پرونده/
دستور نسل‌کشی اهل تهران توسط علی‌محمد باب/ درایت ناصرالدین‌شاه و امیرکبیر در کور کردن چشم فتنه/ برخلاف سریال‌های ترکیه‌ای به هجو گذشته تاریخی خود مشغولیم
هر اندازه مثلا سریال‌های ترکیه‌ای در ترسیم گذشته شکوهمند برای خود، تلاش می کنند و حتی اغراق را به خدمت می گیرند، ظاهرا در کشور ما قضیه برعکس است و ما حتی شاهد هجو و هزل گذشته و میراث تاریخی خود هستیم.
به گزارش روزپلاس؛ چند سالی است که کشور ترکیه، در راستای سیاست‌های نوعثمانی‌گری رییس جمهور این کشور، رجب طیب اردوغان، سرمایه‌گذاری سنگینی در حوزه سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی تاریخی انجام داده است و در راستای ارایه تصویری بسیار شکوهمند و فاخر از گذشته این کشور(در دوران خلافت عثمانی) ابایی از تحریف و حتی مصادره شخصیت‌ها و مفاخر دیگر کشورها(از جمله مفاخر و شخصیت‌های ایرانی) ندارد و البته اغراق و مبالغه در راستای هر چه فاخر نمودن گذشته تاریخی، یکی از شاخصه‌های اصلی این آثار است.
در این که ایجاد شبکه نمایش خانگی در کشور ما و رونق تولید در این حوزه، تحت تاثیر توفیق تجاری و فرهنگی سریال‌های خارجی از جمله کره‌ای، کلمبیایی و به ویژه ترکیه‌ای بوده، تردیدی نیست، به ویژه این که اخیرا شاهد اقبال و توجه بسیار به ساخت مجموعه‌های «تاریخی» در شبکه نمایش خانگی هستیم. لیکن، هر اندازه مثلا سریال‌های ترکیه‌ای در ترسیم گذشته شکوهمند برای خود، تلاش می کنند و حتی اغراق را به خدمت می گیرند، ظاهرا در کشور ما قضیه برعکس است و ما حتی شاهد هجو و هزل گذشته و میراث تاریخی خود هستیم.
از این رو، برای بررسی میزان تطابق تصویری که مجموعه‌های نمایش خانگی و حتی تولیدات سیما در چند دهه گذشته از تاریخ دو سده اخیر ایران ارایه می دهند، با واقعیت، پای صحبت «محمد دروگر»، پژوهشگر تاریخ عصر قاجار نشستیم و توجه مخاطبان «روزپلاس» را به این گفتگوی جذاب و پرنکته جلب می کنیم.
سوال: جناب دروگر! ما شاهد هستیم که در حالیکه تلویزیون به لحاظ بودجه در تنگا است یا حداقل این ادعا را می کنند به لحاظ مالی در تنگا هستند سریال های تاریخی بسیار کم شده و الان سریال «سلمان فارسی» در حال فیلمبرداری است. در شبکه نمایش خانگی که اصطلاحا برای بخش خصوصی است، یک اقبالی و توجهی به تاریخ قاجار را شاهد هستیم و همزمان چند پروژه پخش شده یا در شرف پخش است. در صورتی که می دانید به لحاظ آکسسوار و بازسازی آن دوره تاریخی هزینه زیادی هم تحمیل می کند به سازندگان، ولی انگار یک اتفاقی افتاده که آن دوره دوباره مهم شده است. آن هم برای بخش خصوصی و نمایش خانگی. شاهد هستید که سریال قبله عالم پخش می شود سریال جیران هم می آید به زودی.
فارغ از ضعف محتوای و فنی قبله عالم یک جور نمودار سوء برداشت و درک ناقص ما نسبت به آن عصر تاریخی است. فقط مختص به آن سریال نیست ما یک تصویر کاریکاتوری و غلوآمیز از پادشاهان آن دوره می بینیم. سلسله ای که در یک برهه حساس(رقابت دو امپراتوری استعماری روس و انگلیس)، دهه ها حکومت کردند. احساس می کنم خیلی نقص وجود دارد در بینش و معرفت ما نسبت به آن عصر. نظر شما چیست؟ درباره اقبالی که شده برای سریال سازی درباره آن برهه تاریخی، نظری دارید؟
من تصورم این است که یک مقداری از این گرایشی که پیدا شده به ساخت سریال‌های تاریخی، برگرفته و تحت تاثیر اتفاقی است که در ترکیه افتاده است سریال‌هایی مثل «حریم سلطان» که در این مجموعه و دسته بندی قرار می گیرند، در ترکیه ساخته شده و در ایران هم مورد اقبال قرار گرفته است. به هر حال انگلیسی‌ها یک ضرب المثل معروفی دارند که می گویند پول است که حرف می زند و اینجا تصور می کنم قصه همین است و سرمایه گذاران الان برای به دست آوردن سود و منفعت بیشتر به این سمت روی آورده‌اند. البته کسی مثل حسن فتحی هم سابقه زیادی در ساختن سریال‌های تاریخی دارد. چند سال قبل، «مدار صفر درجه» را داشت و حتی «شهرزاد» او هم که پر از اشکالات وحشتناک تاریخی بود داعیه داشت که در بستر تاریخ اتفاق می افتد.
در اصل ماجرا خیلی جای تعجبی ندارد. اما در مورد شخص ناصرالدین شاه و این بازه تاریخی که الان دارند در موردش می سازند، در این چند سال اخیر با گسترش شبکه های اجتماعی و فعال شدن یک گروهی از «قاجارپژوهان» در بستر این پلتفرم‌ها و تولید محتوا و قرار دادن مطالب مختلف در این زمینه که مورد اقبال هم قرار گرفته، من فکر می‌کنم که خود فیلمسازها هم باعث شدند که اینها ترغیب بشوند چون کسانی که دارند این فیلمنامه ها را می نویسند مخصوصا فیلمنامه جیران یا کسانی مثل خانم نغمه ثمینی می دانم ارتباط دارند با این قاجارپژوهان.
در حوزه ادبیات هم با فعالیت کسانی مثل خانم شرمین نادری که چند سال است شروع کرده با ادبیات قاجار نوشتن، اقبال به سمت این نوع ادبیات بیشتر شده است این مسائل بالاخره تاثیر خودش را می گذارد. اما یک مسئله دیگری هم در این زمینه مطرح است و آن فعالیت جناح سلطنت‌طلب سابق و شبکه‌های من و تویی امروز است که در داخل کشورهم یک سری نمایندگانی دارند و می دانیم که فعال هم هستند. اینها را نمی توانیم در نظر نداشته باشیم. برآیند اینها باعث شده که که شاهد این باشیم که به صورت گسترده در زمینه قاجاریه و در مورد ناصرالدین شاه فیلم و سریال بسازند. ضمن این که همواره در طول این صد و اندی سال ناصرالدین شاه قاجار هم بواسطه شخصیت خودش که یک آدم ذووجهتین بوده، وجوه مختلفی داشته، شاعر بوده، نقاش بوده، عکاس بوده و وجوه سیاسی‌اش هم در نظر داشته باشیم، خودش ذاتا شخصیت جالبی بوده برای پرداختن. حتی کسانی مثل مرحوم علی حاتمی، که به نوعی می توانیم او را شروع کننده این مسیر(ساخت کار تاریخی) بدانیم، از ناصرالدین شاه شروع می کند. «سلطان صاحبقران»، «کمال الملک» و حتی در «هزار دستان»یک گوشه هایی از عصر ناصری می توانیم ببینیم. جذابیت خود این دوره را هم نباید فراموش کنیم. ضمن اینکه تهرانی که ما الان داریم زندگی می کنیم در ان فضایی که به سر می بریم به هر حال تهران ناصری است یعنی وقتی به تاریخ تهران نگاه می کنیم بیشتر از دوره های دیگر، دوره ناصری را می بینیم.
سریال «سلطان صاحبقران»
سول: در واقع هویت تاریخی تهران همچنان هویت ناصری است.
بله، گرچه در دوره پهلوی این بخش عمده این هویت از بین رفت. در دوره معاصر هم متاسفانه با سیاستگذاری غلط این هویت زدوده شده و تهران دارد از آن هویت تاریخی خودش به سرعت خالی می شود، ولی باز در همین تهران امروز هم رد پای ناصرالدین شاه را به وضوح می توانیم ببینیم. خب طبیعتا آن عصر، یک برهه جذاب است برای پرداخت سینمایی، ولی اینکه ببینیم سرمایه گذاران با این حجم، به طور همزمان، به آن دوره توجه نشان می دهند، قابل تامل است. به هر حال سرمایهگذار وقتی می خواهد سرمایه گذاری کند، طبعا می آید در موضوعی ورود می‌کند که فرد دیگری حرف نزند درباره آن برهه، چون سرمایه اش از بین می رود. بعد هم می بینیم که این سریال‌ها بعضا در یک پلتفرم در آن واحد پخش می شوندکه خود این خیلی جای صحبت دارد.
سوال: به سریال های ترکیه‌ای اشاره کردید و به لحاظ فنی کاملا این فرمایش شما درست است. منتها ما شاهد هستیم که آنها دارند از گذشته خودشان یک هویت سازی مثبت انجام می دهند، اما ما مسیر را کاملا برعکس می رویم. یعنی پروژه هجو شده سوژه حذف شده است. اگر این تاثیرگذاری از سریال‌های ترکیه‌ای را قبول داشته باشیم، که هست، اما ظاهرا هدفگذاری به طور کامل متفاوت است. یعنی ما اینجا مواریث تاریخی را با یک دیدگاه کاملا هجوآلود و با تخطئه کردن به تصویر می کشیم. به بحث سلطنت طلب ها و این جریانات فکری اشاره کردید و تاثیرگذاری شان در روند شناختی ما نسبت به عصر قاجار. چندین سال پیش، کتاب «قبله عالم» عباس امانت منتشر شد مثلا ما شاهد هستیم همین سریالی که پخش می شود حداقل در اسم الهام گرفته از آن کتاب می تواند باشد با این تفاوت که آن کتاب به لحاظ فنی و کاملا تخصصی هدف خودش را دنبال می کند ولی این طرف در سریال، به لحاظ محتوایی حرفی برای گفتن ندارد.
تاثیر جنبش های سیاسی – اجتماعی عصر قاجار را در انگاره تاریخی که امروز ما از قاجار داریم، چه جوری می بینید؟
بگذارید من یک مقدار ریشه تر به مسئله نگاه کنم. ما درحوزه علم تاریخ صحبت می کنیم. می دانید که تاریخ مثل سایر علوم انسانی علمی است انسان‌محور و در علوم انسان‌محور ما هیچ وقت پرونده ای را کامل نمی‌بندیم. برخلاف علم ریاضی که دو بعلاوه دو همواره مساوی است با چهار، در علوم انسانی گاهی ممکن است این دو بعلاوه دو، پنج بشود گاهی ممکن است ده بشود.
یک اصلی داریم به نام اصل عدم قطعیت، استاد ما و یکی از متفکرین حوزه تاریخ، جناب کالینگوود یک مطلبی را دارد درباره واقعه تاریخی و روایت تاریخی. یک واقعه تاریخی داریم و یک ارائه مورخ از آن واقعه تاریخی. به آن واقعه تاریخی که اتفاق افتاده، هیچ وقت هیچ کسی نمی تواند دست پیدا بکند. یک اتفاقی است که افتاده و گذشته، اما مورخین سعی می کنند یک ارائه ای از آن واقعه تاریخی به جامعه ارائه بدهند که نزدیک به آن واقعه باشد طبعا یک روایت قاطعانه هیچ وقت وجود ندارد، اما ما تلاش می کنیم که یک روایت بر حسب داده‌ها و برحسب روش‌های علمی که در هر عصری وجود دارد از آن رویداد تاریخی ارائه دهیم. در واقع، تلاش می کنیم با ان واقعه ای که در گذشته رخ داده، با روش علمی و بر حسب داده‌های موجود نزدیک شویم که این می شود تاریخ نگاری علمی.
مسئله ما اینجاست که آیا درباره قاجار و تاریخ نگاری که در دوره قاجار و درباره قاجار اتفاق افتاده یک تاریخ نگاری علمی است یا نه؟
مهمترین مشخصه تاریخ نگاری علمی این است که ما تاریخ نگاریمان از حب و بغض بیرون باشد و البته می گویند که باید مورخ باید بی طرف باشد. بی طرفی امکان ندارد. اصلا چیزی به نام بی طرفی وجود ندارد. بی طرفی ذاتا ناممکن است، اما باید منصفانه باشد.
