری علیه ابرشرکت‌های تولید آب‌معدنی کرده است.

این‌ها سخنان «مود بارلوی»(Maude Victoria Barlow) کانادایی در مستند «زندگی بطری‌شده»[2] است. بارلو، مدافع مصرف‌کنندگان و کاندید احتمالی جایزه نوبل است.[3] مستند Bottled Life به کسب و کار پررونق آب‌معدنی با تمرکز بر رهبر جهانی این بازارِ پرسودِ چند میلیارد دلاری، یعنی شرکت نستله در سوئیس می‌پردازد؛ شرکتی که در حال حاضر کنترل بیش از 70 درصد از برند‌های آب‌معدنی جهانی را در دست دارد؛ برندهایی مثل «پریر» (Perrier)، «پلگرینو» (Pellegrino) و «ویتل» (Vittel). اما چگونه می‌توان آب را که یک حق عمومی است، در قالب کالایی فروخت؟! به بیان بهتر، مگر آب‌های کره‌ زمین به اشخاص خاصی تعلق دارد که چنین بازار پرسودی را نصیب عده‌ای خاص کرده است؟

در قرن 21 آب را طلای آبی (Blue Gold) می‌نامند. به لطف افزایش شهرنشینی، تغییر آب‌وهوا و آلودگی صنعتی، آب شیرین به‌یکی از با ارزش‌ترین منابع انسانی تبدیل شده است. منبعی که با رشد جمعیت جهان، بیش از پیش به کالایی کم‌یاب تبدیل می‌شود و همین امر، دست سودجویان را باز می‌گذارد. با این حساب برای این‌که بتوان آب را در این اوضاع فروخت و از آن پول به‌دست آورد، ابتدا باید آن را مال خود کرد.[4] کاری که بسیاری از شرکت‌های آب‌معدنی انجام می‌دهند، این شرکت‌ها با حمله به منابع آب عمومی، آب کوهستان‌ها را استخراج و با قیمت نجومی به مردم دنیا می‌فروشند؛ هُنری که شرکت سوئیسی نستله آن را به‌خوبی بلد است.

همان‌طور که در مقاله‌های پیشین ذکر شد[5]، سال 1866، «هانری نستله»(Henri Nestlé)، بعد از ترکیب مقادیری شیرگاو، خرده‌نان و شکر، خود را مخترع شیر خشکی نامید که جایگزین شیر مادر و بلای جان کودکان شد. این غول صنایع غذایی بعد از این، دست روی یکی از مهم‌ترین منابع کره‌ زمین، یعنی آب گذاشت. چیزی که در ابتدا به‌نظر می‌رسید سخت بتوان به آن به‌عنوان کالا نگاه کرد. با این‌همه، شاید مفهوم «آب؛ کالایی برای خرید» برای ما غیرقابل درک باشد. چرا که هرگاه در مکان‌های عمومی مثل مترو، بازار و... تشنه شویم، آب سردکن‌هایی در دسترس است که می‌توانیم از آن، آب بنوشیم یا حتی در منزل هم بابت آب آشامیدنی هزینه‌ قابل‌توجهی پرداخت نمی‌کنیم. اما «آب؛ کالایی برای خرید» برای افرادی که در کشورهای اروپایی و البته بسیاری از کشورهای آسیایی زندگی می‌کنند، کاملاً قابل درک است. افرادی که اگر در مکان‌های عمومی تشنه شوند، راهی جز خرید آب‌معدنی ندارند.

گزارشی از واقعیت‌های تلخ و پنهان شده آب‌های معدنی

امروزه، عموم آمارها از موفقیت شرکت‌های آب‌معدنی و به‌طور خاص، نستله خبر می‌دهند. اخیراً در مطالعه‌ای که صورت گرفته، پیش‌بینی شده که تا سال 2017، 103 میلیارد گالن آب‌معدنی در سراسر جهان مصرف شود.[6] از سوی دیگر، مصرف‌کنندگان آب‌معدنی، دو برابر غیر مصرف‌کنندگان آن بوده‌اند. 56 درصد مصرف‌کنندگان، به‌خاطر طعم و 55 درصد به‌خاطر راحتی، آب‌معدنی را برای نوشیدن استفاده می‌کنند. یک نفر از هر سه نفر از مصرف‌کنندگان نیز، به‌خاطر اعتمادی که به ویژگی درمانی و منبع آب معدنی دارد، آن را به‌عنوان نوشیدنی انتخاب می‌کند.[7] اما تصور این‌که آب - به اصطلاح - معدنی کیفیت عالی و فوایدی برای سلامتی دارد، محل تردید است. امروزه مطالعات پی‌درپی که در آمریکا، اروپا و هند انجام شده، نشان داده که آب معدنی خیلی سالم‌تر و تمیز‌تر از آب لوله‌کشی نیست.[8] با این وجود، چگونه آب‌معدنی این‌گونه همه‌گیر شده است؟! از این‌رو لازم است مرور مختصری بر تاریخچه‌ این محصول[9] صورت گیرد.

