«درس‌های عاشورا»؛ در تبیین قیام سیدالشهدا (ع) می‌بایست از برخی راه‌های رفته بازگردیم/ امام حسین (ع) حق‌الناس را مقدم بر جهاد می‌دانند/ در قیام عاشورا عقلانیت بر حماسه و هیجان غلبه دارد

 نایب رئیس انجمن تاریخ پژوهان حوزه های علمیه گفت: هرچه خطر نسبت به کاروان حسینی بیشتر و محسوس تر می شود حضرت امکان فرار مرددین را فراهم تر می کرد. حضرت در چند مرحله و حتی شب عاشورا یادآور می شوند که بیعت خود را از اصحاب برداشته اند. نظام تربیتی و معرفتی ما باید چنان باشد که خیر و سعادت انتخابی از سوی فرزندانمان باشد تا در فراز و فرودها رنگ نبازد. باید به این بیاندیشیم که فضیلت ها انتخاب شوند.

حجت الاسلام حامد قرائتی در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: ما نمی توانیم به زندگانی شخصیت هایی چون معصومین که مفسر شریعت و روشن کننده مسیر حیات مادی و معنوی بشریت هستند صرفا در حد کلیشه های فردی و احساسی بسنده کنیم، نگاه ما باید بسیار ژرف تر و عمیقتر با محدوده الگوگیری جامعتر و وسیعتر  باشد. چرا که اهل بیت(ع) شاخص و علم های هدایت اند.

وی وجود جنبه های احساسی در قیام امام حسین (ع) را غیرقابل انکار دانست و درعین حال افزود: صحنه های ارزشمند از ایثار، رشادت، اخلاص و شجاعت از تک تک نقش آفرینان عاشورا قابل توجه و درس آموز است. برخی از این رفتارها و حوادث کمتر سابقه ای در تاریخ داشته و یا در مواردی می توان آنها را بی نظیر توصیف کرد اما این بدان معنا نیست که بتوان در فهم و تبیین این منظومه های فکری و عملی تنها به جنبه های احساسی و حماسی اکتفا کرد.

در تبیین قیام سیدالشهدا (ع) می بایست از برخی راه های رفته باز گردیم

وی گفت: به نظر می رسد، در تبیین قیام سیدالشهدا(ع) به عنوان شاخص، دچار قصورها و تقصیرهای رویکردی هستیم. کاستی هایی که با توسعه کمی قابل جبران نبوده و می بایست از برخی راه های رفته باز گردیم. این شایسته نیست که از زندگانی امام حسین (ع) تنها به عهد امامت و از عهد امامت تنها به نبرد و  جنبه های حماسی اکتفا کنیم.

نایب رئیس انجمن تاریخ پژوهان حوزه های علمیه بیان داشت: یکی از اشکالات ما در بهره گیری از اهل بیت(ع) به عنوان شاخص هدایت این است که بخشی از تاریخ و سیره اهل بیت(ع) که با زندگی ما سنخیت بیشتری دارد را مورد غفلت قرار می دهیم. طبیعتا برای رهبران و زعمای جهان اسلام، دوران خلافت امام علی (ع) و خلافت امام حسن(ع) دوره طلایی برای الگوگیری است و این متفاوت از شرائطی است که قاطبه مومنان در آن قرار دارند. شاید برای ما به عنوان عموم مردم و بدنه امت اسلامی، زندگانی ائمه(ع) پیش از تصدی امامت دارای کاربردهای بیشتری باشد. ما حتی برای ولایت پذیری نیز نیازمند شاخص و الگو هستیم و چه کسانی بهتر از خود ائمه(ع).

وی خاطرنشان کرد: امام حسین(ع) در طول عمر ۵۷ ساله خود دوره های مختلفی را درک کردند. دوره هایی که به رغم اهمیت، کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. ۴۷ سال از عمر امام حسین(ع) پیش از تصدی امامت بوده است. دورانی که در آن رسول گرامی اسلام(ص)، امام علی(ع) و امام حسن(ع) رهبری امت را بر عهده داشته اند. زندگانی و سیره امام حسین(ع) در هر یک از این سه دوره، بهترین الگو و اسوه برای ما است تا پیروی و تبعیت را در شرایط مختلف محیطی و اجتماعی فراگرفته و رفتار و کردار ایشان را به عنوان یک پیرو تراز و معیار نصب العین خود قرار دهیم.