من اول شرایطی را از وضع تاریخ نگاری ما حتی بالاخص در دوره قاجار ترسیم بکنم. من مدت زمانی شاید مدت دو ماه تا سه ماه در مرکز اسناد وزارت خارجه مشغول انجام یک پروژه بودم. پروژه ای که هنوز تمام نشده است، مشغول جمع آوری یک سری اسناد بودم، نکته جالب برای من این بود که درصد بسیاری از اسناد مربوط به دوره قاجار، اسنادی که داخل ایران هست و از نظر مکانی در دسترس مورخین قرار دارد( اسناد روسی و اسناد انگلیسی و اسناد فرانسوی را کار ندارم)، اسنادی که در مرکز آرشیو ایران است، اصلا دیده نشده است. در حال کار در مورد دوره ناصری بودم و داشتم اسناد مربوط به یکی از آن چهره های فعال فرهنگی را جمع آوری می کردم متوجه شدم که ما امتیازنامه نفتی دادیم در دوره قاجار قبل از امتیاز دارسی. در دوره ناصرالدین شاه این امتیاز داده شد. یک امتیاز مفصلی در 19 بند و به یک فرد خارجی هم داده شده بود. من تماس گرفتم با یکی از دوستانمان که مورخ نفتی است و در آرشیو مرکز اسناد نفت کار می کند، گفت چنین چیزی اصلا در هیچ کتابی نیست.
سوال: شما قرارداد را دیدید؟
بله! من متن قرارداد و متن امتیازنامه را دیدم. در مورد نفت شمال هم بود.
سوال: با روسیه؟
با روسیه نه، با فردی به نام هشداریان
سوال: تبعه روسی بود؟
تبعه روسیه نبود. ولی ارمنی بود. این امتیار را به او داده بودند. البته جزئیاتش در خاطرم نیست. از این اسناد خیلی زیاد است همین الان بعد از صد و اندی سال که از مرگ ناصرالدین شاه گذشته، بسیاری از اسناد او اصلا مورد بازخوانی قرار نگرفته است حتی دست نوشته‌هایش در این چند سال با یک سری غلط‌ها و با یک سری بدخوانی‌ها منتشر می‌شود. مهمترین منبع کار در مورد یک فرد این است که خاطراتش را بخوانید، مکتوبات بی‌واسطه از خود او و اینها هنوز خوانده نشده است. ما در این صد و اندی سال یک منبعی داشتیم به نام روزنامه خاطرات قهرمان میرزا سالور ملقب به عین‌السلطنه. یکی از منابع دست اول است. اصلا کسی روی این کار نکرده است در حالی که ما چقدر فقر منبع داریم.
از آن طرف در دوره مشروطه می بینیم کسانی می آیند تاریخ نگاری را در دست می گیرند که اینها دشمنان درجه اول ناصرالدین شاه هستند. هفت منبع مشهور داریم در مورد تاریخ مشروطه، محمد ناظم الاسلام کرمانی که آمده تاریخ بیداری ایرانیان را نوشته، احمد مجدالاسلام کرمانی است که تاریخ انحطاط مجلس و تاریخ مشروطه دارد، یحیی دولت آبادی است که حیات یحیی را نوشته، وقایع‌الاتفاقیه در روزگار است نوشته شیخ مهدی شریف کاشانی، یک منبع را علاوه بر آن هفت منبع اضافه کنم کتاب «دوره خوف و وحشت» خاطرات حاج سیاح، کتاب دکتر ملک زاده از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، انقلاب ایران ادوارد براون و معروف‌ترینش و در عین حال کم اهمیت‌ترین نسبت به آن منابع دیگر تاریخ مشروطه احمد کسروی است. اینها هشت تا شد.
سوال: اینها اکثرا بابی یا مرتبط با بابیه نیستند؟
غیر از کسروی همه شان بابی هستند. جالب است حتی ادوارد براون هم اینقدر در برابر بابی‌ها خودش را مخلص نشان داده که میرزا یحیی دولت‌آبادی او را نیز بابی می داند. فکر می کند که طرف بابی است، حالا نمی دانم کلک براون بوده، چی بوده، که واقعیت آن را از کسانی که در مورد براون کار می کنند باید از آنها در بیاوریم.
در واقع، قاتلین ناصرالدین شاه در موردش کتاب نوشتند. آن هم در چه وضعی! خیلی جالب است دکتر مهدی ملک‌زاده نویسنده تاریخ انقلاب مشروطیت ایران می گوید که محمد ناظم الاسلام کرمانی هر چه در کتابش نوشته غیر از آن چیزی که همه دیدند و واضحات بوده، بقیه اش دروغ است.
کسایی نوشته های ناظم الاسلام و ملک‌زاده را می گوید دروغ است. می گوید من وقتی دارم شروع می کنم به نوشتن آثار خودم می خواهم تاریخ نگاری را داشته باشم که یک تاریخ نگاری راست باشد تا به حال هر چه نوشته شده، دروغ بوده است. چه نوشته شده بود؟ انقلاب مشروطیت بوده و کتاب ناظم الاسلام.
دکتر فریدون آدمیت می گوید هر چه کسروی و ملک زاده نوشتهاند دروغ است. ملک‌زاده می گوید هر چه کسروی و آدمیت نوشته اند دروغ است.
سوال: یعنی علی الاطلاق گفتند دروغ است. مثلا کتاب تاریخ ایرانیان دروغ است
گفتند دروغ است، بعد یک سری از مورخین ما اینها را به عنوان وحی منزل قبول دارند. استاد تاریخ، به نام آقای...دستش را گذاشته بود روی تاریخ بیداری ایرانیان می گفت این قرآن مقدس من است! این کتاب مقدس من است. این قرآن من است. شما با این وضع تاریخ نگاری چه انتظاری دارید از یک نویسنده، از یک قشر فرهنگی که مورخ نیست؟ می خواهید چه ارائه بدهد؟
یعنی اصلا بستر مناسبی هم وجود ندارد برای کار. با این بستری که وجود دارد طبعا کسانی که می آیند یک مشت اراجیف می گویند. آن چیزی که معروف می شود همان سرسره حرمسرای ناصری است که اصلا نمی دانیم کجا و از چه منبعی آمده است؟ اولا کسی که این را گفته اصلا می توانسته برود داخل حرم سرای ناصری و بیاید بیرون و گزارش بدهد؟ بعد در منابع دست اول که اصلا خبری از این سرسره نیست.
سوال: فیلم آقای مخملباف «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما» این را به تصویر کشید .
بله. کسانی هم که گفتند دشمنانش بودند. ولی متاسفانه مثل وحی منزل است. من نمی گویم نیست. ممکن است بوده باشد ولی مستند به سند نیست و نمی شود بدون شک و شبهه پذیرفت.
سوال: به هر حال ما یک خروجی داریم و آن اینکه ناصرالدین شاه نیم قرن، 48 سال حکومت کرد، آن هم زمان اوج گیری رقابت استعماری بین امپراطوری روسیه و انگلستان. 50 سال حکومت کردن، یک ملزوماتی داشته و حتما یک خصوصیاتی این آدم داشته، فارغ از همه نکات منفی که می توانیم نسبت بدهیم به ناصرالدین شاه، می خواهم بگویم که او یک مایه ای داشته برای حکمرانی، آن هم در آن دربار پرتوطئه قاجار، ولی ما تصویری که از ناصرالدین شاه می بینیم عمدتا تصویر سیاه و بی کفایت و کاملا پرت و خارج از وادی حکومتداری است.
ناصرالدین شاه 49 سال سلطنت کرده آن چیزی که معروف است اوضاع اقتصادی ایران در این 49 سال یک اوضاع اقتصادی ثابت و نسبتا مرفهی بود. این را من فقط نمی گویم دشمنان ناصرالدین شاه و حتی مشروطه خواهان هم حتی به این صحه می گذارند.
یک گزارشی را چند وقت پیش از سعید نفیسی دیدم که بعد از مشروطه مردم از هر چیزی یاد می کردند، می گفتند که خدا رحمت کند «شاه شهید» را و شاه شهید هم لقبی بود که خود مردم به ناصرالدین شاه داده بودند، چون خود قاجارها به آقا محمدخان می گفتند شاه شهید. این نکته را هم اضافه کنم در خاطرات خود مشروطه‌خواهان است( اگر اشتباه نکنم این را مجدالاسلام می گوید یا ادوارد براون) که ناصرالدین شاه زمانی که سلطنت می کرد طوری سلطنت می کرد که کشورهای اروپایی فکر می کردند این خزانه مملکت میلیاردها تومان به پول الان و هزاران تومان پول به ارزش همان موقع در آن است و وقتی که او را کشتند، فهمیدند که 49 سال مملکت را با خزانه خالی اداره می کرده! مملکتی که به دست اینها رسید بالاخره دوره هخامنشیان که نبود، یک مملکت در حال سقوط بود. چند پاره بود خزانه خالی بود و در این شرایط او آمد و دارالفنون را راه انداخت.
سوال: تازه وارث جنگ ایران و روسیه بود و غرامت‌هایی که وجود داشت.
در این شرایط آمد دارالفنون را راه انداخت. تاکید می کنم که دارالفنون را امیرکبیر تاسیس نکرد. دارالفنون را ناصرالدین شاه تاسیس کرد. باید بپذیریم روزی که معلمان خارجی آمدند ایران، همان روز میرزا تقی خان عزل شد که من خود شخص شاه را در قتل میرزاتقی خان مقصر می دانم، ولی قاتل نمی دانم. میرزا آقاخان نوری وقتی آمد جانشین میرزاتقی خان شد می خواست دالفنون را ببندد و ناصرالدین شاه ایستاد و نگذاشت و جالب است از محصلین ممتاز دارالفنون حمایت مالی و آنها را بورسیه می کرد. در کنار دالفنون در همان دوره ناصری می بینیم که مدارس نظامی راه می افتد، دارالفنون هم خودش یک مدرسه نظامی بوده در اصل و با نیت تقویت قشون و تشکیل یک قشون متحد مثل آن چیزهایی که روس ها داشتند و ما اولین تجربه مان بود در برخورد با قوای نظامی متحد، می خواستند آن را بسازند. همین ناصرالدین شاه می آید یک دارالترجمه بزرگ می سازد بسیاری از آثار غربی را با حمایت مالی شخص شاه منتشر می کنند. کتابی هست به نام «گفتار در روش به کار بردن عقل» اثر دکارت. می دانید که با این جزوه دنیای غرب وارد مدرنیته می شود. کنت دوگوبینو با فردی به نام ملا لاله زار یهودی کتاب را ترجمه می کند و می آورد برای شاه، نکته جالب این است که شاه کتاب را می خواند و خوشش می‌آید و دستور می دهد از خزانه دربار، که حالا خزانه پری هم نبوده،. سرمایه گذاری می کنند و کتاب را منتشر می کنند. آثاری که دوره ناصری و با هزینه ناصرالدین شاه در دارالترجمه ترجمه و منتشر شده را شما ببینید. یک رشد وحشتناک و یک درصد بسیار چشمگیر است با توجه به آن جامعه ای که 95 درصد افرادش بیسواد بودند.
در کنار آوردن مظاهر تمدن به ایران، مثل راه آهن که تلاش داشت و اتفاقا روس و انگلیس نگذاشتند و به اسم رضا شاه تمام شد در صورتی که پایه های اولیه‌اش در دوره ناصرالدین شاه گذاشته شد جالب است بدانید اولین سفری که سید جمال الدین اسدآبادی از ایران داشته، این را تقریبا کسی نمی داند، شاید تعداد کمی بدانند چون من خودم روی اسناد سید جمال کار می کنم متوجه شدم، اولین سفری که به عنوان ماموریت از ایران فرستاده می شود به مسکو( و بعد آنجا یک ادعاهایی می کند و شاه عذرش را می خواهد) مذاکرات راه آهن است چون امتیاز راه‌آهن را روس‌ها برداشته بودند و نمی‌گذاشتند توسعه پیدا کند. آنجا مذاکرات راه آهن انجام می دهد. من اولین بار که متوجه شدم در اسناد ایرج افشار عکسش را را منتشر کرده بود؛ آنجا دیدم، نوشته شده بود که "مسئله راه آهن هم رفع شد" چنین جمله ای. من پیگیری کردم و دیدم در اسناد روسیه مکاتبات فارسی خیلی مفصلی هست. کارخانه برق را برای اولین بار ناصرالدین شاه به ایران آورد. تلگراف را هم همین طور. او اشتباهاتی هم داشت، یعنی امتیازاتی در ان دوره داده شد که حالا به دلیل بی تجربگی بوده یا هر چیز دیگری، یک سری نقص هم در آن امتیازات بود. مثلا امتیاز تنباکو نقص داشت. اصلش خوب بود ولی چون آنها می خواستند فعالیت های میسیونری انجام بدهند، دچار مشکل می شدیم. خود اسناد و آن امتیازها خوب بود ولی مسائل پیرامونش مشکل‌ساز بود. ناصرالدین‌شاه این دست از اشتباهات را هم کرده است.