سال 1622؛ اولین‌بار آب بطری‌شده در کارخانه‌ِ بطری‌سازی «هولی‌وِل»(Holy Well) انگلستان ساخته شد و به‌عنوان داروی درمانی و با این باور که آب‌ چشمه‌ها اثرات درمانی و شفا دادن دارند، در داروخانه‌ها[10] تا سال 1900 فروخته شد.

سال 1783؛ به‌منظور این‌که آب‌معدنی را شبیه نوشابه‌های گازدار کنند، شرکت «یوهان یعقوب ژوئب»(Johann Jacob Schweppe) در ژنو سوییس، آب گازدار تولید کرد.

سال 1809؛ به لطف پیشرفت در سرعت تولید آب‌معدنی، قیمت شیشه بالا رفت. این روند با وصل شدن به ترس عمومی از وبا و تیفوس باعث شد تا اواسط این سال، 1800 میلیون‌ آب‌معدنی فروخته ‌شود.

سال 1905؛ یک دکتر انگلیسی با کلر زدن به آب - که باکتری‌های خطرناک عامل تیفوس را می‌کشت - به این داستان پایان داد. این جریان خیلی زود در کشورهای دیگر نیز معرفی شد؛ لذا تقاضا برای آب‌معدنی کم شد.

سال 1973؛ بطری‌های «پلی‌اتیلن تری‌فتالات» اختراع شد. آن‌ها اولین بطری‌های پلاستیکی و یک جایگزین خیلی ارزان‌تر نسبت به شیشه، برای بسته‌بندی کردن آب بودند.

سال 1977 تا 1981؛ «پریر» (Perrier) نام‌ بازرگانى‌ آب‌معدنى‌ محصول‌ جنوب‌ فرانسه - که متعلق به شرکت نستله است - موقعیت خود را به‌عنوان نخستین نوشیدنی غیرالکلی زمین با یک سری پوستر و تبلیغات تلویزیونی و قرعه‌کشی، تثبیت کرد.

اوایل سال 2000؛ میان طرف‌داران آب لوله‌کشی و شرکت‌های آب‌معدنی تنازع بالا گرفت و شرکت‌های آب‌معدنی به مصرف‌کنندگان آب‌های لوله‌کشی درباره‌ بیماری و آلودگی هشدار می‌دادند. یکی از مخالفان اصلی آب لوله‌کشی «بریتا فیلتر» (Brita filters) معتقد بود آب آشامیدنی و آب مصرفی برای مصارف خانگی از یک منبع می‌آیند، آیا نباید منبع آب آشامیدنی سالم‌تر باشد؟!

سال 2011؛ آژانس حفاظت از محیط‌زیست Environmental Protection Agency (EPA)[11] مقرراتی را برای شرکت‌های آب‌معدنی تعریف کرد؛ تا سلامت این آب‌ها را از میزان سرب و باکتری‌هایی مانند ایکولای E. coli رصد کند.

حال، امروزه این تصور شکل گرفته که آب‌معدنی یک نوشیدنی سالم و مناسب است و به‌آسانی و با بسته‌بندی‌ و شکل‌های بسیار متنوع در دسترس قرار دارد. اما همان‌گونه که در تحقیقات معلوم شده، این تصور اشتباهی است؛ لذا لازم است حقایقی را در مورد آب‌معدنی ذکر کرد تا تصویر واقعی این محصول آشکار شود.

گفته می‌شود نوشیدن آب‌معدنی، تمیزترین آب را برای بدن شما تأمین می‌کند.