وی تصریح کرد: در الگوگیری از اهل بیت(ع) باید حرکت را از جامعه بسمت شاخص شروع کنیم نه اینکه شاخص را متناسب با جامعه تغییر دهیم. از این رو باید از مسئله شروع کنیم! باید از نیازهای امروز شروع کنیم! و برای یافتن پاسخ به تاریخ و سیره اهل بیت(ع) مراجعه نماییم. تبیین سلسله وار، تکراری و پراکنده گزاره های حدیثی و تاریخی از زندگانی اهل بیت(ع) بدون اینکه در پی پاسخ به مسئله ای در حال حاضر باشیم، ممکن است برای بسیاری از مخاطبان خسته کننده و ناکارآمد جلوه کند. باید در مرحله نخست نیاز واقعی امروز جامعه را شناخت و مطالعه را از مسئله آغاز نمود نه گزاره. در چنین نگاهی حرکت از جامعه بسوی شاخص شکل خواهد گرفت.

وی افزود: با توجه به نگاه پیش گفته است که شاید اولویت های ما در محافل و مجالس تغییر یابد. چه اینکه ثمره بیان فضائل، کرامات و شجاعت های اهل بیت(ع)، اثبات حقانیت و مظلومیت اهل بیت(ع) خواهد بود که حداقل نزد اکثر آحاد جامعه مورد مناقشه جدی نیست. مسئله راهکارهای مکتب نجات بخش اهل بیت(ع) در سعادت و تعالی آحاد جامعه است که اگر مخاطبان پاسخی برای نیازهای خود نیابند زمینه برای بهانه جویان و معاندان در تشکیک در حقانیت اهل بیت(ع) فراهم خواهد شد.

قیام عاشورا از عقلانی ترین و مدبرانه ترین قیام ها در تاریخ اسلام است

وی تصریح کرد: برخلاف آنچه که در اذهان عمومی از حماسه و خروش حسینی تعبیر و تمرین می شود، می بایست تدبیر و عقلانیت سیدالشهدا در هدایت را شناخت و تمرین نموده و به کار بست. با تأملی در قیام حضرت می توان قیام عاشورا را از عقلانی ترین و مدبرانه ترین قیام ها در تاریخ اسلام دانست. «توصیه به صبر و استقامت» در دوران معاویه، «رصد کردن فرصت ها و به خطر نیانداختن هواداران»، «عدم حرکت مستقیم به کوفه»، «حضور در ایام حج و آگاه کردن جامعه»، «اتمام حجت با رهبران»، «فرستادن چندین نماینده به عراق»، «آزمودن و ارزیابی شرایط کوفه»، «تبیین و معرفی اهداف قیام» و سپس «حرکت و قیام». حتی در اثناء قیام نیز شور و خروش بر رسالت و عقلانیت قیام مستولی نمی گردد. حضرت فرصت هدایت را برای بیگانه ترین افراد و حتی فرماندهان لشکر دشمن فراهم می کند نه برای اینکه مفری برای نجات خود بیابد. بلکه برای اینکه هدف از قیام در لابلای هیاهوها و هیجان ها گم نشود. زمانی به این می اندیشیدم که سهم حر بن یزید ریاحی در نرسیدن امام به کوفه و گرفتار آمدن در سرزمین سختی چو کربلا چقدر بوده است و امام در آن شرایط پر ترس و واهمه چگونه توانسته اند از خطای او درگذرند؟! اما پاسخ همان استیلاء عقلانیت بر حماسه و هیجان است.

نظام معرفتی و اولویت سنجی را در جای جای قیام عاشورا می توان دید

آقای قرائتی درباره شاخص های اخلاقی در واقعه عاشورا گفت: یکی از موارد مهم، «شناخت اولویت ها» در نظام معرفتی اسلام است. ایمان یا عمل صالح، عزت یا تواضع، قناعت یا سخاوت، هر یک فضیلت اند اما در تزاحم یا تعارض و یا حتی در ترتیب عمل به آنها کدام مقدم اند. این نظام معرفتی و اولویت سنجی را در جای جای قیام عاشورا می توان دید. به عنوان نمونه بخشی از معرکه کربلا جنگ های تن به تن بود در چنین نبردی هر سرباز می تواند پایان تلخ جنگ را مدتی به تاخیر اندازد، اما حضرت به جای اینکه اصحابش را برای تغییر اوضاع جنگ ماموریت دهد، برای بپاداشتن نماز به خدمت می گیرد. و این همان معنای اقامه است.