سوال: ما آخرین توافقنامه ای که داشتیم توافق برجام بود که در همین عصر معاصر اتفاق افتاد. جلوی چشم ما بود حتی مشروح مذاکرات نماینده مجلس پخش می شد از تلویزیون دوره اقای سرافراز. با این حال ما همچنان ابهاماتی داریم از این قرارداد. حال در قرن بیست و یکم و انتظار داشته باشیم که مثلا قرارداد یا توافقی که آن موقع آنها از موضع قدرت دو تا امپراطوری تحمیل می کردند، مثلا کاملا تیم ما مسلط باشد، یک مقدار زمان‌پریشی است به نظرم.
باید بپذیریم ما که قدرت برتر نبودیم
سوال: بله از دو جناح ما تحت فشار بودیم. آقای دروگر، ما وقتی جنبش بابیه را در نظر می‌گیریم در دوره ناصرالدین شاه، حالا با اسناد جدیدی که درآمده یا تاریخ نگاری های تازه‌ای که شده، مثلا کتاب «تاریخ مکتوم» شاهدیم که جنبش بابی یک پلتفرم سیاسی داشته برای خودش. یعنی مثلا ترور ناصرالدین شاه سال 1268 صرفا یک انتقام کور نبوده و در راستای یک هدف سیاسی بوده، یعنی در واقع اینها قصد داشتند که حکومت تشکیل بدهند و برایش هم برنامه داشتند. این وجه ماجرا کمتر به آن پرداخته شده است که خطر بابیه در چه حد بزرگ بوده یا دست کم از منظر حکومت وقت، حکومت ناصرالدین شاه چقدر می توانسته این خطر حیاتی باشد و حیات سلطنت را تهدید بکند. یک مقداری درباره سازمان سیاسی این جنبش در آن عصر توضیح بدهید.
در اینکه بابیه از چه بسترهایی برخاستند و چطور شد که توانستند در مدت زمان کمی، آن تعداد افراد را به خودشان جذب کنند، حرف و سخن زیاد است. وقتی سید علی محمد باب در 1260 ادعای خودش را علنی می‌کند و یا لااقل بر اساس آن چیزی که در منابع بابیه نوشتند برای اولین بار در اصل ملاحسین بشرویه ای این ادعا را علنی می کند، یک جماعت بسیار زیادی آنا به او می پیوندند. عده زیادی به باب می پیوندند و آیین باب و دعوت باب در همان ابتدا بر اساس آن چیزی که در اولین کتابش تفسیر سوره یوسف یا نام دیگرش«قیوم الاسماء» می‌آید، یکی از چیزهایی که بوضوح دیده می شود آیات جهادی و آیات قتال است برای تسخیر ایران، به قدرت رسیدن و نایب امام زمان را بر تخت سلطنت نشاندن تا مهیا شدن مقدمات برای ظهور امام زمان مهیا. این در بخش ابتدایی دعوت خود باب است. چون می دانید تا 1264 باب خودش را نایب امام زمان معرفی می کند، از 1264 دقیقا در اوج شکل گیری جنگ بزرگ قلعه طبرسی که باب ادعای نسخ اسلام را مطرح می کند. یک عده می گویند باب تحت تاثیر طاهره قره‌العین بوده، یک عده می گویند نه! خود باب این تعبیر را داشته است و احتمال اینکه تاثیر قره‌العین روی او باشد، خیلی زیاد است. اولین بار قره العین در دشت بدشت در مقدمه شکل گیری جنگ بزرگ قلعه طبرسی، که به آن می پردازیم، ادعای نسخ اسلام را می کند و بعد باب این را تایید می کند، با این لفظ که "در آن هنگام که عود کل خلق قرآن شد و بداء خلق کل شی در بیان شد، مقرّ نقطه که مظهر ربوبیت است بر ارض اسم باسط بود که سماواتی که در قرآن مرتفع شده بود، کل مطوی شد و راجع شد به نقطه اول!"
این جمله را در «بیان» فارسی آورده و این عبارت برای ما خیلی کلیدی است و بسیاری از کسانی که در تاریخ‌نگاری متوجه می شوند که این بابی بوده مخصوصا کسی مثل شیخ هادی نجم آبادی عین ادبیات این عبارت را در تحلیل لغتش آورده که باب می گوید روند ادیان به این صورت که دینی در مبدا خودش قرار می گیرد و پیشروی می کند و پیامبرش مبعوث می شود که این مبدا دین است این پیشروی می کند سالیانی از آن می گذرد که این سالیان دچار اضمحلال می شود می رسد به نقطه ای که باید عود بکند به آن مبدا اولیه به آن مبدا اول. اینها می گویند عود کند که همان بازگشت است.
تصویر منسوب به علی محمد شیرازی( باب)
تصویر منسوب به فاطمه زرین‌تاج برغانی(طاهره قره‌العین)
سخن اینجا بود که در زمانی که باب در قلعه چهریق در ماکو زندانی بود، ماجرای دشت بدشت اتفاق می افتد در جنگ بزرگ قلعه طبرسی، تا اینجا بحث نسخ اسلام است چون تا قبل از این هرچه بود این بود که باید جنگ بکنید با شمشیر تهیه عِده و عُده بکنید و ایران و چند نقطه دیگر را بگیرید و به اینها مسلط بشوید تا امام زمان ظهور بکند. این را خود بهایی‌ها هم تایید می کنند این مطلب را و باب در آثار خودش در همان کتاب قیوم الاسماء آیات جهادی شدیدی دارد از جمله " يَا أَيُّهَا الحَبیب حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ.." یا طَهِروا مِنَ الاَرضِ خَبائِثِها، با اجازه من(یعنی باب) غیربابی‌ها را هر کجا جا پیدا کردید، با شمشیر بکشید. آیا اینها «دگراندیش» بودند؟ چیزی که مورخین نزدیک به بابی‌ها و بهایی‌ها کار می‌کردند و متاسفانه مورخین ما به دام اینها افتادند، این است که می گویند که اینها یک عده دگراندیش بودند که حکومت قاجاری با آنها شدید و غلیظ برخورد کرد. آقای صادق زیباکلام رویش نمی شود صریح بگوید. می گوید که "امیر کبیر نباید با اینها با خشونت برخورد می کرد". آنها شمشیر کشیدند با دستور قتال. ببینید باب ملا حسین بشرویه ای را از شیراز در همان شب اول دعوتش به خراسان می فرستد و دستور می دهد در آنجا تهیه عِدّه و عُدّه کنید و بعد برایش پیش بینی می‌کند( این آیه در قیوم الاسماء هست که البته از نظر صرف و نحو عربی مشکل دارد ولی نمی شود انکارش کرد) که " "ینحدرون من جزیره الخضرا الی سفح الجبل الزورا و یقتلون نحو اثنی عشر الفاً من الاتراک."
می گوید منِ باب می بینم که شما از جزیره خضراء(منظورش مازندران است) انحدار پیدا می کنید می آیید تا پای جبل الزوراء، که یک کوهی است در اطراف شهر ری که در احادیث آخرالزمان خیلی از آن یاد می شود، و آنجا 12 هزار نفر از تهرانی ها را می کشید او می گوید «اتراک» را می کشید، چون قجرها ترک بودند. به صراحت می گوید تهرانی‌های غیربابی شیعه را گردن می زنید.
بعد اینها می گویند نه اینها دگراندیش بودند.
سوال: این دقیقا مصداق نسل‌کشی است.
اینها با چنین فرمانی و آیاتی سه جنگ بزرگ را راه انداختند. در چه برهه ای؟ دقیقا در زمانی که قاجاریه در مرحله انتقال حکومت است؛ محمدعلی شاه قاجار فوت کرده است و ناصرالدین میرزا از تبریز می‌آید تهران که بشود ناصرالدین شاه. طبق سنتی که در حکومت های پادشاهی وجود داشته، همواره در زمان رفتن یک پادشاه و روی تخت نشستن ولیعهد او، ما شورش داریم. خلاء قدرت داریم. در نقاط مختلف ایران دست به شورش برداشتند همزمان یک پروژه یک فتنه بسیار پیچیده و بزرگ در ایران در حال رخ دادن است: ماجرای قیام حسن خان سالار
حسینعلی نوری معروف به بها‌الله
شورش حسن خان سالار در خراسان به همراه پدرش الله اللّهیارخان آصف الدوله، که انگلیسی‌ها از آن حمایت مالی و نظامی و لجستیکی می کردند و او می خواست خراسان را از ایران جدا کند در حین این فتنه بزرگ این آقایان بابی آمدند این سه تا جنگ را راه انداختند که ایران را از بین ببرند.
سه تا جنگ را نام می برید؟
جنگ نیریز است در فارس. جنگ بزرگ قلعه طبرسی و شورش حجت زنجانی در زنجان. که بزرگترینش شورش حجت است در زنجان اما مهمترین به جهت اینکه چهره های مهم بابیه در آن حضور داشتند، جنگ قلعه طبرسی است.
سوال: بشرویه‌ای و بارفروشی هر دو بودند...
بله و طاهره قره‌العین هم تلاش کرد خود را برساند که نرسید. 9 ماه طول کشید این جنگ. اوضاع به گونه ای بود که ما وقتی گزارش‌های خارجی را می خوانیم سفیر انگلیس به وزارت خارجه انگلیس می نویسد که "ما تصور نمی کنیم که امیر بتواند به این شرایط فائق بیاید". آنها به میرزاتقی‌خان می گفتند «امیر». در همین نامه می نویسد که امیر احتمالا نمی تواند ماجرا را جمع بکند و احتمال دارد که ایران به زودی متلاشی شود. کاملا ناامید بودند. منتها خواست خدا قدرت مرحوم امیر با مشت آهنین تمام این شورش ها جمع می شود. قیام حجت سرکوب می شود شورش بشرویه ای در قلعه طبرسی در مازندران سرکوب می شود. شورش نی ریز فارس سرکوب می‌شود و در نهایت امیر به این نتیجه می رسد که تا زمانی که باب زنده است این شورش ها ادامه دارد و اینها ول نمی کنند. به این نتیجه می رسند که باید سر باب را بکوبند.
علمای اثنی عشری هیچ کدام حاضر نیستند که حکم بدهند چون معتقد بودند که سید باب مخبط است و بر او حرجی نیست. گزارش‌هایی هم که از مجلس مناظره او با علمای تبریز در محضر ناصرالدین میرزای ولیعهد در دست است می بینیم که باب خیلی نمی فهمیده چه می گوید، چون رفته بوده ریاضت کشیده در بوشهر در گرمای 50 و خرده ای زیر تیغ آفتاب می ایستاده تا مثلا «تسخیر شمس» انجام دهد و دچار توهم می شده و مشاعرش را از دست داده بود. آن 5، 6 نفر علمایی که رای فتوا به اعدام باب می دهند همه شان شیخی هستند و هیچ کدام اثنی عشری نیستند و در واقع در میانه دعوای بین شیخی و اثنی عشری بود. منتها مرحوم میرزاتقی خان بر اساس سیاستی که داشت، همین را دست می گیرد و با حکمی که می گیرد، باب را اعدام می کند. جالب است بدانید بابی‌ها در خود تهران توطئه کرده بودند که امیر را ترور بکنند. قبل از اینکه بخواهند اقدام عملی بکنند ماجرا لو می رود و امیر اینها را دستگیر می‌کند. یک تعدادشان اعلام ندامت می‌کنند حدود 11 یا 14 نفرشان در همین میدان امین السطان تهران اعدام می شوند و همانجا دفن می شوند که محل دفنشان هنوز هست. سنگ نشان ندارد اما حفظ شده و می توانید ببینید. تا زمانی که امیر در صدر کار است اینها دیگر بروز و ظهور ندارند. بابی ها را همه می شناسند، خودشان می گویند من بابی هستم و هنوز مخفی نمی کند ولی دیگر کنش سیاسی آشکار نمی کنند. ضمن اینکه ضربه بزرگی را هم خوردند تا می آیند خودشان را جمع بکنند خیلی طول می کشد. اوضاع بر همین روال است تا زمانی که امیر مغضوب می شود و برکنار می شود. آن هم بحثی دارد که شاه چرا امیر را برکنار کرد. آیا واقعا شاه قصد داشت که امیر را حذف بکند یا نه؟
میرزا یحیی نوری(صبح ازل)، جانشین باب و برادر ناتنی حسینعلی نوری
سوال: همین جزو کیفرخواست اصلی ناصرالدین شاه است در اذهان عمومی که دستور قتل امیرکبیر را داده است اگر می شود با جزئیات بیشتری توضیح بدهید که خودتان به آن رسیده اید که نقش ناصرالدین شاه در چه حدی بوده، اگر مثلا بابیه نقشی داشتند در ان ماجرا، بفرمایید...