اما واقعیت چیز دیگری است؛ مطالعات جدید نشان داده که بطری‌های پلاستیکی در طول زمان، مواد شیمیایی به درون آب، آزاد می‌کنند. در تولید آب‌معدنی از قوطی‌های پلاستیکی از جنس پلی‌اتیلن‌تری فتالات یا PET استفاده می‌شود. از این‌رو، غلظت مواد شیمیایی خاص مثل «آنتیموان» (antimony)[12]در آب‌هایی که طولانی‌مدت در بطری‌های پلاستیکی قرار می‌گیرند، افزایش می‌یابد؛ زیرا بطری پلاستیکی مواد شیمیایی را در معرض آب قرار می‌دهد. آنتیموان، عنصر فلزی سفید است که در دوز‌های کوچک می‌تواند باعث تهوع، سرگیجه و افسردگی شود و در دوزهای بالاتر کشنده است. آنتیموان شبیه ماده شیمیایی سرب است؛ که سرب نیز اثر سمی دارد.[13] [14] از سوی دیگر «بیسفنول آ» (bisphenol A) (BPA) که در ساخت بطری‌های پلاستیکی پلی‌کربنات کاربرد دارد، به داخل مایعی که درون بطری قرار دارد آزاد شده و موجب بروز مشکلات عصبی و رفتاری در کودکان و موجب تخریب سیستم تولیدمثلی زنان، سیستم ایمنی و اختلالات مغزی در بزرگ‌سالان می‌شود.

گفته می‌شود که آب‌معدنی، امن‌تر از آب لوله‌کشی است؛ زیرا شامل هیچ نوع ماده‌ّ‌ مضر برای انسان نیست. آب‌معدنی برای افرادی که نگران امنیت آب آشامیدنی هستند، انتخاب ایده‌آلی است.

اما واقعیت چیز دیگری است. در واقع ممکن است بسته به‌نام تجاری، آب‌معدنی نسبت به آب لوله‌کشی تمیزی و امنیت کم‌تری هم داشته باشد؛ زیرا سیستم آب شهری با استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای نظارت می‌شود، اما کارخانه‌های آب‌معدنی تحت هیچ دستور‌العملی نیستند. اگر هم باشند، نه‌تنها این دستورالعمل‌ها سهل‌گیرانه است، بلکه به این دستورالعمل‌های سهل‌گیرانه نیز عمل نمی‌شود.[16] جدای از این‌ها، دانشمندان به یافته‌هایی درباره‌ سلامت آب‌های - به اصطلاح - معدنی رسیده‌اند؛ که شنیدن هر کدام از آن‌ها کافی است تا هر کسی را نسبت به آب‌معدنی بی‌اعتماد کند. مطالعه‌ای در سال 1999 نشان داد که 103 برند آب‌معدنی امتحان‌شده، حاوی حداقل یک نمونه باکتری مضر بوده‌اند؛ باکتری‌هایی غیر از باکتری‌هایی که اجازه دارند تحت دستورالعمل خلوص میکروبی، در حد مجاز در آب‌معدنی باشند. هم‌چنین، در یکی از برند از هر پنج برندی که امتحان شد، وجود مواد شیمیایی سنتزی - مثل مواد شیمیایی صنعتی و مواد شیمیایی که در تولید پلاستیک استفاده می‌شود مثل فتالات[17] - مثبت اعلام شد. به‌علاوه، شرکت‌های آب‌معدنی ملزم نیستند که تست «کریپتواسپُریدیوم»(cryptosporidium)، یک تک‌یاخته مقاوم در برابر کلر که بیش از چهارصدهزار نفر از ساکنان میلواکیMilwaukee) [18]( را در سال 1993 آلوده کرد، انجام دهند.

علاوه‌بر این، بررسی Nature در سال 2002 فاش کرد که در یازده آب‌معدنی - که متعلق به معروف‌ترین برندهای اروپایی بودند - ویروس «اِم‌ال‌وی»[20] وجود داشت؛ که عامل آماس معده و روده است. در سال 2002 در هند، مرکز علوم و محیط‌زیست[21] کیفیت هفده برند آب‌معدنی را - که معمولاً در سرتاسر پایتخت هند به فروش می‌رسد - مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این برندها یا به‌وسیله‌ شرکت‌های داخلی و یا شرکت‌های چند ملیتی مثل کوکاکولا یا پپسی تجاری‌سازی شده بودند. همه‌ آب‌های آنالیزشده شامل ترکیباتی شبیه حشره‌کش‌هایی مانند «لیندان»، HCH و DDT بودند که بر پایه‌ کلراید پایه‌ریزی شده‌اند و به‌خاطر خاصیت ماندگاری‌شان در طبیعت شناخته شده هستند و نیز ترکیباتی شبیه آفت‌کش‌هایی بر مبنای فسفر مثل «مالاتیون»[22] و «کلرپی‌ریفوس»[23] که سمی هستند.[24]

