به گزارش روزپلاس، در سالیان اخیر، ترکیه تلاش کرده با احداث سدهای بزرگ، آب مورد نیاز برای بخش‌های کشاورزی، صنایع و مسکن را فراهم کند. این سیاست ترکیه که پیامدهای منفی فراوانی برای همسایگانی همچون عراق و سوریه به همراه آورده، همچنان ادامه دارد.
اما واقعیت این است که حالا نه تنها احداث سدهای جدید ممکن نیست، بلکه آب کافی برای ذخیره‌سازی در سدهای قدیمی نیز وجود ندارد. به ویژه در سال جاری میلادی و با افزایش بی سابقه دما در استانبول، میزان نگرانی‌ها افزایش یافته است. چرا که ذخایر آب سدهایی که آب آشامیدنی کلانشهر استانبول را تامین می‌کنند، همچنان با سرعت نگران‌کننده‌ای در حال کاهش است.
قبلاً و در ماه آوریل، مقامات دولت اردوغان با خشنودی اعلام کرده بودند که میزان ذخیره آب در اغلب سدها به 87 درصد رسیده اما این نرخ در پایان ماه جولای به زیر 57 درصد کاهش یافت.
کارشناسان می‌گویند پایین آمدن سطح آب سدها به دلیل کمبود بارندگی و اثرات امواج گرما در این کلانشهر 16 میلیون نفری، هشدار دهنده است. طبق داده‌های اداره آب و فاضلاب استانبول (İSKİ)، کاهش 25 درصدی آب در کمتر از سه ماه، نشان دهنده تصویری بحرانی از منابع آب در قطب گردشگری و اقتصاد ترکیه است.
حالا میزان اشغال آب در سد بزرگی همچون استرانجالار حتی به زیر 31 درصد رسیده، سد علی بیگ برای اولین بار به 41 درصد تنزل پیدا کرده و سد سازلیدر هم به زحمت به عدد 46 درصد رسیده است.
ترکیه هم در لیست کشورهای خشک است
تا چند سال پیش، دانشمندان آب در ترکیه، از این موضوع خشنود بودند که کشورشان در میان کل کشورهای خاورمیانه، با فاصله‌ای معنی‌دار، از نظر منابع آبی در وضعیت بهتری قرار دارد. اما تنها در عرض 6 سال ورق برگشت و حالا ترکیه نیز با تشدید اثرات گرمایش جهانی، با بحران نگران‌کننده آب مواجه است.
گزارش نقاط بحرانی خشکسالی جهان 2023-2025 که توسط سازمان ملل متحد منتشر شده، نشان می‌دهد که این کشور به سرعت در حال فقیر شدن از نظر آب است و خطر خشکسالی با گذشت هر سال افزایش می‌یابد.
گزارش تفصیلی روزنامه اکسیژن چاپ آنکارا نشان داده که ثبت جهانی دو سال پیاپی 2023 میلادی و 2024 میلادی به عنوان گرم‌ترین سال‌های ثبت‌شده در مقیاس جهانی، اثر مخرب خود را بر منابع آبی ترکیه نیز به وضوح نشان داده است.
همچنین نویسندگان گزارش مرکز ملی کاهش خشکسالی برای کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی، مناطق جنوب و شرق آفریقا، حوضه آمازون، پاناما، مکزیک، آسیای جنوب شرقی و حوضه مدیترانه را به عنوان نقاط بحرانی معرفی کرده که شامل ترکیه نیز می‌شود.
کمبود آب و تهدید بیابان‌زایی
حوزه مدیترانه که ترکیه نیز در آن واقع شده و یکی از مناطقی است که به دلیل افزایش دما و کاهش بارندگی مرتبط با گرمایش جهانی، بیشترین تأثیر را از تغییرات اقلیمی پذیرفته است، در معرض خطر کمبود آب و بیابان‌زایی قرار دارد.
فراوانی و شدت خشکسالی‌ها در این منطقه که از قبل تحت سلطه آب و هوای خشک مدیترانه‌ای بوده، از دهه 1950 رو به افزایش بوده است. انتظار می‌رود دمای هوا در این منطقه تا سال 2050 میلادی 2 تا 3 درجه و تا سال 2100 میلادی 3 تا 5 درجه افزایش یابد.
پیش‌بینی می‌شود که هر 2 درجه افزایش دما در مدیترانه، ذخایر آبی را 2 تا 15 درصد کاهش دهد. مناطقی که خشک‌تر شده و به شرایط بیابانی نزدیک می‌شوند عبارتند از سیسیل، قبرس، مراکش، الجزایر، تونس، جنوب اسپانیا، پرتغال، برخی از مناطق سوریه و جنوب ترکیه.
این گزارش به بررسی اثرات اخیر خشکسالی، به ویژه در ترکیه، مراکش و اسپانیا می‌پردازد.
گفته می‌شود که این سه کشور و حوزه مدیترانه با مشکلاتی مانند از بین رفتن محصولات کشاورزی و کاهش منابع آب آشامیدنی مواجه خواهند شد.