امیر مغضوب می شود و برکنار می شود و با آن کیفیتی که خواهیم گفت به قتل خواهد رسید. بابی ها فکر می کنند که الان می شود اقدام کرد در 1268 در منطقه نیاوران به شاه سوء قصد انجام می دهند شاه گلوله می خورد و البته نافرجام بوده. با همان وضع جراحت در شهر می چرخد که بگوید من وضعم خوب است و مشکلی ندارم و بعد او را به کاخ می برند و گلوله را از تنش خارج می کنند.
جالب است شاه تصور می کند کسانی که اقدام به این ترور کردند مخالفین سیاسی او بودند. فکر می کرده کسی که زده پشت ماجرا دستور این ترور را صادر کرده، مادر برادر ناتنی او، عباس میرزای ملک آرا است. او یک برادر ناتنی داشت به نام عباس میرزا ملک آرا که آن موقع حاکم قم بود. کم سن و سال بود و مادرش همه کاره او بود. اینها تصور می کنند که کار او بوده و حتی وقتی آن میرزا سلیمان خان و میرزا حسین نوری که بابی بودتد و در ترور نقش داشتند گفتند که ما بابی هستیم به انتقام اعدام باب آمدیم تو را بکشیم، شاه و اطرافیانش باور نمی کنند. در ابتدا تصور می کنند که توطئه مادر ملک آراست که ملک آرا را به یک وضعی از ایران فراری می دهند، چون شاه می خواست به تقاص این ترور، برادر خودش را کور کند و انتقام بگیرد. به هر حال عباس میرزا را فراری می دهند به عتبات می فرستند و بعد از اینکه مسئله حل و فصل می شود، می آیند شفاعت ملک آرا را می کنند و بر می گردد به ایران. ناصرالدین شاه با برادرانش هیچ وقت رابطه خوبی نداشت. علتش یک حس رقابتی بود که با آنها داشت و همواره تصور می کرد که یکی از اینها قرار بوده بیاید به تخت سلطنت بنشیند و آنها را رقیب خودش می دانست و برای همین به برادرانش و به بچه هایشان هیچ وقت بهای زیادی نمی داد و جلوی پیشرفت ایشان را می گرفت.
بعد از این بابی ها بر اساس دستوری که از جانشین سید محمد علی باب، یعنی میرزا یحیی نوری می رسد همه شروع می کنند ایمان بابی خودشان را کتمان کردن و از اینجا به بعد دیگر در قالب مسلمان زندگی می کنند. مسئله تاریخ نگاری دوره قاجاری ما از اینجا دقیقا شروع می شود و بعدا به آن می رسیم.
در مورد مسئله امیر که فرمودید: امیر آدم بسیار مستبدی بود و قدرت را به شدت در دست خودش جمع کرده بود. به علاوه، رفتارش با شاه رفتار درستی نبود. شاه را اصلا آدم حساب نمی کرد شاه را تحقیر می کرد با مادر شاه مهد علیا رفتار خوبی نداشت. شما هر کار اصلاح‌گرانه ای که می خواهید انجام بدهید باید در ساختار انجام بدهید اگر شما بخواهید علیه ساختار شورش بکنید، ضربه اش را خودتان می خورید و برای خودتان مانع می سازید. امیر اصلاحات زیادی انجام داد ولی این رفتار امیر، شاه جوانی که هفده هجده سالش است، آن هم نه آدم هفده هجده ساله الان که هفده هجده ساله عصر قاجار که تحت تاثیر مادرش قرار دارد، باعث می شود که ناصرالدین شاه برای اینکه یک نسقی از امیر بکشد، او را برکنار می کند، البته نه به طور کامل.
میرزاتقی خان امیرنظام معروف به امیرکبیر
سوال: هنوز «امیرنظام» باقی می ماند، درست است؟
این را بگویم، میرزاتقی خان هیچ وقت لقب امیرکبیر نداشت هیچ وقت. او امیر نظام بوده. امیر کبیر لقب کامران میرزا نایب السطنه بود. شاه یک بار میرزا تقی‌خان را با همین عنوان امیرکبیر مورد خطاب قرار می دهد، مادرش می گوید چرا این کار را کردی و او هم لقب را پس می گیرد و لقب امیر کبیر به اشتباه اشتباه رویش ماند. به هر حال شاه تصمیم می گیرد که امیر را گوش مالی بدهد؛ اول صدارت را از او می گیرد اما همچنان امیر کل نظام است. بعد از یک مدت منصب امارت نظام را از او می گیرد و او را به حکومت کاشان منصوب می کند. یعنی تبعید علنی نمی کند. تا یک مدتی امیر در کاشان است و دوباره روابط حسنه می شود، شاه تصمیم می گیرد امیر را دوباره به صدارت برگرداند. خلعت می فرستد و گفتگوها از قبل انجام شده بود و امیر تا آن روزی که کشته شد، می دانسته قرار است برایش خلعت بیاید که رفت حمام! شاه نمی خواست امیر را بکشد منتها چه اشتباهی کرد؟ بالاخره بابت آن اشتباهش باید یک جایی پاسخگو باشد! مست بود در عین مستی فکر می‌کرد که دارد فرمان نصب مجدد امیر را امضا می کند، در حالی که فرمان قتل را امضا می کن.د وقتی به هوش آمد قاصد فرستادند که فرمان را پس بگیرد اما قاصد دیر رسید و امیر کشته شد.
مهد علیا، مادر ناصرالدین شاه و مادرزن امیرکبیر
سوال: این مستند است؟
بله اصلا رفتار شاه مشخص است نامه های شاه با امیر همه هست، گزارش سفرا همه هست. اگر شاه می خواست امیر را بکشد که قاصد را نمی فرستاد که پس بگیرد. تا آخر عمرش گفت که خواستم از چوب خشک امیر دیگری بتراشم نشد. در مورد قتل امیر به شدت سوخت و این سوختگی و این ناراحتی و اندوهناکی را تا آخر عمرش داشت. در مورد امین السطان گفت دیدم آدم قابلی است خواستم از این امیر دیگری بتراشم نشد. امین السطان آدم تو زردی از آب در آمد.
سوال: این نامه را کی در حالت مستی برد به شاه داد؟
حاجب الدوله. یعنی مادر شاه داد به حاجب الدوله که پدر محمد حسن خان اعتماد السلطنه بود. این اعتماد السطنه هم با شاه میانه خوبی ندارد و جالب اینجاست که شاه هم اعتماد به او ندارد. منتها این را در کنار خودش نگه می دارد در نامه ای، امین السطان به شاه می گوید که این اعتماد السلطنه جاسوس روس ها است و شما هر چه می نویسید یا می گویید این می رود کف دست روس ها می گذارد، شاه در جواب می نویسد من به این اعتماد ندارم و حرفهای سرّی را پیش این نمی زنم منتها این را کنار دست خودم نگه می دارم چون می دانم این از کنار دست من برود می رود پیش ملکم‌خان در اروپا علیه من توطئه می کند. تصویر این نامه را چندین سال پیش قبل از انقلاب ابراهیم صفایی در مجله «دنیا»، مجله‌ای که متعلق به ایرج افشار بود منتشر کرد. تا یک زمانی مقاله اش در پایگاه نور هم بود ولی متاسفانه یک سری از مجلات قدیمی را حذف کردند این سند مهمی از دسترس خارج شد. خیلی سند مهمی بود.
بعد این اعتماد السطنه با قتله ناصرالدین شاه ارتباط دارد اولین سریال تاریخی که ساخته می شود بر اساس خاطرات همین اعتماد‌السطنه است: «سلطان صاحبقران». تا قبل از آن در مورد قاجار نمی دانم ولی اینقدر این سلطان صاحبقران تاثیر دارد تا همین الان در ذهن هم‌نسل‌های من با اینکه ندیدیمش، هست وای به حال کسانی که دیدند.
سوال: در ماجرای قتل امیر، صرفا مهدعلیا نقش آفرین بوده یا عوامل دیگری هم بودند؟
مهد علیا، سفرای روس و انگلیس، آقاخان نوری، البته آقاخان با میرزا حسینعلی بها یک نسبتی داشت نسبت خانوادگی داشتند. جفتشان برای نور مازندران بودند. این برای دوره ای که بهائیت پیدا نشده هنوز منشعب نشده بود.
سوال: یک مقاله دیدم که ظاهرا برادر خودش را آقاخان مسئول پذیرایی از حسینعلی نوری کرده بود وقتی از عراق برگشت.
الان حضور ذهن ندارم ولی نسبت خانوادگی داشتند و ارتباط زیادی داشتند با هم. بالاخره میرزا حسینعلی نوری پدرش میرزا بزرگ نوری از رجال دولت قاجار بود.
درباره انجمن باغ سلیمان خان میکدهکه 53 نفر اتاق فکر مشروطه، یا حداقل جناح تندرو مشروطه، را تشکیل می داد، صحبت کنیم. آیا همه آنها بابی بودند یا شاکله اش بابی بودند؟
تقریبا همه آنها بابی بودند. در دوره مشروطه ما در ابتدا می دانیم که گروه ها و انجمن های زیادی وجود داشتند از یک جایی فعالین مشروطه خواه به این نتیجه رسیدند که باید یک انجمن مرکزی احداث بشود و این انجمن مرکزی مسئولیت هماهنگی بین مشروطه خواهان را برعهده بگیرد، حالا نه همه آنها ولی قشر اعظم مشروطه‌خواهان. لذا دست به تاسیس این انجمن می‌زنند. انجمن بی نام است حالا ما می گوییم انجمن باغ میرزا سلیمان میکده چون در باغ میرزا سلیمان میکده تشکیل جلسه می داد.
قهرمان میرزا سالور می گوید "از وقتی دعوای مشروطه در ایران پا گرفت ما بابی ها را شناختیم و ناطقان اینها را هم دیدیم و فهمیدیم چه کسانی هستند." بابی ها بعد از ترور ناصرالدین شاه همواره تا همین الان خودشان را مسلمان جلوه می دادند و اصلا رو نمی‌کنند که بابی هستند. میرزا یحیی نوری که جانشین سید علی محمد باب بود، یک پیشگویی کرد و آن پیشگویی این بود که بر اساس آیه قرآن لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ، که این هزار ماه، طول سلطنت دولت بنی امیه است بعد از واقعه عاشورا، سلطنت قاجاریه هم بعد از قتل علی محمد باب، هزار ماه طول خواهد کشید. این هزار ماه را هم آمدند بعدا خودشان تبیین کردند و گفتند که این هزار ماه، بر اساس تقویم بیانی است. لذا بابیه خیلی فعال شدند برای ساقط کردن قاجاریه. یعنی از دوره مشروطه تا 1299 هر اتفاقی که علیه قاجاریه می‌افتاد، بابیه در ماجرا نقش داشتند و نقش خیلی زیادی هم داشتند و اتفاقا آدم هایی هم بودند که نخبه بودند خیلی هایشان نخبه بودند، بابی ها آدم های نخبه ای بودند کسانی مثل یحیی دولت آبادی محمد حسین فروغی، شیخ هادی نجم آبادی، بزرگترین شخصیت تهران بود در دوران خودش، مثل علی اکبر دهخدا اینها آدم های نخبه ای بودند.