شاید بتوان گفت که اعتماد کردن به آب لوله‌کشی منطقی‌تر به‌نظر آید؛ زیرا سیستم آب شهری از نظر محتوای میکرو ارگانیسم‌های مضر چندین‌بار در روز تست می‌شود و این درحالی است که کمپانی‌های آب‌معدنی - که به این‌گونه تست‌ها حداقل یک‌بار در هفته نیاز دارند - تحت تقریباً هیچ قانون یا تستی نیستند.[25]

گفته می‌شود آب‌معدنی از چشمه‌های دست‌نخورده، از ارتفاعات کوه‌ها می‌آید و هرگز بشری آن را دست نزده است.

اما واقعیت چیز دیگری است. برچسب روی آب‌معدنی ممکن است جریان آبی را که از کوه می‌آید به تصویر کشیده باشد؛ اما این بدان معنا نیست که آب درون آن خالص و تازه است. تنها بعضی از آب‌های معدنی منبع‌شان از آب‌های زیرزمینی و آب چشمه است. تقریباً 25 درصد از بطری‌های آب، از آب شیر پر می‌شوند. به این صورت که بعضی از شرکت‌ها آب شیر را یا فیلتر می‌کنند، یا با نور فرابنفش پرتو افکنی کرده و با قیمتی هزاران برابر از آب لوله‌کشی می‌فروشند.[26]

برای نمونه، اتهامات اخیر علیه شرکت کوکاکولا و نام تجاری آب‌معدنی آن، Dasani، یکی از بزرگ‌ترین تصورات غلط در مورد کیفیت آب‌معدنی را آشکار کرده است. زیرا طی یک بررسی معلوم شد کوکاکولا به‌جای استخراج آب از چشمه‌های طبیعی، واقعاً بطری‌های آب‌معدنی‌ Dasani را با آب شیر تصفیه شده پر کرده است.[27] یا در مثالی دیگر، در انگلیس شرکت پپسی از نظر قانونی موظف شده که برچسب‌ روی آب معدنی‌اش را با برند آکوآفینا (Aquafina) تغییر داده و قید کند که از آب شهری برای پر کردن آب‌معدنی استفاده کرده است.[28] در نمونه‌های بیش‌تر، برند آب‌معدنی با نام «خالص، آب یخچال‌های طبیعی» (pure, glacier water)، از منبع آب شهری استفاده کرده و برند دیگری که با نام «آب چشمه» (spring water) جولان می‌داد، معلوم شد که از منبع آبی نزدیک مکان جمع‌آوری و بازیافت زباله استفاده کرده است.

ماجرا زمانی تأسف ‌برانگیز‌تر می‌شود، که بدانیم دست‌ این شرکت‌ها به منابع آبی ایران نیز رسیده است؛ برای مثال، برند نستله یا پیورلایف (NESTLÉ PURE LIFE) - که متعلق به شرکت نستله است – آب‌معدنی نیست و در واقع نوعی آب آشامیدنی است؛ که می‌تواند از هر منبعی حتی آب لوله‌کشی باشد. روزنامه آسیا روز سه‌شنبه 31 شهریور 1394، در صفحه دوم خود نوشت «نستله که به‌عنوان آب‌معدنی در بازار عرضه می‌شود، در واقع نوعی آب آشامیدنی است و نمی‌توان به آن آب‌معدنی گفت.»[30] این در حالی است که این شرکت علاوه‌بر این‌که در قزوین کارخانه‌ای برای تولید محصولاتش دارد، سهام‌دار بخشی از شرکت «آناهیتا پلور» نیز هست؛ که تولید و توزیع آب‌معدنی از سرچشمه پلور آمل را بر عهده دارد.

گفته می‌شود که بطری‌های پلاستیکی از پلاستیک‌های سبک ساخته می‌شوند؛ که به آن‌ها لقب green یا دوست‌دار محیط‌زیست داده است.