مناطق مزبور با چالش‌های متفاوتی روبرو هستند اما سه چالش، پیامدها و خطرات بزرگتری دارند که عبارتند از:
کمبود آب آشامیدنی در مناطق شهری.
کمبود آب در کشاورزی و چالش تهدید امنیت غذایی و افزایش تورم.
بروز اختلال در تولید و توزیع برق، به ویژه در مناطقی که به انرژی برق آبی متکی هستند.
یکی از عوامل مؤثر در این امر، عوامل اقلیمی است. شتاب ناگهانی گرمایش جهانی که در سال 2023 مشاهده شد، به دلیل پدیده ال نینو است که جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این آزادسازی همچنین باعث خشکسالی در جنوب آفریقا، جنوب آسیا، قاره آمریکا و استرالیا می‌شود. نقطه مقابل آن، لانینا، قاره‌های شرق آفریقا، غرب آسیا و آمریکای شمالی و جنوبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ترکیه که آب و هوای نیمه‌خشک دارد، دارای اراضی گسترده‌ای است که در برابر تخریب زمین بسیار آسیب‌پذیر هستند. بر اساس این گزارش، 88 درصد از مساحت کشور ترکیه در معرض خطر بیابان‌زایی است.
پیش‌بینی می‌شود میزان بارندگی در ترکیه تا پایان قرن بیست و یکم به مقدار 30 درصد کاهش یابد. تا سال 2100 میلادی دما در سواحل 4 تا 5 درجه سانتیگراد و در مناطق داخلی 5 تا 6 درجه سانتیگراد نسبت به هنجارهای فصلی افزایش خواهد یافت.
در حالی که در کشورهای غنی از آب، به ازای هر نفر 10 هزار متر مکعب آب شیرین وجود دارد، این عدد در ترکیه حدود 1350 متر مکعب است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 این میزان به 1000 متر مکعب به ازای هر نفر کاهش یابد. در این صورت، ترکیه یکی از کشورهای «کم‌آب» خواهد بود. در این مدت، نیمی از جمعیت کشور و 80 درصد از زمین‌های کشاورزی با خطر کمبود آب مواجه خواهند شد.
آب‌های زیرزمینی در حال تمام شدن هستند
میزان بارندگی در سراسر ترکیه در سال 2023 میلادی 6 درصد کمتر از میانگین بلندمدت بود و در سال بعد نیز به 7 درصد افزایش یافت. اما در برخی استان‌ها، این میزان حتی به بالای 50 درصد رسید.
به عنوان مثال، کاهش میزان بارندگی در حاتای 55 درصد، در ادیرنه و تکیرداغ 40 درصد و در منطقه مرمره 25 درصد کاهش یافته است.
خشکسالی حالا یک بحران جدی در ترکیه است که به طور قابل توجهی بر منابع آب و کشاورزی تأثیر گذاشته است. تعداد فروچاله‌هایی که به دلیل کاهش منابع آب زیرزمینی تشکیل شده‌اند، بیش از یک هزار مورد است.
برای مثال، آب‌های زیرزمینی در قونیه هر ساله تقریباً 2 متر کاهش می‌یابد. دلیل اصلی این کاهش، کمبود سالانه 500 میلیون متر مکعبی آب است. آکسارای، آنکارا، اسکی شهیر، کارامان، نوشهیر، نیغده و ساکاریا نیز مناطقی هستند که از وضعیت مشابه قونیه رنج می‌برند.
از نظر مصرف آب، ترکیه تقریباً 75 درصد از آب خود را در کشاورزی مصرف می‌کند. کشاورزان برای کاهش اثرات خشکسالی که در سال‌های 2023-2024 حاکم بود، به روش‌های حفاظتی مانند آبیاری شبانه و جمع‌آوری آب باران متوسل شدند.
با این حال، به دلیل خشکسالی، تولید کشاورزی در سال 2024 در مقایسه با سال 2023 میلادی 5 درصد کاهش یافت. ماه ژانویه 2025 خشک‌ترین ژانویه در 24 سال گذشته بود و آناتولی مرکزی تنها 30 درصد از بارندگی معمول خود را دریافت کرد.
این موارد نشان می‌دهد که آسیب‌پذیری‌ها در بحران خشکسالی جاری در ترکیه در حال تعمیق است. بخش مربوط به ترکیه در گزارش سازمان ملل با این نتیجه‌گیری به پایان می‌رسد که «ترکیه ممکن است در آینده به دلیل تنش آبی، شکنندگی کشاورزی، کاهش منابع آب زیرزمینی و فشارهای شهرنشینی با بحران‌های شدیدتری روبرو شود».
همچنین بر اساس مشاهدات انجام شده توسط رصدخانه خشکسالی اروپا (EDO) برای دوره بین 11 تا 20 ژوئن، بخش بزرگی از ترکیه در شرایط خشکسالی در سطح هشدار قرار دارد.