شیخ هادی نجم‌آبادی
شیخ هادی وقتی تکفیر می شود از تهران تبعید می شود می رود حسن آباد. آنجا آن موقع خارج از تهران بود. اینها فعالیت خودشان را شروع می کنند برای ساقط کردن قاجاریه. وقتی غوغای مشروطه آغاز می شود، اینها در راس ماجرا بودند. من نمی گویم، بلکه سیدحسن تقی‌زاده مشروطه خواه معروف می گوید که بابی‌ها خیلی نقش داشتند در این ماجرا. طبعا در هدایت مشروطه نقش داشتند و سعی می کردند که جنبش مشروطه را به سمتی ببرند که به انقراض قاجاریه ختم بشود. حتی علاوه بر ناصرالدین شاه، یکی از کسانی که به او بسیار ظلم شده محمدعلی شاه است. اصلا فرمان مشروطه را محمد علی شاه امضا می کند به اسم مظفرالدین شاه تمام می شود. از وقتی که امضا می کند جناح تندروی مشروطه که همین بابی ها هستند شروع می کنند بی خود و بی جهت به محمدعلی شاه تاختن. اول تهدیدش می کنند که اگر تو از تبریز بیایی تهران تو را می کشیم!
محمدعلی شاه قاجار
ماجرای ترور محمدعلی شاه که اتفاق می افتد صبح آن روز شاه در درباره در کاخ گلستان داشت با مشروطه خواهان قول و قرار می گذاشت. با هم توافقنامه امضا کردند که چطور با هم همراهی کنند و چه نکنند. امضا توافقنامه خشک نشده چند ساعت بعد در خیابان اکباتان بمب می اندازند جلوی ماشین شاه، همین خیابان ملت الان. کی بمب می اندازد؟ یک سری از اقایان مورخین حاضر نوشتند عده‌ای از مشروطه خواهان این کار را کردند. یک سری می گفتند که خودش کرده بعد دیدند که این شایعه نگرفت دارند می گویند که مشروطه خواهان این کار را کردند. کی کرد؟ می گویند حیدر خان عمو اوغلی این کار را کرد. حیدر عمو اوغلی خودش این کار را انجام می داد؟ نه! بمب را کی ساخته بود؟ کمیته انقلاب ساخته بود. رئیس کمیته انقلاب کی بود؟ یحیی دولت آبادی، رئیس انجمن باغ میرزا سلیمان خان میکده.
یحیی دولت‌آبادی در دو چهره معمم و مکلا
یا مثلا زمان قتل امین‌السلطان خیلی قابل‌تامل است. اسپرینگ رایس وزیر وقت بریتانیا در تهران در نامه هایش نوشته و در نامه‌های سرّی سفارت که توسط انتشارات اطلاعات چاپ شده آمده، که امین‌السطان داشت با مشروطه‌خواهان سازش می کرد که او را کشتند. چون اینها می خواستند قاجاریه را ساقط کنند و از هر فرصتی بهره می بردند و از مشروطه هم استفاده کردند و در راس آن قرار گرفتند.
با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی همین آقایان مطبوعات، کتاب‌ها و منابع تاریخ نگاری را در دست گرفتند و چه ساختند از قاجاریه؟ یک چهره کاملا سیاه و کاملا به نفع خودشان. و تاریخ نگاری ما هنوز که هنوز است، نزدیک به هشتاد سالی که از سقوط رضا خان و 42 سالی که از سقوط محمدرضا و دودمان پهلوی می گذرد، هنوز تاریخ‌نگاری غالب همین است. شما اگر در یک دانشگاه اروپایی مثلا دانشگاه آکسفورد بگویید من منبعی که به آن استناد می‌کنم، کتابی است که صد سال پیش نوشته شده است، می گویند یا باید صرفا یکی از منابعتان باشد(با این قید که منبع دست اول است) یا اینکه شما کارتان علمی نیست، تشریف ببر بیرون! به یک منبعی که صدسال پیش نوشته شده، نمی شود اکتفا کرد، مخصوصا اینکه در این صد سال آثار جدیدی پیدا شده است. ما در مورد تاریخ ساسانی که نزدیک به هزار و 400 سال پیش است امروز منابع جدیدی به دست آمده است که باید تاریخ نگاری کریستینسن را بگذاریم کنار. توجه داشته باشیم که در مورد تاریخ باستان خیلی منابع زیاد نیست و باز با این حال، با مطالعات جدید، کلی از منابع قدیمی منسوخ شده است. ما هنوز که هنوز است داریم به دو قرن سکوت عبدالحسین زرین کوب استناد می کنیم که 80 سال پیش نوشته شده است. یا به کتابی استناد می کنیم که صد سال پیش نوشته شده است آن هم یک طرفه نوشته شده است.
سوال: جالب است که علاوه بر ترور فیزیکی برای اولین بار ترور روانی را هم عوامل بابی کلید زدند. یعنی انگ بی ناموسی و بی شرافتی به شاه قاجار زدند. شاه قانونی مملکت است در هر صورت. محمدرضا مساوات در روزنامه اش، توهین ناموسی کرده و تهمت زده به شاه یک مملکت یا اصلا به یک آدم شیعه در این بحثی نیست. ما می بینیم محمد علی شاهی که به استبداد معروف است و طبق همان تاریخ مظهر استبداد بوده، وکیل می گیرد به عدلیه شکایت می کند و آخر هم اینقدر تحت فشار قرار می گیرد که مجبور می شود شکایتش را پس بگیرد و شاه کشور از شرافت خودش هم نمی تواند دفاع کند. اینها بخش های مغفول مانده ای از تاریخ صد و بیست سی سال اخیر است.
این تهمت‌ها به ام خاقان، مادر محمدعلی شاه بود. او زن جسوری بوده. به هر حال چون منابع قارجایه می گویند که ام خاقان فاحشه است با تعبیر آن موقع می سنجد فاحشه را. ببینید مثلا مرحوم شیخ فضل الله نوری این چادر فعلی، حجاب مورد تایید جمهوری اسلامی ایران را که الان به عنوان حجاب کامل می شناسیم به عنوان بی حجابی می شناخته است. یعنی باید مفاهیم و وازه‌ها را نسبت به زمان در نظر بگیریم تا دچار زمان‌پریشی یا اناکرونیسم نشویم. در آن دوره که زن‌ها کاملا مطیع بودند، یک کسی مثل ام خاقان که زن پیشرویی بوده، مردان نظر خوبی به او نداشتند. ضمن اینکه ام خاقان از مظفرالدین شاه خیلی ستم دید خیلی ستم دید به حدی که بچه ای که در شکم داشت را مظفرالدین شاه با لگد زد در شکمش و بچه سقط شد و او رفت از شاه طلاق گرفت به این جهت می گویند که او فلان بوده. ولی آن رفتاری که مساوات انجام می دهد، بسیار زننده بود. و نکته جالب اینجاست در تاریخ نگاری های مشروطه، در این هفت هشت کتابی که عرض کردم، گاهی وقت ها یک دم خروس‌هایی پیدا می شود احمد مجد الاسلام کرمانی در مورد آن 5، 6 نفری که محمد علی شاه تقاضای استرداد اینها را از مجلس داشت، مثل مساوات و صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین و واعظ و اینها، به تصریح می گوید اگر شاه سه چهار روز صبر کرده بود،انجمن های تهران دست به یکی کرده بوند که اینها را بگیرند تبعید بکنند. ولی خب متاسفانه این اتفاق افتاده که کسی مثل صور اسرافیل که آدم کش بود و رسما با اسلحه می رفت رئیس مجلس احتشام‌السلطنه را تهدید می کرد، تبدیل شده به قهرمان آزادی و محمد علی شاه بدبخت تبدیل شده به مظهر استبداد.
میرزا جهانگیر شیرازی(صور اسرافیل)
سوال: دهخدا هم با همین طیف بود؟
بله دهخدا هم با همین ها بود.
سوال: به هر حال ناصرالدین شاه از دشمنی اینها جان به در نبرد در نهایت همین طیف هم ترورش کردند میرزا رضای کرمانی او را ترور کرد. در همین سریال قبله عالم این ماجرا را وارد بحث طنز و هجو کردند نکته بسیار مهمی است از لحاظ در مورد اثرگذاری محافل مخفی در سیاست ایران...
و البته تحولات منطقه ای.
تابلویی از ترور ناصرالدین شاه
سوال: درباره این ماجرا وابستگی های سیاسی و فرقه‌ای میرزارضای کرمانی یک توضیح بدهید
قتل ناصرالدین شاه حاصل اتحاد سه گروه بود؛ من در مورد سید جمال نظری دارم که خوشایند خیلی‌ها نیست.، من معتقدم که سید جمال الدین اسدآبادی اصلا مسلمان نبود شیعه که قطعا نبود و او را به درستی پدر سلفی‌گری در منطقه شناخته‌اند و راحت‌تر بگویم پدر طالبانیسم بود. در بحث گروه «اتحاد اسلام» هم ایشان بیشتر دنبال قدرت بود و می خواست در ایران به قدرت و پادشاهی برسد کما اینکه در کتاب حسن تقی زاده که در مورد سیدجمال نوشته، یک جا می‌گوید به ما گفت به دنبال کسی بگردید که بعد از ناصرالدین شاه لایق پادشاهی ایران باشد و ما چند بار رفتیم گشتیم و گفتیم کی؟ گفت یکی مثل من! رویش نمی شد بگوید خود من.
سیدجمال‌الدین اسدآبادی
این عین جمله تقی زاده است و می دانیم در سفر اولش به ایران برخلاف ادعایی که می کنند که آمده بود تا ناصرالدین شاه را نصیحت بکند، او برای هدف دیگری آمده بود. این که عرض می کنم هم بر پایه اسناد فرانسوی هم اسناد اطلاعاتی عثمانی که البته هنوز چاپ نشده و امیدوارم بتوانم یک روزی کار را در همین ماه های آینده تمام کنیم و منتشرش کنیم و در اسناد فارسی هم در نامه ای که اسدالله ناظم الدوله دیوان به امین السلطان می نویسد، ذکر شده، که سیدجمال‌الدین اسدآبادی ماموریت داشت با همکاری انگلیسی ها بیاید در نجد شورش بکند و شبه جزیره حجاز(عربستان نامی جعلی برای این شبه‌جزیره است) را از عثمانی جدا کند که در ایران در بوشهر بیمار شد. مجبور شد برای استراحت آنجا بماند. حاج سیاح محلاتی اتفاقی آن موقع بوشهر بود این را از قبل می شناخت، با هم ارتباط گرفتند و او را آوردند پیش ظل السلطان در اصفهان، حاکم خونخوار و بدنام تاریخ. او با ظل السلطان به دربار ناصری آمد و از آنجا هم از طرف دربار او را فرستادند مسکو. اندیشه اصلاحات کجا بوده؟ او می رفت تا وهابیت را در شبه جزیره حجاز زنده بکند که بعد انگلیسی ها این پروژه را از طریق چهره‌هایی چون لورنس عربستان پی گرفتند.
سیدجمال(وسط) در محفل «اتحاد اسلام» در استانبول
در ماجرای اخراج دومش از ایران باید گفت، او بار دیگر می‌خواست به حجاز برود تا شورش راه بیاندازد. درباره این مساله دیگر متن تلگراف را دارم و در اسناد اطلاعات عثمانی است که سیدجمال می خواهد برود آنجا شورش راه بیندازد، نگذارید برود که می برند او را در قفس طلایی نگهداریش می‌کنند و در نهایت هم بعد از مرگ ناصرالدین شاه به دستور سلطان عثمانی او را می کشند.
توطئه قتل ناصرالدین شاه برهم‌نهی سید جمال‌الدین و یارانش بود با بابی‌ها. حوزه اتحاد اسلام چه در استانبول چه در تهران مملو از بابی ها بود. نفر دست راستی سید جمال الدین اسدآبادی در استانبول، کسی که فکر اتحاد اسلام را اولین بار به صورت تئوریزه شده در قالب یک جزوه ارائه می دهد ابوالحسن میرزا شیخ الرئیس قاجار است. این فرد قطعا تا قبل از مشروطه بهایی بوده، سند بهایی بودنش موجود است، یک کتابی چند سال پیش در لندن منتشر شد به نام بهائیان ایران جنوب خزر و قفقاز نوشته آقای سلی شاهوار، آنجا سند و عکس این را منتشر کردکه ابوالحسن میرزا در بین جمعی از بهائیان نشسته بود. یعنی کسی که جزوه مبانی اتحاد اسلام را نوشته اصلا مسلمان نبود.