اما واقعیت چیز دیگری است. اثرات زیست‌محیطی بطری آب‌معدنی به‌‌شدت حیرت‌آور است. شاید تصورش سخت باشد که یک بطری که ظرف چند دقیقه آب درون آن را می‌نوشید، برای هزاران سال باقی می‌ماند. پیامد اول این انتخاب این است که بیش از 85 درصد از نمونه‌ها قابل بازیافت نیستند؛ لذا منجر به افزایش آلودگی و زباله می‌شوند. بر طبق گزارشات Sierra Club[31]، 1.5 میلیون تن پلاستیک در هر سال به ته دریا یا زباله‌دانی می‌رسند.[32] پیامد دوم از یک‌سو این است که در بازیافت، موادی با کیفیت پایین‌تر تولید می‌شوند و از سوی دیگر، وقتی پلاستیک در زباله‌سوز می‌سوزد، «دیوکسین» (dioxins)[33] آزاد می‌شود؛ که اثرات قابل‌توجهی در آلودگی هوا دارد.

علاوه‌بر این‌ها، بر طبق آمار «دیده‌بان آب و غذا» (Food and Water Watch) این حجم پلاستیک (1.5 میلیون تن)‌ برای تولید، به 47 میلیون گالن نفت در سال نیاز دارد.[34] با وجود این همه تبعاتی که نوشیدن آب درون بطری دارد، نه‌تنها شاهد جولان دادن شرکت‌های جنایت‌کاری مثل نستله با برند پیور‌لایف[35] [36] کوکاکولا با برند داسانی[37] [38] پپسی با برند آکوآفینا[39] و حتی شرکت فرانسوی دنون با برند دماوند[40] در کشور هستیم، بلکه این شرکت‌ها با همان مشکلاتی که داشتند و دارند - همان‌طور که در بالا ذکر شد - بازار ایران را در دست گرفته‌اند. فراتر از این، درحالی شاهد نام «آب آشامیدنی» روی بعضی از بطری‌های آب[41] در کشور هستیم، که تفاوت این نام با نام «آب معدنی» نوشته‌شده روی بطری‌ها نه‌تنها برای بسیاری از مردم تعریف شده نیست، بلکه تفاوتی در قیمت این دو نوع آب دیده نمی‌شود.

جدای از این‌ موارد، طبق اصل 45 قانون اساسی درباره‌ منابع طبیعی، «آب‌های عمومی در اختیار حکومت اسلامی است؛ تا بر طبق مصالح عامه نسبت به آن‌ها عمل نماید»،[42] از این‌رو اگر یک شرکت خارجی به منابع آبی کشور دست‌رسی پیدا می‌کند، نباید خود را مالک آب بداند و به قدری آب استخراج کند که مردم بومی را با کم‌آبی مواجه کند؛ کاری که نستله با مردم پاکستان می‌‌کند. محقق مستند «زندگی بطری‌شده» به کارخانه آب‌معدنی نستله در پاکستان رفت. شرکت از دسترسی او به فرایند تولید کارخانه‌ خودداری ‌کرد؛ اما او چیزهایی به‌عنوان مدرک بیرون از حصار کارخانه به‌دست آورد. در نزدیکی روستا، سطح آب‌های زیرزمینی به طرز چشم‌گیری کاهش یافته بودند و منبع آب روستا، چیزی جز لجن بدبو نبود.

در آخر این‌که، این مسأله با توجه به پیوند خوردن با سلامتی مردم، نیاز به نظارت جدی از سوی دولت دارد. هم بابت ظرف آب و هم بابت خود آب؛ خصوصاً زمانی‌که پای شرکت‌های چند ملیتی به این حوزه باز شده است.

فارس

سایر اخبار

ژست عجیب خانم بازیگر در عکسی کنار هنرپیشه مرد معروف + عکس

عکس/ بازیگر مشهور ایرانی در حال بوسیدن همسرش!

عکس/نمایی دیدنی از میدان ولیعصر در شب

عکس/گوسفندی با دو سر در کرمان متولد شد!

تیپ زمستانی و زیبای خانم بازیگر مشهور + عکس

جدیدترین عکس خواننده مشهور و همسر و فرزندش

صندلی خالی مرحوم آیت‌الله هاشمی در اجلاس خبرگان رهبری + عکس

عکس/رضا عطاران و دوستانش در خارج از کشور

عکس/مراسم درختکاری رهبر کره شمالی در مدرسه

صداپیشه عروسک‌های جدید خندوانه را بشناسید + عکس