به گزارش روزپلاس، طبق اخبار منتشره در خبرگزاری های رسمی، مدیریت جدید سازمان صدا و سیما در اقدامی تصمیم گرفت تا فیلم سینمایی پرحاشیه مارمولک را در ایام نوروز از تلویزیون پخش کند. دست خالی رسانه ملی در تولیدات داخلی باعث شده تا با عقب‌گردی به دو دهه قبل فیلم مارمولک یکی از پرحاشیه‌ترین فیلم‌های سینمایی تاریخ چهل و سه ساله سینمای ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی را به جدول پخش اضافه کند.
روایت فیلم
داستان فیلم مارمولک درباره رضا مثقالی معروف به رضا مارمولک دزد سابقه داری است که بارها دستگیر و زندانی شده اما در آخرین دستگیری، اتهام او سرقت مسلحانه است. رضا در حادثه ای مجروح و به بیمارستان خارج از زندان منتقل می شود. در آنجا لباس یک روحانی بیمار را می رباید و در لباس روحانیت موفق به فرار از زندان می شود. به یک شهر مرزی می رود تا با گذرنامه جعلی از کشور خارج شود اما به دلایلی با یک روحانی دیگر اشتباه گرفته می شود و امامت جماعت محلی را برعهده اش می گذارند.
ایده کپی
ایده اصلی این فیلم کپی از یک فیلم خارجی است. در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی (۱۹۸۹ میلادی) یعنی ۱۵سال قبل از ساخته شدن فیلم مارمولک فیلمی با نام «ما فرشته نیستیم» (We're No Angels) با بازی رابرت دنیرو و با مضمون کاملاً یکسان در آمریکا اکران گردیده بوده است.
داستان این فیلم این‌گونه است که دو محکوم که از زندان فرار کرده‌اند، مجبور می‌شوند برای عبور از مرز، برای مدتی در یک شهر مرزی نقش کشیشان را بازی کنند.
عدم حمایت قطعی وزیرارشاد دولت اصلاحات از محتوای فیلم
این فیلم در فضای سیاسی و پرتنش ماه‌های پایانی دولت اصلاحات و باوجود مخالفت‌های فراوان مراجع عظام از سوی وزارت ارشاد مجوز اکران گرفت و حتی چند روز بعد از شروع نمایش عمومی شایعاتی درباره توقیف آن منتشر شد که از سوی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی رد شد.
مسجد جامعی در گفت و گویی با روزنامه دولتی ایران در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۳ موضع صریحی درباره فیلم گرفت و شایعات حول توقیف فیلم را تذکیب کرد و گفت: این فیلم مجوز قانونى دارد و براى نمایش آن علاوه بر مسیر متعارف قانونى، شخصیت هاى دینى، آشنا به مسائل فرهنگى آن را دیده و تأیید کرده‌اند.»با این حال پس از هشت هفته نمایش فیلم، به اکران آن پایان داده شد.
اما در اظهارات وزیر وقت ارشاد اسلامی در گفت و گو با روزنامه ایران نکات قابل تاملی و چشمگیری وجود دارد. مسجدجامعی در پاسخ سؤال دیگر خبرنگار «ایران» درباره اینکه «این فیلم از نظر شما کاملاً مورد تأیید است؟» گفت: «نه، به هرحال همیشه احتمال خطا وجود دارد و این مورد نیز از چنین احتمالى دور نیست ولى باید پیام اصلى فیلم را مستقل از این نکات مورد توجه قرارداد و برخى برخورد‌ها عملاً راه را بر معنایى مغایر با پیام و نیت اصلى سازندگان فیلم هموار کرد.»
در واقع پیام دوپهلوی مسجد جامعی نشان می‌دهد که فیلم از خطا بری نیست و وزیر ارشاد به نیت‌خوانی از سوی سازندگان بسنده کرده بود و البته خطا بودن مسیر فیلم را به درستی تائید می‌کند.
سایر حواشی و نیت اصلی فیلم
از دیگر حواشی فیلم می‌توان به سرمایه گذاری حوزه هنری سازمان تبلیغات انقلاب اسلامی در فیلم اشاره کرد که در اولین نمایش دستور داد مبالغ کمک شده به این فیلم طی چند فقره چک به این نهاد عودت داده شود.
اما خاطره کمال تبریزی از نمایش این فیلم در نوع خود بسیار قابل توجه است. کمال تبریزی هم درباره حاشیه‌های اکران فیلم مارمولک، خاطره‌ای از پخش خصوصی آن برای اعضا شورای عالی امنیت ملی، تعریف کرده است: «زمانی که قرار شد فیلم برای اعضای شورای عالی امنیت ملی به نمایش درآید خانواده‌های آن‌ها از این ماجرا باخبر شده و گفته بودند برای دیدن فیلم آن‌ها هم می‌آیند. کل سالن نمایش فیلم پر شده بود از خانواده‌های اعضای شورای عالی امنیت ملی. اعضای شورا با حالت عصبی و در سکوت فیلم را می‌دیدند در حالی که کل سالن از صدای خنده خانواده‌هایشان پر شده بود.»
این خاطره دقیقا نشان می‌دهد ساختار مارمولک در پی ایجاد دو دیدگاه متفاوت در جامعه است.
از منظر فنی با نگاهی تطبیقی و قیاس‌های استعاری بر خلاف موج‌های ایجاد می‌توان دریافت که فیلم در تمجید جایگاه مبلغان مذهبی نیست بلکه در مذمت آن است. الگوهای نقد استعاری به خوانش‌های مختلف و حتی قرائتی ضد دین از فیلم دامن می‌انجامد.