سوال: من سندی را دیدم از قول کاشف‌الغطاء...
کدام کاشف الغطاء؟
همان که با سیدجمال رفاقت و حشر ونشر نزدیک داشت.
میرزا محمد حسین.
ایشان در جایی گفته که سیدجمال «دهری» بوده است.
بله. بحث «دهری» بودن او هم مطرح شده است.
یعنی شرایع را به جا نمی آورده است.
این را هم حاج محمد امین‌الضرب هم می گوید درباره سفر اولی که همراه با سید جمال می رود مسکو می گوید من در طول سفر ندیدم که سید نماز بخواند. حتی مواردی هم دیده که مشروب می خورده. من خودم عکس دوست دختر فرانسوی سید را هم دیدم. متاسفانه مجلس چنبره زده روی این اسناد و نمی گذارد منتشر شود.
علاوه بر این، آقا خان کرمانی و شیخ احمد روحی، دو داماد صبح ازل(رهبر بابی ازلی‌ها) در دستگاه سید جمال و از مقربین او بودند.
در واقع، عبدالحمید ثانی، خلیفه عثمانی نقشه داشت که با قتل ناصرالدین شاه، شاه کشور شیعه، به ایران حمله و ایران را ضمیمه عثمانی کند و خلافت را در جغرافیای دوره عباسی زنده سازد و ما به صورت مستند می دانیم که در روز قتل ناصرالدین شاه، قوای عثمانی پشت مرزها آماده حمله بودند و انگلیسی‌ها، به دلایل سیاست‌های خودشان نگذاشتند.
میرزا رضا کرمانی، قاتل ناصرالدین شاه
در نهایت نقش خود انگلیسی‌ها هم در قتل ناصرالدین‌شاه هست. شعر معروفی ادوار براون دارد در پایان فصل مربوط به ناصرالدین شاه در کتاب «انقلاب ایران» که می گوید که آن خون شهریار که با داغ لاله گون، رنگین نمود درگه عبد العظیم را، پنداریش که ریخته از دست خاوری، نی دست باختر زده نقش قدیم را.
سوال: که اشاره به نقش انگلستان دارد.
بله. خود میرزا رضای کرمانی هم که می دانیم در سال 1308 قمری، وقتی یک سری از بابی‌ها را دستگیر می کنند، میرزا رضای کرمانی هم جزوشان بوده. البته قبل از قتل ناصرالدین شاه یک اتفاق بسیار مهم دیگری هم می افتد و آن هم توسط میرزا رضای کرمانی اتفاق می افتد، ولی معمولا به آن اشاره نمی شود. در دوره بیماری مرحوم میرازی شیرازی و زمانی که بیماری ایشان رو به بهبودی بوده میرزارضای کرمانی به دستور سید جمال، میرزای شیرازی را مسموم می کند و به قتل می رساند.
محمدعلی جمالزاده آن موقع فکر می‌کنم بسیار جوان بود و با پدرش، جمال‌الدین واعظ در همین محفل عضویت داشت.
جمالزاده مدت کمی در ایران بود و در همان دوره جوانی از ایران خارج می شود و به بیروت می رود. بله او هم عضو همین محفل بوده و خیلی از اسناد انجمن باغ میکده دست جمالزاده بود.
سیدجمال‌الدین اصفهانی(واعظ)، پدر محمدعلی جمالزاده
خبر دارید از سرنوشت آن اسناد؟
یک زمانی آقای قاسم تبریزی سفری رفت پیش جمالزاده در سوییس یک سری از این اسناد را به گمانم ایشان آورد. مهمترین بخش اسناد را آقای ناصرالدین پروین رفت پیش جمالزاده و اینها را جمع آوری کرد، یک قسمتش را به صورت کتاب منتشر کرد، قسمت مهمش را منتشر نکرده و در آنها بابی بودن جمالزاده‌ها علنی است.
جناب دروگر، از حضور شما در این گفتگو بسیار ممنون هستیم.
ممنون از شما.
* سهیل صفاری
بازگشت به ابتدای صفحه
ارسال به دوستان
ویدیو
پربازدیدها
ضربه سنگین وزارت اطلاعات به تروریست‌ها/ «عبدالله کویته» طراح عملیات تروریستی کرمان دستگیر شد+تصاویر
ویدیو/حضور سعید جلیلی در جمع پرشور مردم گرگان و پوشیدن لباس محلی ترکمن‌ها
عکس/ دیوارنگاره انتخاباتی میدان ولیعصر (عج) در آستانه دور دوم انتخابات
عکسی از پدر و مادر قالیباف در زمان انداختن رأی به صندوق
عکس متفاوت و جدید باباپنجعلی سریالِ پایتخت
رونمایی از توپ مراحل حذفی یورو ۲۰۲۴ + عکس
تصویری از دختر حسن روحانی و همسرش در حال رأی دادن
سعید جلیلی پشت سر کاظم صدیقی نماز خواند+ عکس
علی لاریجانی در مازندران رأی خود را به صندوق انداخت +عکس
سیدحسن خمینی در کنار پسرش رأی خود را به صندوق انداخت /عراقچی به مسجد امام صادق اقدسیه رفت +عکس
آیت‌الله جنتی رای خود را در صندوق انداخت + عکس
عکسی از حسن روحانی درحال نوشتن اسم پزشکیان در تعرفه رأی
ویدیو/ خاتمی هم رای داد
۲ عکس جالب از لحظه رأی دادن قالیباف و پورمحمدی
عکسی از حجت‌الاسلام هادی خامنه‌ای در پای صندوق رأی /محسن رضایی به مسجد لرزاده رفت /زاکانی و صولت مرتضوی کجا رأی دادند؟
عکس/ ادای احترام قالیباف به دوست و مشاور قدیمی‌اش شهید امیرعبداللهیان
فرمانده بلندپایه ارتش درحال رأی دادن /آملی لاریجانی و دریادار ایرانی هم به پای صندوق رفتند /مخبر نیز بازدید کرد و رأی داد
عکسی از ظریف و همسرش در حسینیه جماران
محمدرضا عارف با همسرش آمد: رأی ندادن به معنای رأی دادن به نظر مخالف است /محسن هاشمی به حسینیه جماران رفت +عکس
محمدباقر قالیباف کجا رأی داد؟ +عکس
هادی غفاری و سردار دهقان در یک شعبه رأی دادند/عکس
عکس/ رئیس قوه قضائیه در صف اخذ رأی حرم عبدالعظیم
عکس/ ناطق نوری در حسینیه ارشاد برای رأی دادن در انتخابات ریاست جمهوری
فرمانده کل ارتش در کجا رأی داد؟ / وزیر کشور نیز رأی داد +عکس
دیدار مهدوی کیا و قلعه نویی در مالزی
عکسی از تعرفه رأی انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳
تصویری از دیدار پزشکیان با حسن روحانی و داماد روحانی
عکس/ نقش انگشتری رهبر انقلاب در سخنرانی روز عید غدیر
عکس| جشن تولد لیونل مسی در تیم ملی آرژانتین
ویدیو/ حواشی قبل مناظره؛ نامزدها عیدی گرفتند
ویدیو/ سخنرانی پزشکیان در قرچک/ ورامین به پا خاست
بانک ملت پیشرو در فرهنگ سازی و ترویج استفاده از ریال دیجیتال
رونمایی از لباس آمریکا در المپیک پاریس + عکس
پورمحمدی به دیدار سیدحسن خمینی رفت +تصاویر
مهرعلی‌زاده، ظریف و پزشکیان در سفر به اصفهان/ عکس
کاریکاتور موهن؛ واکنش منفی هواداران قالیباف و جلیلی به بی‌اخلاقی رضا کیانیان
عکسی از مشاوران سیاسی پزشکیان در میزگرد سیاسی /ظریف به تلویزیون آمد /حضور مهدی سنایی
عکس| سردار آزمون با پیراهن علی دایی
ویدیو/ تقطیع سخنان رهبر انقلاب و تذکر قالیباف
عکس/ تبریک عید قربان به سبک کریستیانو رونالدو
ویدیو/ یک جلیلی و سه تیبا با سه پلاک!
افشاگری جدید علیه خانواده قالیباف/ رانت بزرگ قالیباف در جبهه برای برادر ۱۷ساله‌اش
حمله سگ‌های ولگرد به دختر ۵ ساله تبریزی + عکس
عکسی از دیوارنگاره انتخاباتی میدان ولیعصر /وعده ای نده که از انجام آن مطمئن نیستی
عکسی کمتر دیده شده از سرداران جبهه مقاومت با لباس احرام
ویدیو/ خاتمی و جهانگیری؛ همنشینان پزشکیان
عمو قناد از بیمارستان مرخص شد/ تصویر
تولد اولین جگوار سیاه در ایران/ عکس
عکسی از احمدی نژاد در مراسم سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)
عکس/ ستاره سابق استقلال پدر شد
عکس ویژه و وایرال شده از حقانیان در زمان قطع برق وزارت کشور
پس از ثبت‌نام در انتخابات؛ همراهی محمود احمدی نژاد با درخواست خبرنگاران و نشان دادن علامت پیروزی معروف
ویدیو/حقانیان، کاندیدای شناخته‌شده‌ای که شناسنامه‌اش را نشان نداد!
عکسی از دیوارنگاره انتخاباتی میدان ولیعصر
عکس/ شناسنامه علی لاریجانی!
سعید جلیلی رسما کاندید ریاست جمهوری شد/ دژاوو ۱۳۹۲
ویدیو/ کواکبیان در پاسخ به روزپلاس: درخصوص احتمال رد صلاحیت مجدد توکل بر خدا دارم…
عکس/ هدیه لاکچری و گران‌قیمت الهلال برای علی دایی
تازه‌ترین اثر روح‌الأمین با عنوان "فتح قریب"
تصاویری از امضای یادگاری مخبر و محمدی گلپایگانی بر تمبر یابود مجلس دوازدهم
مسعود پزشکیان در زمان جنگ چه کاره بود؟
آنچه در جلسه تاریخی ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ مجلس خبرگان گذشت/ آغاز دوران رهبری آیت‌الله خامنه‌ای/ رای مجدد خبرگان به رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در مرداد ۶۸
بازنشر/ ویدیویی از حضور سیدمجتبی خامنه ای در جبهه‌های جنگ
مسعود رجوی در سفر حج چه هدفی را دنبال می‌کرد؟
بازخوانی تذکر رهبرانقلاب به دولت آقای هاشمی/ فعالیت حزبی وزرا، حرام است
عکس/ رسمی: ستاره استقلال دو فصل دیگر تمدید کرد
ویدیو/حضور سعید جلیلی در جمع پرشور مردم گرگان و پوشیدن لباس محلی ترکمن‌ها
ستاره استقلال سرباز شد
هافبک سابق استقلال در لیست نکونام
چگونه بازیکنان ایرانی با گنجاندن بند فسخ، دست بالاتر را نسبت به باشگاه‌ها دارند؟/ گروگانگیری مالی!
مهاجم پرسپولیس در لیست خرید استقلال!
قیمت روز محصولات ایران‌خودرو و سایپا یکشنبه ۱۰ تیر ۱۴۰۳
طلا خیز برداشت/ قیمت جدید طلا ۱۱ تیر ۱۴۰۳
قیمت سکه و طلا امروز یکشنبه ۱۰ تیر ۱۴۰۳ + جدول
قیمت روز ارزهای مبادله‌ای/ دلار ثابت ماند
سهامداران عدالت بخوانند/ مرحله سوم سود سهام عدالت چه زمانی واریز می‌شود؟
خبر مهم وزیر صنعت برای بازار خودرو/ خودروهای ارزان در راه بازار ایران؟ + جزییات
قیمت دلار و یورو امروز یکشنبه ۱۰ تیر ۱۴۰۳ + جدول
برنامه و نتایج دور حذفی یورو ۲۰۲۴ به وقت ایران
نخستین رکورد منفی مشترک رونالدو و مسی در سطح ملی
عکس/ دومین خرید عجیب استقلال؛ وینگر اهل بوسنی در راه تهران!