قیام امام حسین(ع) مرزهای مفهومی بسیاری از واژه ها و فضیلت ها را تغییر داد

وی افزود: امام حسین(ع) در نهضت خود، شاخص های تعالی و فضیلت را ارتقاء بخشید. برخی صحنه های کربلا معانی جدیدی از فضیلت را ایجاد کرده اند. به پاسخ ام وهب بنگرید. آن زمان که سر فرزندش را به سویش پرتاب کردند. او سر فرزندش را به سوی دشمن بازگردانده و می گوید: چیزی که در راه خدا داده ایم را پس نمی گیریم. گزافه نیست اگر بگوییم که قیام امام حسین(ع) مرزهای مفهومی بسیاری از واژه ها و فضیلت ها را تغییر داده و شاخص های جدیدی از کمال و تعالی را به نمایش گذاشته است.

وی یادآور شد: اگر می خواهیم رشدی بیابیم، نباید شاخص را کوتاه کنیم بلکه باید خود را در مرتبه شاخص بالا ببریم. بنگرید به حبیب بن مظاهر. پیرمردی در کوفه، دور از امام، مسیرها بسته است و امکان رسیدن به امام متصور نیست. اما او شاخص و معیار ولایت پذیری را تنزل نمی دهد بلکه خود را رشد می دهد و خود را به آن می رساند.

امام حسین (ع) حق الناس را مقدم بر جهاد می دانند

وی جایگاه «حق الناس» در سیره امام حسین (ع) را مورد توجه قرار داد و گفت: گزارش های معتبری داریم که حضرت در شب عاشورا به اصحاب خود توصیه می کند که اگر کسی قرض و حقی به گردن دارد جایز نیست که بواسطه جهاد از آن غفلت کند. و یا حتی زمانیکه اندرزهای ایشان به لشکر کوفیان موثر نیافتاد علت را لقمه های حرامی دانست که در دهان ها فرو برده شده. حضرت در این تبیینها به اولویت دیگری اشاره دارند و آن نقش حق الناس در هدایت و ضلالت است.

وی تصریح کرد: امام حسین (ع) اهمیت «حق الناس» را مقدم بر جهاد می دانند و معتقدند کسی که در این مرحله یعنی اداء حق الناس گام نگذارد حق ورود به مرحله بعد که جهاد است ندارد. این همان ترتیب و نظام احسن در فضائل است. در حالیکه ممکن است برخی از ما محبین اهل بیت(ع) از چنین درسی غفلت ورزیم: عزاداری می کنیم اما نسبت به نماز کاهلیم، کربلا می رویم ولی حج واجب نمی گزاریم، اطعام می دهیم ولی زکات نمی دهیم.

وی درباره مکتب امام حسین(ع) یادآور شد: باید زمینه را برای انتخاب و حرکت به سوی شاخص فراهم نمود. در نهضت حسینی، کودکان، کهن سالان، جوانان، زن ها و حتی شیرخوارگان در حد اعلی ایمان و شرافت اند. آنها گرچه به لحاظ سنی و جایگاه اجتماعی و حتی فکری باهم متفاوت بودند و برخی تا ساعتی قبل در لشکر دشمن حضور داشتند اما مدرسه حسینی و فضای مساعدی که حضرت تدارک کردند هر شخصی را علاقه مند به فضیلت می کرد. اصحاب یکدیگر را در رشد و تعالی یاری می دادند. در جهاد و شهادت خرسند و با نشاط بودند چرا که حلاوت هدایت را لحظه به لحظه می چشیده و بر انتخاب خود مصمم تر می شدند.

هرچه خطر بیشتر می شد امام حسین (ع) امکان فرار مرددین را فراهم تر می کرد

استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) در پایان گفت: هر چه خطر نسبت به کاروان حسینی بیشتر و محسوس تر می شود حضرت امکان فرار مرددین را فراهم تر می کرد. حضرت در چند مرحله و حتی شب عاشورا یادآور می شوند که بیعت خود را از اصحاب برداشته اند. نظام تربیتی و معرفتی ما باید چنان باشد که خیر و سعادت انتخابی از سوی فرزندانمان باشد تا در فراز و فرودها رنگ نبازد. باید به این بیاندیشیم که فضیلت ها انتخاب شوند. نهضت حسینی الگویی کامل از یک فرایند هدایت است که هر انسانی فارغ از صنف و جنس و مذهب می تواند از آن بهره گیرد. شاخصی است برای سنجش فاصله خود تا سطحی تراز از بندگی و زیستی مومنانه.