تعارض با جهاد تبیین
الگوهای نقد تطبیفی مخاطب را به این سویه رهنمون می‌کند که هر سارقی می‌تواند لباس هدایتگری را بر تن کند و این خط استهزاء تعالی جایگاه مدبرانه و هدایتگری دینی را با چالش‌های اساسی مواجه می‌کند.
مهمترین نکته در فیلم که بر روی آن تاکید می‌شود این است که ماموران امنیتی علی الخصوص مامورانی که لباس شخصی بر تن دارند در وجوهی سمبلیستی حافظ منافع روحانیون به شمار می‌آیند. البته با توجه به استفاده از کلمه روحانی باید به این نکته اشاره کرد هدف غایی محتوا نقد سیستمی و تقلیل جایگاه پر احترام مبلغان دینی در توده های مردمی نسبت به روحانیونی است که می‌توانند سارق باشند و این لباس را بر تن کنند. با این پیش‌فرض مبلغان دینی به سارق نگرش گفتمان توده‌های پایین دستی به شمار می‌رود، زمانی که رضا مارمولک معمم شده وارد شهر مرزی می‌شود.
در پی تعریف مبلغان دینی، شاکله گفتمانی معارض نظام اسلامی، بر چهارچوب محتوایی اثر سایه می‌افکند. چون فیلم از روی نسخه فرنگی ساخته شده و ساحت گفتمانی و انتقادی فیلم‌هایی از این دست در غرب تمسخر پدران روحانی است. دیدگاهی رنسانسی است تا اتصالات دینی تمثیلی متصل به رویکرد های رادیکال فرقه انکزیسیون باشد. مارمولک با توجه به استقرار حکومت دینی همان شیوه و متد را در نقد شخصیت روحانی با کالبد یک دزد را دنبال می‌کند تا از جزء به کل برسد و با توجه به شاخصه‌های دینی، آمران امنیتی تبدیل به محافظان روحانی شوند.
فیلم در لحن شخصیت زندانبان و مجریان قانون، تبدیل به ضد قهرمانان و رضا مارمولک را تبدیل به قهرمان مظلوم می‌کند.
توهین به مردم و تلاش برای انقطاع جامعه از مذهب
مهمترین تغییر دیدگاه رکنی در زیرلایه‌های فیلم دنبال می‌شود نقد مردم است که فاقد تشخص اجتماعی هستند و روحانی قلابی را از روحانی واقعی تشخیص نمی‌دهند. از دیدگاه‌های سمبلیستی با توجه به رهبری روحانیت در سیستم سیاسی این اثر از منظر دیدگاه تطبیقی و استعاری اشاره به انقلاب ۵۷ و تشخیص رهبران طعنه‌ای جدی می‌زند.
از این منظر با مفهوم «دنباله‌رو» در فیلم مواجه هستیم. کاراکتر دنباله‌رو با بازی سیروس همتی جوانی که همواره قلم و خودکار به دست دارد که دائما در حال نت برداری از سخنان رضا مارمولک است از درک حقیقت عاجز هستند و در واقع «دنباله‌رو» ها مورد تمسخر جدی فیلم قرار می‌گیرند. این فیلم با این نشانه‌ها دائما روی این مسئله تاکید دارد که توده‌هایی با گرایش مذهبی در هسته‌های کوچک اجتماعی باید به یک انقطاع مذهبی با مبلغان دینی برسند و از طرفی جریان مذهبی کشور بویژه جوانان علاقه‌مند به کسوت روحانیت بیش از هر چیزی در این فیلم تمسخر و تحقیر می شوند.
با توجه به اینکه این مفهوم در فیلم جاری است، نمایش و همه گیر کردن این فیلم از رسانه ملی که یحتمل پس از پخش اول، بارها از رسانه ملی پخش خواهد، چه ارتباطی به مسئله بنیادین جهاد تبیین دارد. از این حیث نمایش فیلم مارمولک از رسانه ملی، کم اهمیتی موضوع جهاد تبیین را به شکل زاویه‌داری نشان می‌دهد. ضمن اینکه اشاره به رویکرد رهبری در خصوص مجاز بودن شوخی با افراد و ارگان ها و اشاره مستقیم ایشان در قبال این فیلم به معنای پخش آن از رسانه ملی نیست.
آنچه در فرمایشات معظم له وجود دارد و با دقت می‌توان به آن اشاره کرد، نحوه مواجه با فیلم در زمان اکران است و اشاره ایشان به معنی تطهیر فیلم برای نمایش از رسانه ملی نیست.
یکی از بزرگترین اشتباهات وزارت ارشاد دوره اصلاحات، اعطای مجوز برای ساخت فیلم مارمولک است که در فضای دوگانه سینما و سیما ساخته شده است اما همچنان به دلیل نقدهای گسترده و وارد بر فیلم این اثر، نمایش عمومی آن از طریق رسانه ملی نقض گفتمان جهاد تبیین برای بی اعتبار کردن نظام است.
در جهاد تبیین باید به گزاره‌هایی اشاره شود که اعتبار نظام تثبیت شود اما کارکرد فیلم و محتوای آن کاملا معکوس است.
نکته مهمتر این است که چرا صدا و سیما از حیث محتواسازی با بیش از چهل هزار کارمند و صد ها تهیه‌کننده و توان تولید به مرحله‌از ضعف در محتواسازی رسیده که محبور شده فیلمی ۲۰سال قبل ساخته شده را از رسانه ملی پخش کند؟
فیلمی با که با توجه به تاکید رهبری بر احیای جهاد تبیین، تعارضات بنیادینی با این گفتمان دارد.