۱۰ بازیکن برتر مرحله گروهی یورو ۲۰۲۴
قیمت دلار و یورو امروز شنبه ۹ تیر ۱۴۰۳ + جدول
شوک جدید به بازار خودرو / خرید و فروش خودرو متوقف شد
پرسپولیس نه، هایجک بزرگ استقلال از سپاهان/ دوربرگردان یک ستاره از پای قرارداد
بمب نقل و انتقالاتی فصل پیش در باشگاه پرسپولیس
عکس/ مدافع استقلال پای صندوق رای
حضور ولایتی در انتخابات
ویدیو/ آیت‌الله جاودان در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد
سعید جلیلی کجا رأی خود را به صندوق انداخت؟
قلعه‌نویی: در گروه سختی قرار گرفته‌ایم/ مطمئنم به جام جهانی صعود می‌کنیم
ترکیب تیم‌های مرحله یک‌هشتم نهایی مشخص شد/ نبرد سخت فرانسه با بلژیک و سوئیس با ایتالیا
عکس| دست مهدوی کیا به جام جهانی رسید
قیمت دلار امروز ۷ تیر ۱۴۰۳ / سرکشی دلار در آستانه انتخابات
عکسی از دختر و نوه مسعود پزشکیان در پای صندوق رأی
اقدام جدید پرسپولیس در نقل‌وانتقالات تابستانی
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۴/۰۶
واریز مرحله سوم سود سهام عدالت؛ شاید وقتی دیگر
طلا دوباره ریخت/ قیمت جدید طلا ۵ تیر ۱۴۰۳
عکس/ نخستین واکنش خوان کارلوس گاریدو به حضور در پرسپولیس
قیمت روز ارزهای مبادله‌ای/ دلار ثابت ماند
خریداران طلا بخوانند/ چرا فروش طلای دست دوم رسما ممنوع شد؟
رونالدو عامل اخراج سرمربی پرسپولیس!
سرمربی جدید پرسپولیس رونمایی شد؛ خوان کارلوس گاریدو
تولید سری هفتم؛ بازیگرانی که در فصل جدید پایتخت حذف شدند
بیشترین و کمترین ضریب جینی در کدام دولت‌ها بود؟
اولین تصویر از شهید علی هاشمی در «قرارگاه سری»/ عکس
استوری جنجالی بیرانوند؛ پرسپولیس قهرمانی را در خواب هم نمی‌دید!
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۴/۰۴
زمان حضور ۲ ستاره در باشگاه پرسپولیس مشخص شد
قیمت دلار و یورو امروز یکشنبه ۳ تیر ۱۴۰۳ + جدول
قیمت سکه و قیمت طلا امروز شنبه ۲ تیر ماه
۳ بازیکن در لیست تمدیدی‌های استقلال قرار گرفت
ورزشگاه تختی جایگزین آزادی شد/ آخرین وضعیت پرونده فساد
جنجال برگزاری کنسرت قربانی در تخت جمشید/ امکان لغو منتفی شد
بمب تراکتوری‌ها؛ مربی رئال مادرید در راه ایران!
عکس| تبریک تولد فیفا به مسی به زبان فارسی!
قیمت سکه و طلا در بازار آزاد ۳ تیرماه ۱۴۰۳
ایران مغلوب آلمان شد/ پایان کار شاگردان اکبری با ۲ پیروزی
رونمایی از جانشین علیرضا بیرانوند؛ دومین ازبک در یک‌قدمی پرسپولیس
قیمت خودروهای ایران خودرو امروز شنبه ۲ تیر ۱۴۰۳ + جدول
ادعای جنجالی علیرضا بیرانوند تکذیب شد/ دروازه‌بان پرسپولیس دوباره برمی‌گردد؟
قیمت دلار و یورو امروز دوشنبه ۴ تیر ۱۴۰۳ + جدول
خبر مهم برای دارندگان سهام عدالت؛ واریزی در راه است؟
چه تیم‌هایی وارد لیگ ملت‌های والیبال ۲۰۲۵ میشوند؟
بیرانوند به صورت یک‌طرفه قراردادش را با پرسپولیس فسخ کرد
نقش رونالدو در انتقال راموس به النصر
طلا دوباره اوج گرفت/ قیمت جدید طلا ۲۹ خرداد ۱۴۰۳
اعلام قیمت طلا در اولین روز تابستان/دلیل رشد قیمت چیست؟
قیمت افغانی به تومان، امروز ۲۹ خرداد ۱۴۰۳
اعلام رسمی المپیکی شدن نوشاد عالمیان از سوی فدراسیون جهانی
قیمت خودرو ۳۱ خرداد ۱۴۰۳/ کدام خودرو ۱۷۰ میلیون تومان ارزان شد؟ + جدول
جدیدترین قیمت دلار، یورو و درهم در مرکز مبادله ارز / یورو رشد کرد
اینفوگرافیک/ نکات رهبر انقلاب درباره اخلاق رقابت میان نامزدهای انتخاباتی
واردات طلا تا این تاریخ از مالیات معاف شد/ ابلاغیه امور مالیاتی
بیرانوند در آستانه فسخ قرارداد با پرسپولیس!
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۳/۲۷
طلسم ۶ ساله سپاهان چگونه شکست؟
زمان حراج بعدی شمش طلا اعلام شد + شرایط
قیمت سکه و طلا امروز جمعه ۲۵ خرداد ۱۴۰۳ + جدول
عکس/ بمب نقل‌وانتقالاتی در اصفهان؛ آقای گل آسیا قرارداد بست
سخت‌ترین و آسان‌ترین قرعه ایران در دور سوم انتخابی جام جهانی
نظر وزارت اقتصاد درباره عدم خروج خودروسازان از بورس/جزئیات اطلاعیه جدید این وزارتخانه برای بازار سرمایه
۳ باشگاه در خطر حذف از لیگ برتر فوتبال
طلا به کف قیمتی رسید/ قیمت جدید طلا ۲۳ خرداد ۱۴۰۳
افزایش قیمت ارزهای مبادله‌ای/ دلار چند شد؟
پیش بینی قیمت اجاره/ رشد بازار اجاره از چه زمانی آغاز می‌شود؟
اکانت توییتری سعید جلیلی خبر داد؛ ریز‌پرداخت کمپین جمع اوری کمک های مردمی/ جمع‌آوری ۱ میلیارد ۱۲۸ میلیون تومان
شناسنامه‌ها در انتخابات ۸ تیر مهر نمی‌شوند/ سامانه احراز هویت مشخص خواهد کرد که چه کسی رای داده یا نداده
قیمت دلار و یورو امروز سه شنبه ۲۲ خرداد ۱۴۰۳ + جدول
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۳/۲۱
طلا دوباره اوج گرفت/ قیمت جدید طلا ۲۱ خرداد ۱۴۰۳
قیمت جدید کارخانه‌ای محصولات ایران خودرو اعلام شد
مهمترین سوابق ۶نامزد انتخابات ریاست جمهوری
شرایط فروش اینترنتی خودرو/ واردکنندگان موبایل رتبه‌بندی میشوند
گزینه محبوب پرسپولیسی‌ها فسخ کرد/ مهاجم قاتل سرخپوش می‌شود؟
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ١۷ خردادماه ۱۴۰۳/ سد مقاومتی سکه شکسته می‌شود؟
قیمت دلار و یورو امروز جمعه ۱۸ خرداد ۱۴۰۳ + جدول
توضیحات باشگاه پرسپولیس درباره انتقال علی پروین با آمبولانس
پرونده فساد در فوتبال؛ فریبرز محمودزاده بازداشت شد
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۳/۱۹
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۳/۱۶
شرط ممنوع‌المعامله شدن خانه‌های خالی اعلام شد
عوارض خروج از کشور اعلام شد/ عوارض خروج از کشور برای هر نفر در سال جاری در سفر اول ۵۲۰ هزار تومان تعیین شد
گل آفسایدی که قهرمان را عوض کرد/ فصل تلخ استقلال
بیانیه باشگاه استقلال درباره صحبت‌های مدیرعامل پرسپولیس
ماجرای توییت مرموز حسن روحانی پیش از حادثه هواپیمای اوکراینی چه بود؟
راه‌اندازی تالار ارز اشخاص در مرکز مبادله تا ۱ ماه دیگر
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ١٣خردادماه ۱۴۰۳/ حرکت بازار معکوس شد
جدیدترین قیمت دلار، یورو و درهم در مرکز مبادله ارز | دلار چند شد؟
بازار خودرو به کما رفت/ قیمت جدید سمند، کوییک، دنا، تارا و شاهین
قیمت دلار و یورو امروز سه شنبه ۱۵ خرداد ۱۴۰۳ + جدول
واکنش کرباسچی به ثبت‌نام چهره‌های شناخته شده در انتخابات ریاست جمهوری
تام کروز ۶۱ ساله طرفدارانش را مبهوت کرد/ عکس
قیمت خودروهای ایران خودرو امروز شنبه ۱۲ خرداد ۱۴۰۳ + جدول
فهرست ۱۰ دروازه‌بان گران قیمت جهان
لیگ ملت‌های والیبال| ایران به آرژانتین هم نه نگفت/ عملکرد شاگردان پائز چیزی شبیه فاجعه
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ۹ خردادماه ۱۴۰۳/ سد مقاومتی طلا شکست
قیمت روز ارزهای مبادله‌ای/ دلار رشد کرد
ترکیب کشتی‌گیران اعزامی به تورنمنت مجارستان مشخص شد
شکست سریع و قابل پیش‌بینی والیبال ایران مقابل ایتالیا
پاسخ به ۴ سئوال مهم دانش آموزان/ اعلام جزییاتی از امتحانات نهایی و کنکور سراسری
تصمیم مهم دولت برای یارانه‌بگیران/ اعلام جزییات مصوبه یارانه‌ای دولت
کاهش قیمت طلا و سکه/ آرامش در بازار حاکم شد
قیمت روز ارزهای مبادله‌ای/ دلار کاهشی شد
وزیر علوم در گفتگو با روزپلاس: نظام جمهوری اسلامی بارها از اینگونه حوادث عبور کرده
یک پیش‌بینی مهم درباره قیمت خودرو در هفته آینده/ قیمت این خودروها شکسته می‌شود
توضیح پلیس درباره فیلم خودسوزی در میدان انقلاب
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ۳ خردادماه ۱۴۰۳/ ریزش شدید قیمت‌ها در بازار
غافلگیری در روز نخست/ شکست برزیل و پیروزی ژاپن برابر آرژانتین
جزئیات سقف بودجه تیم‌های لیگ برتری؛۳۲۵ میلیارد+آپشن فراوان!
