به گزارش
روزپلاس؛ در شکل‌گیری روند مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و گروه 5+1 سه عامل عمده نقش بسزایی ایفا می‌کنند: تحولات داخلی ایران و وضعیت اقتصادی ایران، تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی و در نهایت راهبرد سیاست خارجی ایالات متحده.
در ماه‌های اخیر، تمامی این عوامل دست‌خوش تغییراتی شدند. مهم‌ترین تحول داخلی در ایران، پیروزی حجت الاسلام رئیسی در انتخابات و آغاز به کار دولت سیزدهم بود. در این میان، وضعیت اقتصادی ایران، به دلیل استمرار جنگ اقتصادی ایالات متحده علیه ایران، در وضعیت مناسبی قرار ندارد. مخصوصاً اینکه در روزهای اخیر نیز دولت آمریکا، تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع کردند. در نهایت، بعد از شکست ترامپ و قدرت‌گیری بایدن در آمریکا، راهبردهای این کشور نیز تغییرات محسوسی را به خود دیدند.
اگرچه دولت ترامپ، در طی یک تصمیم نابخرادنه اقدام به نقض و خروج از توافق هسته‌ای (برجام) نمود، با این حال، جمهوری اسلامی ایران، همواره راهبرد خود را بر تداوم برجام اعلام کرد. تنها بر اساس یک تصمیم هوشمندانه و در قالب همان توافق، در طی پنج گام، تعهدات هسته‌ای خود را کاهش داد. همین مسئله باعث شد تا طرف‌های غربی احساس خطر کنند. برجسته‌ترین اتفاق در این راستا، اقدام ایران در انجام غنی‌سازی 60 درصد بود که به‌مثابه زنگ خطری برای غرب بود. لذا این عامل توانست عزم غربی‌ها را برای احیای برجام بیشتر کند. چراکه مذاکره با ایران هسته‌ای، امری دشوارتر از قبل خواهد بود.
با این حال، ایالات متحده، با توجه به شکست‌های مفتضحانه‌ای که در شورای امنیت سازمان ملل خورد، در موضع ضعف قرار دارد. به همین دلیل تلاش دارد تا با تمسک به روش‌های مختلف، ضمن محکوم‌کردن ایران به نقض توافق، راهی برای ورود مجدد به توافق برای خود ایجاد کند. از این رو، دست به اقدامات متعددی در قالب جنگ اقتصادی زده است. بارزترین مسئله را می‌توان ممانعت ایالات متحده از پرداخت بدهی‌های مالی کره‌جنوبی به ایران و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران دانست.
در محیط منطقه‌ای و بین‌المللی نیز تحولات متعددی به وقوع پیوستند. شیوع بیماری کرونا، موجب وارد آمدن صدمات اقتصادی فراوانی به کشورها شد. در این میان، چین توانست به عملکرد مثبتی که از خود نشان داد، این بیماری را تا حد زیادی مهار کند. از سوی دیگر، رشد اقتصادی چین در دوران شیوع کرونا نیز در خور توجه است. همین مسئله باعث نگرانی ایالات متحده در خصوص تهدید موقعیت بین‌المللی و اقتصادی آمریکا در جهان از جانب چین شد. لذا ایالات متحده عزم خود را برای مقابله با چین بیش از پیش تقویت کرد.
در راستای مقابله با چین، آمریکا در اقدامی جدی، اقدام به تخلیه نیروهای خود از افغانستان و عراق گرفت. این مسئله اگرچه در وهله اول برای جمهوری اسلامی فرصتی طلایی برای بازیگری و گسترش عمق راهبردی خود به شمار می‌رود، با این حال، عدم حضور آمریکا در کشورهای منطقه، نوعی خلأ قدرت ایجاد می‌کند که چنین خلأ قدرتی، می‌تواند باعث تشدید رقابت بین قدرت‌های منطقه و حتی گسترش جنگ‌های نیابتی شود.
با در نظر گرفتن موارد فوق، می‌توان سناریوهای مختلفی را در مسیر آینده روابط ایران با غرب در نظر گرفت. از آنجایی‌که هیچ یک از دولت‌های آمریکا و ایران عزم درگیری مستقیم را ندارد، گزینه نظامی را نمی‌توان به عنوان عامل مهم و جدی در نظر گرفت. اگرچه، هر آن چیزی که امکان وقوع داشته باشد، محتمل خواهد بود، با این حال، میزان این احتمال بسیار اندک است. بنابراین به نظر می‌رسد، سه حالت برای آینده روابط ایران و غرب در نظرگرفت.
1- احیای برجام: این گزینه محتمل‌ترین گزینه است. چراکه دولت سیزدهم در ایران و نیز طرف‌های اروپایی خواستار احیای برجام و پایبندی به این توافق هستند. با این حال، کشورها در جزئیات این توافق هنوز اختلاف دارند. مخصوصاً اینکه در حال حاضر ایران نسبت به قبل به لحاظ هسته‌ای پیشرفت چشمگیری داشته است. آمریکا خواهان نابودی دستاوردهای هسته‌ای جدید ایران در این مدت است، ایران نیز خواهان لغو کامل تحریم‌های دوران ترامپ و امکان بهره‌مندی از مزایای اقتصادی برجام است. از سوی دیگر، خواهان تضمینی برای عدم امکان خروج مجدد آمریکا از این توافق است.
2- مذاکرات جدید و توافق جدید: این گزینه، به معنای این است که طبق نظر برخی آمریکایی‌ها، توافق برجام باید مورد بازنگری قرار گرفته و موضوعات دیگری مانند مسائل منطقه‌ای و موشکی ایران را نیز در برگیرد. مسلماً چنین خواسته‌ای به دلیل مغایرت با خط قرمزهای جمهوری اسلامی، عملی نخواهد بود. با این حال، آمریکا از ابزار تحریم، برای اعمال فشار بیشتر به ایران بهره خواهد برد.
3-عدم توافق ایران و طرف‌های برجام و تداوم تحریم‌ها: در صورتی که مذاکرات احیای برجام در وین به نتیجه‌ای نرسد، این گزینه احتمال بیشتری پیدا می‌کند. به همین دلیل، غربی‌ها و اروپایی‌ها به دلیل ناامیدی از احیای برجام و مهار ایران، سیاست تحریم و فشار حداکثری خود را علیه ایران ادامه خواهند داد و تحریم‌های بیشتر و ظالمانه‌تری را علیه ایران وضع خواهند کرد. چنین حالتی اصلاً برای جمهوری اسلامی مطلوب نیست.
* لیلا پایدار