نوبت دوم کنکور ۲۱ و ۲۲ تیر برگزار می‌شود
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۳/۰۱
دلار مبادله‌ای ثابت ماند/ یورو رشد کرد
برنامه لیگ ملت‌های والیبال ۲۰۲۴
زری خوشکام درگذشت
حضور ۵۹ کشور در مسابقات کشتی المپیک/ پیشتازی آمریکایی‌ها در کسب سهمیه‌ها
اعلام شرایط فروش و پیش فروش یک خودروی پرطرفدار ایران خودرو
۴ تکواندوکار ایران در فینال قهرمانی آسیا/ زندی برنز گرفت
ترمز طلا کشیده شد/ قیمت جدید طلا ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳
اولین جاسوس بعد از انقلاب اسلامی جاسوس کدام کشور بود؟ + جزئیات
دلار مبادله‌ای ثابت ماند/ یورو رشد کرد
امتحانات نهایی دیگر توسط آموزش و پرورش برگزار نمی‌شود
شاهین اتومات امروز ۲۶ اردیبهشت چند؟ + جدول قیمت
اسامی تمام کشتی‌گیران آزاد برنده سهمیه المپیک؛ ایران با ۵ ستاره در پاریس
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ۲۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳/ طلا و سکه جهشی شد
جزییات جدید درباره تعطیلی شنبه‌ها/ کدام ارگان‌ها مشمول تعطیلی شنبه‌ها نمی‌شوند؟
روند قیمت طلا و سکه در بازار؛ سکه چند شد؟ | جدول قیمت انواع سکه و طلای ۱۸ عیار را ببینید
جزئیات آتش‌سوزی در ریل‌باس هشتگرد ـ تهران
قیمت طلا ۱۸ عیار امروز دوشنبه ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۳
تشکیل پرونده قضایی فساد مالی در یکی از باشگاه‌های کرمانی/ مسئولان سابق تحت تعقیب هستند
واکنش الناز شاکردوست به جنایات اسرائیل
کارمندان دولت بخوانند/ مصوبه جدید مجلس درباره کاهش ساعت کاری کارمندان + جزییات
نه خیانتی در کار بود نه هیچ‌چیز دیگر، خسته شد صبر ما / رفاقت تا همیشه پابرجاست
کسب اولین مدال تاریخ ترامپولین ایران در آسیا
دو خبر خوب برای نکونام و استقلالی ها
نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تعطیلی پنجشنبه‌ها مخالفت کردند/ شنبه ها تعطیل می‌شود/ موافقت مجلس با تعطیلی روزهای شنبه
طلا دوباره اوج گرفت/ قیمت جدید طلا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ۲۴ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳/ سکه به کانال ۳۰ میلیون تومان نزدیک ش
حکم قطعی پرونده حادثه فوت ۶ کارگر معدن رزمجاه طزره دامغان صادر شد
آخرین وضعیت طرح کالابرگ فجرانه/ تمدید طرح فجرانه در دستور کار قرار گرفت؟
حضور سفیر جدید چین در ایران/ چانگ‌هوآ؛ سفیر جدید چین در عربستان
دورتموند با پیروزی مقابل پاریس فینالیست شد؛ طلسم تیرک‌ها نفس امباپه و یارانش را گرفت
اینفوگرافیک/ ترکیب نهایی حوزه انتخابیه تهران، ری و شمیرانات در مجلس دوازدهم
حادثه عجیب برای فرزند مربی استقلال و از حال رفتن چند بازیکن
طلا دوباره اوج گرفت/ قیمت جدید طلا ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۳
هواشناسی ایران۱۴۰۳/۰۲/۲۲؛هشدار ورود سامانه بارشی به کشور
ثبت‌نام کلاس اولی‌ها شروع شد / دانش‌آموزان اتباع خارجی چه میشوند؟
جزئیات پرداخت وام ۴۰ تا ۳۰۰ میلیون تومانی ودیعه مسکن/ وام ۳۰۰ میلیون تومانی به چه کسانی تعلق می گیرد؟
چه کسانی می‌تواند در مرحله دوم دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی رأی بدهند؟
مدارس استان تهران فردا تعطیل است؟
تغییر نام استقلال به «استقلال خلیج فارس» منتفی شد
حراج بعدی شمش طلا فردا برگزار می‌شود
جزئیات مالیات بر عایدی سرمایه برای طلا، مسکن و خودرو اعلام شد/ تنفس ۳ ساله برای دریافت
شهردار مرند بازداشت شد
واکنش چمران به ودیعه میلیاردی به برخی مدیران شهرداری تهران
اعلام زمان قطعی پخش فصل سوم «زخم کاری»
مسابقات کشتی گزینشی المپیک به ایستگاه پایانی رسید/ رزرو بلیت پاریس در استانبول
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ۱۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳/ ریزش شدید قیمت‌ها در بازار
اولین خرید فصل جدید استقلال مشخص شد؛ فوق ستاره‌ای با لهجه اسپانیایی
ترکیب تیم ملی والیبال ایران کامل شد
قیمت قطعی و علی الحساب خودروهای برقی وارداتی اعلام شد/ چه کسانی می توانند ثبت نام کنند؟
نرخ شهریه مدارس غیردولتی چه زمانی اعلام می شود؟/ امکان کاهش شهریه برخی مدارس
همسان سازی حقوق بازنشستگان کشوری از خردادماه سال جاری
پایان دوران حرفهای جادوگر؛ تیلور سرمربی تیم کشتی اوکلاهاما شد
قیمت طلا، سکه و ارز امروز ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳/ کمر قیمت‌ها شکست
چگونه ویجت‌های پیش‌فرض ویندوز ۱۱ را حذف کنیم؟
چگونه مخاطبان را از آیفون به اندروید منتقل کنیم؟
بهترین زمان برای مسواک زدن / چند بار در روز مسواک بزنیم؟
قیمت روز ارزهای مبادله‌ای/ دلار ثابت ماند
اینفوگرافیک/ پرترددترین فرودگاه‌های جهان در سال ۲۰۲۴ کدامند؟
فهرست کاندیداهای مورد حمایت جامعه اسلامی مهندسین اعلام شد
صعود قیمت خودورهای داخلی و خارجی در بازار؛ این خودروی داخلی رکورد رشد قیمت را زد / جدول قیمت ها
دلار مبادله‌ای ثابت ماند/ یورو رشد کرد
خبری مهم برای متقاضیان خودروهای خارجی/ زمان دقیق عرضه خودروهای برقی اعلام شد + جزییات
اختیارات «خطیر» در استقلال محدود شد/ نماینده هلدینگ همه کاره شد
تجویز داروی خارج از فهرست کشوری ممنوع است
کدام کشورها بیشترین تعداد میلیاردرهای جهان را دارند؟ + اینفوگرافیک
۵ بازیکن پرسپولیس در مسیر جدایی! / ۵۴۰دقیقه آخر؟
تراکتور - استقلال؛ دژاوو یا طلسم‌شکنی؟
قیمت روز ارزهای مبادله‌ای/ دلار کاهشی شد
قیمت طلا، قیمت دلار، قیمت سکه و قیمت ارز ۱۴۰۳/۰۲/۰۹
این حساب‌های بانکی مشمول مالیات میشوند/ اعلام جزییات دریافت مالیات از تراکنش‌های بانکی
آغاز ثبت‌نام کلاس اولی‌ها از ۱۹ اردیبهشت
اینفوگرافیک/ دور دوم انتخابات مجلس در یک نگاه
زمان اجرای طرح ترافیک تهران
اینفوگرافیک/ همه دستگاه‌هایی که درباره حجاب وظیفه دارند
روایت امیرعبداللهیان از حال و هوای سفر رئیسی به پاکستان و سریلانکا
اینفوگرافیک/ ابرپروژه سد و نیروگاه "اومااویا" نمونه توان صنعت فنی و مهندسی کشور
آغاز مرحله یک هشتم نهایی جام حذفی با نبرد تکراری مس و پیکان
ورق در بازار خودرو برگشت؛ قیمت‌ها صعودی شد/ آخرین قیمت پژو، سمند، ساینا، شاهین، دنا و تارا + جدول
رژلب‌ها حاوی فلزات سنگین و مواد سمی هستند
شوک به گرایی؛ حذف کاپیتان کشتی از المپیک!
نقش متفاوت لیلا حاتمی در یک فیلم آمریکایی
مصوبه جدید مجلس درباره مالیات بر عایدی سرمایه | چه دارایی‌هایی شامل این نوع از مالیات میشوند؟
ادای احترام آیت‌الله رئیسی به اقبال لاهوری
پیش‌بینی وضعیت هوا طی روزهای آینده/ کدام استان‌ها بارانی میشوند؟
جزئیات ثبت سفارش کتاب‌های درسی اعلام شد
لیست نهایی تیم ملی والیبال ایران با غیبت دو فوق‌ستاره
حذف «زوج و فرد» در طرح جدید ترافیک پایتخت/ به‌روز رسانی طرح ترافیک در نیمه اول امسال
ایران با ۳۱ سهمیه المپیک در مسیر پاریس/ ۷ رشته همچنان در انتظار
قیمت سکه و طلا در ۳ اردیبهشت ۱۴۰۳
جزئیات تعرفه خدمات دارویی ۱۴۰۳ اعلام شد
کدام کشورها در کشتی فرنگی آسیا سهمیه گرفتند؟
روند نزولی بازار ارز ادامه دارد/ افزایش نرخ ارز در بحران‌های سیاسی، ناپایدار و موقتی است
تکلیف شهریه مدارس غیردولتی مشخص شد/ بالاترین شهریه ۶۵ میلیون تومان
خبر شوکه کننده درباره ترانه علیدوستی | مادر: برایش دعا کنید
واکنش عجیب آقای «جدی می‌فرمایید» به شکست تیلور
ستاره گلزن سابق استقلال قرمزپوش شد
این خودرو رکورددار افزایش قیمت در بازار خودروهای داخلی شد؛ ساینا، شاهین، سمند، ام وی ام و فونیکس چقدر قیمت خورد؟ | جدول قیمت ها
پرداخت با تلفن همراه بدون کارت بانکی چگونه است؟
کدام سلاح و مهمات قاچاق به نفع دولت مصادره می‌شود؟ + جزئیات
این اسلحه ها و مهمات به نفع دولت ضبط میشوند +اینفوگرافیک
انتقاد تند و تیز به شوخی‌های سریال نون خ ۵
آغاز اعزام ایرانی‌ها به عمره پس از ۹ سال
سلطان کوکائین دستگیر شد
اسم پدر و مادر از کارت ملی حذف می‌شود؟
جزئیات مذاکرات اوسمار و پرسپولیس/ مربی برزیلی چراغ سبز نشان داد
هدف نتانیاهو از حمله به رفح چیست؟
پاسخ مثبت بازیکن پرسپولیس به پیشنهاد میلیون دلاری
حمله جعلی با عکس جعلی!
برخی مسئولان به دلیل کار‌های بی‌قاعده در حوزه حجاب تذکر دریافت کرده‌اند/ کار‌های بی قاعده و بدون برنامه نباید انجام بگیرد
پرویز داوودی معاون اول دولت اول احمدی‌نژاد درگذشت
درج نام مادر روی کارت ملی منتفی شد؟
کدام خودروها مشمول مالیات شدند؟
جام عجیب به لژیونر ایران رسید/ سوپرشیلد بالای سر رفت! + عکس
اینفوگرافیک/ از پایگاه هوایی «نواتیم» چه می‌دانید؟
شگفت‌انگیزان لیگ برتر والیبال؛ موهایی که سپید شد
زورگیران اتوبان صدر دستگیر شدند
یک مامور انتظامی در شهرستان هیرمند به شهادت رسید/ عکس
مالکان استقلال و پرسپولیس مشخص شدند
آغاز ثبت سفارش کتاب‌های درسی سال تحصیلی جدید از اردیبهشت ماه
چمران: خطر زلزله بیخ گوشمان است
کامران قاسمپور رقیب حسن یزدانی برای المپیک پاریس شد؛ جنگ گلادیاتورها!
مذاکره با پرسپولیس انجام شد/ هافبک گلزن در آستانه توافق با سرخ‌ها
هشدار برای این استان‌ها صادر شد/ کدام استان‌ها روز سیزده بدر بارانی دارند؟
چرایی افزایش تعرفه اینترنت و مهم ترین تعهد اپراتورهای ارتباطی
وضعیت پارک های تهران در سیزده بدر/ برنامه های همزمان روز طبعیت و شهادت حضرت علی (ع)
وزارت کشور تصمیمی برای تعطیلی بوستان‌ها در روز ۱۳ فروردین نگرفته است
دوربین‌های طرح ترافیک تهران با نرخ جدید روشن شد
عسل حیدری از درخشش تیم ملی هاکی روی یخ روایت می‌کند/ به افتخار دختران یخی
قیمت دلار، یورو و ۴۴ ارز دیگر امروز ۱۵ فروردین /قیمت افغانی امروز چند شد؟
سامانه بارشی در راه ایران/ آخر هفته بارانی در این استان‌ها/ بارش‌ها کی به تهران می‌رسد؟
عکس/ ماشین عجیب و غریب عادل فردوسی پور
عکسی از قالیباف در مراسم وداع با شهیدان سردار زاهدی و صالحی روزبهانی
عکس/فریاد «مرگ بر اسرائیل» فرزندان شهدای حادثۀ تروریستی ساختمان کنسولی سفارت ایران
عکسی از ناطق نوری و سردار فلاح در راهپیمایی روز قدس تهران /وزیر احمدی نژاد هم آمد
عکس/ حضور زیاد نخاله در مراسم روز قدس تهران
هشدار پلیس فتا نسبت به کلاهبرداری در پوشش پرداخت فطریه و کفاره
قیمت روز محصولات ایران‌خودرو یکشنبه ۱۹ فروردین ۱۴۰۳
زمان ثبت‌نام کلاس اولی‌ها اعلام شد/ متولدان نیمه دوم سال هم ثبت‌نام میشوند؟
برنامه امتحانات نهایی خردادماه ۱۴۰۳ اعلام شد
ماجرای فوت پرستار کرمانشاه چه بود؟
صفحه یک روزنامه اسرائیلی/ اسرائیل و ایالات متحده در حال آماده شدن برای پاسخ ایران هستند
ماجرای تنبیه بدنی یک دانش آموز در سیستان و بلوچستان چه بود؟